Toepassingsgebied van het beroepsgeheim Isabelle Van der Straete Assistente K.U.Leuven 24 november 2005

Beroepsgeheim en aanverwante begrippen Beroepsgeheim en privacy WVP: Wet Verwerking Persoonsgegevens (zogenaamde “Privacywet”) Beroepsgeheim en discretieplicht

Beroepsgeheim en WVP Beschermen informationele privacy van de cliënt Privacycomponenten: recht op Rust en isolement (right to be left alone) Geheimhouding informatie m.b.t. persoon Fysieke, psychische en morele integriteit Uitbouwen van menselijke contacten

WVP en beroepsgeheim verschilpunten Wet 8 december 1992 cliënt - verwerker persoonsgegevens verwerking persoonsgegevens verzamelen, opslaan en uitvoer Strafwetboek (1830) tweerelatie cliënt – hulpverlener toevertrouwd geheimen verbod uitvoer

Beroepsgeheim en discretieplicht Discretieplicht: “verplichting om bij het uitoefenen van een ambt of functie geen gegevens vrij te geven aan anderen dan diegenen die gerechtigd zijn er kennis van te nemen”

Discretieplicht Rechtsbronnen Wet Deontologische code Arbeidsreglement werknemer: Arbeidsovereenkomstenwet ambtenaar: ambtenarenstatuut Deontologische code Arbeidsreglement Arbeidsovereenkomst: vertrouwelijkheidsclausule

Art. 17, 3°, a) Arbeidsovereenkomstenwet "De werknemer is verplicht zowel gedurende de overeenkomst als na de beëindiging ervan, zich te onthouden fabrieksgeheimen, zakengeheimen of geheimen in verband met persoonlijke of vertrouwelijke aangelegenheden, waarvan hij in de uitoefening van zijn beroepsarbeid kennis neemt, bekend te maken"

Discretieplicht en beroepsgeheim verschilpunten In belang van de dienst of onderneming Geldt niet t.a.v. collega’s of overste Geen zwijgrecht t.a.v. rechter Arbeids- of tuchtrechtelijke sanctie of schadevergoeding In belang van vertrouwensrelatie Geldt t.a.v. van iedereen Zwijgrecht Strafsanctie

Discretieplicht en beroepsgeheim Op éénzelfde hulpverlener kan zowel beroepsgeheim als discretieplicht rusten bv. hulpverlener met arbeidsovereenkomst Onduidelijkheid in regelgeving: bv. geheimhoudingsplicht politie

Juridisch kader beroepsgeheim Tekst artikel 458 Strafwetboek Wetgeving inzake aangifteverplichtingen en verplichtingen tot bekendmaking Rechtspraak (Hof van Cassatie) Rechtsleer Gezaghebbende inspiratiebron: Adviezen Orde van Geneesheren

“Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hun zijn toevertrouwd en deze bekendmaken buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en een geldboete van honderd tot vijfhonderd euro”.

Toepassingsgebied artikel 458 Sw.: afbakeningscriteria Beroep of staat Kennis uit hoofde van beroep of staat Geheim

Beroep of staat Principe: tekst art. 458 Sw. + rechtspraak: beroepsgeheim voor iedereen die uit hoofde van beroep of staat vertrouwensfunctie uitoefent Uitzondering: wettelijke bepaling in sectorale regelgeving beroepsgeheim voor iedereen die meewerkt aan uitvoering regelgeving

Beroep of staat Bijzondere wettelijke bepalingen (1) O.C.M.W.-Wet: O.C.M.W.-personeel Jeugdbeschermingswet Decreten Bijzondere Jeugdbijstand CLB-decreet Decreet Geestelijke Gezondheidszorg Decreet Integrale Jeugdhulp

Beroep of staat Bijzondere wettelijke bepalingen (2) Decreet Algemeen Welzijnswerk Regelgeving ivm bemiddeling Ruim toepassingsgebied: ook vrijwilligers, stagiairs, ondersteunend personeel, inspecteurs, pleeggezinnen…

Beroep of staat Restgroep (bv. ouderenzorg, jeugdwerk…) art. 458 Sw. precisering Hof van Cassatie: “Personen die een functie of een missie met een vertrouwelijk karakter uitoefenen en die door de wet, de traditie of de gewoonte als noodzakelijke bewaarders van de hun toevertrouwde geheimen worden beschouwd” => criterium noodzakelijke vertrouwensfiguren

Noodzakelijke vertrouwensfiguren Cliënten zijn genoodzaakt om zich tot hen te wenden en hen in vertrouwen te nemen Vertrouwen is essentieel voor uitoefening van beroep of functie Cliënt heeft hulp nodig en moet in ruil deel van privacy prijsgeven aan hulpverlener Hulpverlener krijgt geen vertrouwen zonder garantie van geheimhouding en kan dan zijn beroep niet uitoefenen

Noodzakelijke vertrouwensfiguur uit hoofde van beroep Gezondheidsberoepen met vertrouwensfunctie: nog onzekerheid ivm nieuwe beroepen Zorgkundige? Welzijnsberoepen met vertrouwensfunctie Jeugdanimatoren, opbouwwerkers…

