Raadscommissie gemeente Maasdriel 11 november 2009 Minder ruimte voor glas, beter toekomstperspectief Herstructurering glastuinbouw en paddenstoelenteelt Bommelerwaard Raadscommissie gemeente Maasdriel 11 november 2009 Het nieuwe plan voor de glastuinbouw dat wij u vandaag presenteren heeft de gemeente Zaltbommel samen met de provincie, het waterschap en Maasdriel opgesteld. De afgelopen weken vinden er diverse bijeenkomsten plaats. Stubo/LTO-Noord heeft een bijeenkomst georganiseerd voor tuinders, op 30 september organiseert het Brabants Dagblad een debat met experts, sectorvertegenwoordiging en met wethouders. Vanavond wordt u geïnformeerd door Zaltbommel en wordt u ook verteld wat het college aan de raad heeft voorgelegd.

Glastuinbouw in het kort Groot economisch belang 400 bedrijven 4 Glastuinbouw in het kort Groot economisch belang 400 bedrijven 4.200 banen Groot ruimtebeslag 1.100 ha ‘bruto’ glastuinbouwgrond in de gehele Bommelerwaard 300 ha ‘bruto’ glastuinbouwgrond in de gemeente Maasdriel Sterke groei Kenmerkende teelten 52% chrysanten, 9% groenten, 5% fresia’s, 4% rozen, 30% overige sierteelt Nadelige effecten glastuinbouw Verrommeling door verouderde kassen Kassen op ongeschikte plaatsen Landschappelijke impact Onveilige verkeerssituaties Ik geef als eerste even een schets van de glastuinbouw in de Bommelerwaard. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van deze sector?

Ambities Koerswijziging ten opzichte van het verleden Nadruk ligt niet op aanwijzen grote nieuwe glastuinbouwgebieden, maar op herstructurering en ontwikkeling in bestaande gebieden Verbetering van de ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid Evenwicht tussen enerzijds bedrijfseconomische belangen en anderzijds maatschappelijke belangen als verkeer, landschap, water en recreatie Vitale gebieden voor glastuinbouw en paddenstoelenteelt Duurzaam ingerichte glastuinbouwgebieden die zich daarvoor vanuit maatschappelijk optiek geschikt voor zijn Actieve rol overheid Oprichten uitvoeringsorganisatie met een ruimtelijke en financiële opgave Samenwerkingsovereenkomst Afspraken over ruimte, strategie, financiën en samenwerking worden vastgelegd in een overeenkomst Zaltbommel is samen met Maasdriel, het waterschap en de provincie circa 1,5 jaar geleden, na het tekenen van een intentieovereenkomst, gestart met het voorbereiden van een nieuw plan voor de toekomst van de glastuinbouw in de Bommelerwaard De discussie over de glastuinbouw is in de Bommelerwaard al veel ouder, namelijk ruim 10 jaar In het verleden gingen wij uit van een grootschalige uitbreiding van de glastuinbouw: het Regionaal Plan Bommelerwaard. Dit plan strandde in 2006 echter bij de raad van state De huidige plannen betekenen een koerswijziging t.o.v. verleden. Focus op herstructurering en op ontwikkeling binnen bestaande gebieden Wat hebben de overheden als ambitie? Oplossen ruimtelijke, verkeerskundige en landschappelijke knelpunten die tuinbouw nu in en om glastuinbouwgebieden Vitale gebieden voor glastuinbouw en paddenstoelenteelt: herstructurering (opnieuw en duurzaam inrichten van de gebieden) Oprichten van een uitvoeringsorganisatie die deze herstructurering gaat begeleiden en starten. De uitvoeringsorganisatie gaat de ruimtelijke en financiële opgave uitvoeren. Afspraken vastleggen in een overeenkomst Het nieuwe plan voor de glastuinbouw bestaat uit een aantal onderdelen: Een onderzoek naar de ruimtebehoefte Een ruimtelijke strategie: hoe gaan wij om met de glastuinbouwgebieden Financiën (kosten herstructurering) Samenwerking (hoe gaan wij herstructurering uitvoeren) Verantwoordelijke bestuurders hebben stuurgroep gevormd die de totstandkoming van het plan begeleidde. Gedurende het proces hebben de overheden zich laten adviseren door een klankbordgroep (Stubo, WKL)

Samenwerkingsovereenkomst Intentieovereenkomst Samenwerkingsovereenkomst Uitvoeringsorganisatie Deelonderzoeken Geschiktheid intensiveringsgeb. Ruimtebehoeftestudie Inrichtingsschetsen Grondexploitaties Business case Programma van eisen Kwelproblematiek Etc. etc. Ondernemingsplan Ruimtebehoefte Ruimtelijke strategie Financiën Samenwerking

Ruimtebehoefte Groei van 5 tot 10 ha netto glas per jaar Aantal glastuinbouwbedrijven neemt af Gemiddelde omvang bedrijven neemt toe Toekomst is aan een kleine 100 krachtige ondernemers Geen behoefte aan nieuwe ruimte voor de paddenstoelenteelt Vanwege energie- en kredietcrisis stabilisatie op korte termijn (2009-2011) Om de ruimtebehoefte te bepalen hebben wij een kwantitatieve en kwalitatieve analyse voor de glastuinbouw en paddenstoelenteelt in de Bommelerwaard laten uitvoeren. De studie had tot doel om een beeld te verkrijgen van de toekomstige ruimtebehoefte van deze sectoren alsmede inzicht in relevante ontwikkelingen in de sectoren die de ruimtebehoefte beïnvloeden. Op basis van dit rapport zijn de volgende voorlopige conclusies te trekken: er is nieuwe ruimtebehoefte in de glastuinbouw op de lange termijn (2020) van gemiddeld 5-10 ha per jaar. Op de korte termijn (2009-2011) treedt stabilisatie op. De huidige crisis is tijdelijk, de Bommelerwaard heeft een historisch tuindersprofiel en veerkracht; het aantal bedrijven neemt af en de gemiddelde grootte van de bedrijven neemt toe. De toekomst is aan kleine groep (100) daadkrachtige ondernemers; er is geen nieuwe ruimtebehoefte in de paddestoelenteelt, maar wel behoefte aan vernieuwing en uitbreiding op de bestaande bouwkavels. de inschatting van de ruimtebehoefte is gebaseerd op statistische gegevens uit het verleden. Vanwege de energie- en kredietcrisis is het de verwachting dat op korte termijn (2009-2011) de groei stabiliseert. Wij nemen aan dat de huidige crisis tijdelijk is. In de Bommelerwaard zijn voldoende veerkrachtige ondernemers aanwezig die kans zien de crisis het hoofd te bieden. Mogelijk dat na afloop van de energie- en kredietcrisis een inhaaleffect in de ruimtegroei is te verwachten. Daarover valt nu niets zinnigs te zeggen.

Ruimtelijke strategie: bestaande situatie _Concentratie van glastuinbouw op de stroomruggen. _Intensiveringsgebieden aan de rand van dorpskernen. _Veel bestemde, maar niet benutte gronden.

Ruimtelijke strategie: toekomstige situatie Door de leden van de stuurgroep zijn afspraken gemaakt over nieuwe ontwikkelruimte voor de glastuinbouw en paddenstoelenteelt bij Zuilichem en de Veilingweg-Velddriel. Populair gezegd gaat het om zogenaamde ‘magneetlocaties’. Dit zijn locaties waar nieuwe ruimte ter beschikking wordt gesteld als schuifruimte om de herstructurering mogelijk te maken, ter gedeeltelijke compensatie van de te ontstemmen gebieden en voor de groei van de sector. Zuilichem Ten oosten van het huidige intensiveringsgebied bij Zuilichem zal een éénmalige uitbreiding worden geboden. Het gaat om een bruto oppervlakte van 45,6 hectare. Voorwaarde voor de ontwikkeling van deze locatie is een goede landschappelijke inpassing. Tussen Zuilichem en Nieuwaal dient de open ruimte in stand te blijven. Het gebied bij Zuilichem is kwelgevoelig. Door het WsRl wordt een onderzoek opgestart naar de relatie tussen kwel en uitspoeling van verontreinigende stoffen naar het oppervlaktewater. Daarnaast is bij de Rijksoverheid onderzoeksgeld aangevraagd voor een praktijkstudie naar chrysanten op zandbedden. De resultaten van deze onderzoeken zijn niet eerder te verwachten dan 2012. Indien de uitkomsten daartoe aanleiding geven zullen de betrokken overheden elkaar steunen om vanaf 2012 een beleid te voeren dat tot doel heeft de grondgebonden teelt te concentreren in niet kwelgevoelig gebied. Het gebied Zuilichem – Nieuwaal is kwelgevoelig, voor dit gebied mag vóór 2012 geen bestemmingsplan liggen dat grondgebonden teelt mogelijk maakt. Om het bestaande en nieuwe intensiveringsgebied bij Zuilichem en het gebied Nieuwaal beter te ontsluiten zal er een rotonde worden aangelegd. Deze rotonde is ingetekend op de Van Heemstrabaan ter hoogte van de Startstraat. Met het aanleggen van deze rotonde en het opwaarderen van de huidige infrastructuur wordt de kern Zuilichem ontzien van vrachtverkeer. Ook het intensiveringsgebied Nieuwaal kan hierdoor beter ontsloten worden. Veilingweg Het gebied Veilingweg-Velddriel wordt niet herbegrensd. Deze locatie biedt nog voldoende ruimte (90,4 ha.), omdat er nauwelijks glastuinbouw aanwezig is. Op de lange termijn is een gefaseerde groei in noordelijke richting mogelijk. Een uitgroei van de Veilingweg mag niet ten koste gaan van de open ruimte (komgebied) tussen Velddriel en Zaltbommel. Een mogelijke uitbreiding is afhankelijk van de toekomstige vraag. Bij herstructurering van de Grote Ingh kan het intensiveringsgebied Veilingweg als schuifruimte dienen. Aan CLM is de opdracht gegeven om de grondslag te onderzoeken op geschiktheid voor grondgebonden teelten van sierbloemen (Chrysanten, Freesia’s). Bij tuinders bestaat twijfel of de grond nabij de A2 wel geschikte is voor grondgebonden teelten. De ontwikkeling van de twee magneetlocaties dient gefaseerd en gelijktijdig plaats te vinden. De grond bij Zuilichem is hoofdzakelijk in bezit van tuinders. Als voorwaarde voor de ontwikkeling van deze locatie wordt gesteld dat deze eigenaren hun grond inbrengen bij de uitvoeringsorganisatie. Van de locatie Velddriel is bekend dat het lastig is om hier gronden te verwerven. De stuurgroep vraagt de projectgroep om een actieve grondstrategie voor deze locatie op te stellen. _Magneetlocaties als schuifruimte, compensatie en groei sector. _Zuilichem is kwelgevoelig, nader onderzoek nodig (uiterlijk in 2012 duidelijkheid). _Onderzoek verricht naar grondslag bij Veilingweg-Velddriel.