Noodzakelijke vertrouwensfiguur uit hoofde van staat Semi-professionele staat in georganiseerd verband => vrijwilligers en stagiairs met hulpverlenende taken die niet te onderscheiden zijn van professionele hulpverlener Niet: burgerlijke staat Niet: mantelzorg

Noodzakelijke vertrouwensfiguur: knelpunten Ondersteunend personeel (secretariaat, onderhoudspersoneel…): soms vertrouwensfiguur maar NOOIT noodzakelijke vertrouwensfiguur => geen beroepsgeheim, wel discretieplicht => geen zwijgrecht voor rechter: informatiestroom tot minimum beperken uitz.: BG in bijzondere wettelijke bepaling

Noodzakelijke vertrouwensfiguur: knelpunten Hulpverleners met dubbele hoedanigheid: Maatschappelijk toezicht en expertise: controle of toezicht op cliënt gemandateerde van overheid (bv. rechter of OCMW) Hulp- en dienstverlening: noodzakelijke vertrouwensfiguur

Noodzakelijke vertrouwensfiguur: knelpunten Hulpverleners met dubbele hoedanigheid: Geen BG t.a.v. opdrachtgever; alles wat verband houdt met opdracht moet worden gerapporteerd nood aan strikte afbakening van mandaat cliënt bij aanvang in kennis stellen van mandaat en van rapportageplicht aan opdrachtgever

Kennis uit hoofde van beroep of staat Kennisname van geheim in uitoefening van beroep of staat Buitenprofessionele relatie cliënt-hulpverlener? Geen BG wanneer hulpverlener op toevallige wijze kennis krijgt van geheim Redelijk verband tussen geheim en beroep?

Geheim alles wat uitdrukkelijk of stilzwijgend aan de hulpverlener werd toevertrouwd ook wat wordt gezien of gehoord ook informatie over derden ook na beëindiging vertrouwensrelatie niet: geanonimiseerde informatie (bv. situatiebeschrijving in algemene termen)

Schending van beroepsgeheim Constitutieve bestanddelen van misdrijf: opzet bekendmaking van geheimen

Opzet Algemeen opzet: wetens en willens geheimen bekendmaken Bijzonder opzet niet vereist (oogmerk om schade of nadeel te berokkenen) Bekendmaking door nalatigheid of onoplettendheid: onopzettelijk dus niet strafbaar

Bekendmaking Aan één of meerdere personen, andere dan de cliënt Wijze van bekendmaking is niet relevant: mondeling, laten meekijken op computerscherm, doorgeven van document of dossier, e-mail… Ook bevestiging van reeds bekend feit

Bekendmaking aan ouders (1) Principe: privacy van minderjarige => geheimhouding t.a.v. ouders Beperkingen van recht op geheimhouding: ouderlijk gezag: beslissingsrecht over fundamentele aspecten van opvoeding (onderwijs, godsdienst, gezondheid…) + wettelijke vertegenwoordiging aansprakelijkheid van ouders

Bekendmaking aan ouders (2) inmenging in privacy van MJ geen volkomen BG t.a.v. ouders MAAR: ouderlijk gezag doelgebonden karakter: belang van kind uitdunnend karakter: MJ met voldoende onderscheidingsvermogen beslissen zelf => evulutie naar volkomen BG

Bekendmaking aan naastbestaanden of vertrouwenspersoon (1) Principe: privacy van de cliënt => geheimhouding t.a.v. naastbestaanden => geen cliëntinformatie aan naastbestaanden; indien mogelijk cliënt overtuigen om zelf info te verstrekken

Bekendmaking aan naastbestaanden of vertrouwenspersoon (2) Uitzonderingen Akkoord van de cliënt Akkoord niet mogelijk want wilsonbekwaam (coma, dementie, zware mentale handicap, jonge leeftijd): wil van de wettelijke vertegenwoordiger of beoordeling door hulpverlener Noodtoestand: partner informeren over HIV-besmetting Wettelijke toelating

Bekendmaking aan leidinggevenden Principe: privacy van de cliënt => geheimhouding t.a.v. leidinggevende Beperkingen gedeeld beroepsgeheim (leidinggevende neemt deel aan hulpverlening) Gezagsrelatie: toezicht en coördinatie => doorstromen van cliëntinfo indien noodzakelijk voor toezicht

Gezagsrelatie is geen vrijbrief voor onbeperkt opvragen van cliëntinformatie aan hulpverlener! => op niveau van voorziening afspraken maken of richtlijnen vastleggen

Gevolgen van schending van beroepsgeheim (1) strafvervolging uiterst zelden ontoelaatbaar bewijs strafzaken (bv. vervolging omwille van seksueel misbruik) burgerlijke zaken (bv. echtscheiding)

Gevolgen van schending beroepsgeheim (2) tuchtsancties Orde van Geneesheren ambtenaren arbeidsrechtelijk ontslag door werkgever schending vertrouwensrelatie met cliënt !!!

Uitzonderingen beroepsgeheim Artikel 458 Sw. Artikel 458bis Sw. Rechtspraak: erkend door Cassatie Rechtsleer: (nog) niet erkend door Cassatie

Uitzonderingen BG art. 458 Sw.: getuigenis in rechte “…buiten het geval dat ze worden opgeroepen om in rechte of voor een getuigenis af te leggen…” tav (onderzoeks)rechter; niet t.a.v. politie of parket spreekrecht én zwijgrecht zwijgen of spreken: hulpverlener beslist (belang van de cliënt) toetsing door rechtbank (misbruik van zwijgrecht)

Uitzonderingen BG art. 458 Sw. (2) Wettelijke verplichting tot bekendmaking: “…buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen kenbaar te maken …” Wetten, decreten en ordonnanties Wet in materiële zin volstaat Verplichting of toelating?

Uitzonderingen BG artikel 458bis Sw. Mogelijkheid tot aangifte bij parket van kindermishandeling of –verwaarlozing mits bepaalde voorwaarden => voor intrafamiliaal misbruik of mishandeling

Uitzonderingen BG rechtspraak (1) Aangifte van strafbare feiten indien: slachtoffer is cliënt dader is geen cliënt => geen oplossing ingeval zowel slachtoffer als dader cliënt zijn (bv. intrafamiliaal geweld of misbruik)

Uitzonderingen BG rechtspraak (2) Noodtoestand Rechtvaardigingsgrond: strafbaar karakter van feit verdwijnt Doorbreken van BG is noodtoestand indien: enige mogelijkheid tot vrijwaring van een hogere waarde die bedreigd wordt door actueel en ernstig gevaar =>Cassatie acht de bescherming van de fysieke of seksuele integriteit hoger dan bescherming BG

Uitzonderingen BG rechtspraak (3) Eigen verdediging van hulpverlener bv. cliënt stelt hulpverlener aansprakelijk wegens beroepsfout of misdrijf tijdens uitoefening van beroep equality of arms: om zich optimaal te kunnen verdedigen moet informatie doorstromen naar advocaat en andere procespartijen

Uitzonderingen BG rechtspraak (4) Dwaling schulduitsluitingsgrond: feit blijft strafbaar maar dader wordt verontschuldigd verkeerd begrip omtrent de feiten of de strafbaarheid van gedraging dwaling moet onoverwinnelijk zijn: gemiddelde, redelijk en vooruitziende hulpverlener zou ze ook begaan hebben

Uitzonderingen BG rechtspraak (5) Dwaling praktijk: inroepen dwaling heeft weinig kans op slagen bv. “Antwerpse zaak”: bekendmaking door artsen van gegevens m.b.t. overleden patiënt na advies van juridisch expert: geen onoverwinnelijke dwaling

Uitzonderingen BG rechtsleer (1) Gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim zie uiteenzetting Johan Put geleidelijke erkenning door rechtspraak zie Antwerpse zaak: beslissing Hof van Beroep kritiek: gedeeld BG is geen uitgesmeerd BG

Uitzonderingen BG rechtsleer (2) Instemming van de cliënt: weinig erkenning in rechtspraak krijgt steeds meer bijval in de rechtsleer sijpelt door in wetgeving

Uitzonderingen BG rechtsleer (3) Instemming van de cliënt enkel aanvaardbaar indien: Voorafgaand Vrij Specifiek Geïnformeerd Uitdrukkelijk

Uitzonderingen BG rechtsleer (4) Verkrijgen instemming in gedwongen of aanklampende context: delicaat maar niet onmogelijk Verkrijgen instemming onmogelijk bij wilsonbekwame cliënten zeer ernstige verslaving of mentale handicap dementie zeer jonge leeftijd

Conclusie 1. Vertrouwensberoep criteria wetgever Inhoudelijke aspecten maatschappelijke relevantie behartiging van immateriële belangen

Conclusie 2. Vertrouwensberoep criteria rechtspraak Vormelijke aspecten kennis en deskundigheid (opleiding) erkenning door de maatschappij (titel- en/of beroepsbescherming) normering van de beroepsuitoefening door middel van beroepsethiek => erkenning van BG hangt samen met professionaliseringsproces

Conclusie 3. Voor- en nadelen erkenning beroepsgeheim beroepsgroep: voordeel: uitdrukking van maatschappelijke erkenning nadeel: beperkte doorstroming van info en dreiging van strafsancties maatschappij voordeel: kwaliteitsvolle en geloofwaardige gezondheids-en welzijnszorg nadeel: belemmering van rechtsgang door inroepen zwijgrecht

Conclusie 4. Raamwerk met handvaten (1) Juridisch kader BG: verschillende wettelijke bepalingen aangevuld met rechtspraak en rechtsleer => algemene handvaten voor hulpverlener concrete hulpverleningscasus: beslissing in handen van hulpverlener achteraf: eventueel toetsing door rechter => rechtsonzekerheid

Conclusie 4. Raamwerk met handvaten (2) Beperking van rechtsonzekerheid in hoofde van hulpverlener door richtlijnen en afspraken op niveau van: Sector Voorziening Team