Financiën - business case _Business case opgesteld aan de hand van inrichtingsschetsen met ambitieus programma van eisen. _Herstructurering kost geld. Magneetlocaties kunnen geld opleveren. _ Business case heeft voorcalculatorisch tekort van € 15,7 mln NCW _Groot deel van de kosten zitten in de inrichting van de openbare ruimte: verkeer, landschappelijke inpassing, _Tuinders dragen bij aan herstructurering door hogere grondprijzen. Om te voldoen aan de moderne eisen van een glastuinbouwgebied dienen de intensiveringsgebieden te worden geherstructureerd. Door de stuurgroep zijn in een Programma van Eisen (PvE) de uitgangspunten neergelegd voor een modern glastuinbouwgebied. Dit PvE is een weerslag van ruimtelijke en technische ambities. Ambities die er zorg voor moeten dragen dat de huidige knelpunten in de intensiveringsgebieden op worden gelost én dat de gebieden een duurzame ontwikkeling krijgen. Door middel van gerichte investeringen krijgen de intensiveringsgebieden een stevig (duurzame) kwaliteitsimpuls op de volgende onderdelen: bedrijfsstructuur verkeer water energie landschap, recreatie en ecologie Bedrijfsstructuur Door middel van herstructurering (ook het opkopen van oude bedrijven) kunnen voldoende grote kavels voor glastuinbouwbedrijven gecreëerd worden. Dit is nodig om de tuinbouwbedrijven een toekomst te geven. Schaalvergroting is aan de orde van de dag en voor bedrijven een manier om kosten te besparen per geteeld product of per m² glas. Verkeer Doordat de tuinbouw in de Bommelerwaard veelal geconcentreerd ligt rond de kleine kernen, worden deze kernen belast met het vrachtverkeer dat de tuinbouw met zich meebrengt. Dit levert onwenselijke situaties op, het vrachtverkeer zorgt voor overlast en onveilige situaties. De investeringen die in het kader van de herstructurering worden gedaan zorgen er voor dat nieuwe, voldoende brede wegen aangelegd worden, waarmee het vrachtverkeer weggeleid wordt van de dorpskernen. Overlast zal sterk gereduceerd worden, de veiligheid in de kernen neemt toe. De tuinbouwbedrijven krijgen een betere ontsluiting. Water Glastuinbouw brengt ook een sterke vergroting van het verhard oppervlak met zicht mee. Daarnaast lozen tuinbouwbedrijven verontreinigd water. Zonder maatregelen kan dit knelpunten opleveren zoals wateroverlast en verontreiniging van het oppervlaktewater. Met de genoemde investeringen worden maatregelen genomen die een duurzame glastuinbouw mogelijk maken. Enerzijds ruimte bieden voor het bergen van water in het intensiveringsgebied. Waterberging is nodig om wateroverlast te voorkomen bij hevige regenval. Wateroverlast wordt zo voorkomen. Anderzijds het aanleggen van riolering, waarop de tuinders hun afvalwater kunnen lozen. Daarmee wordt de vervuiling van het oppervlakte water voorkomen. Voor grondgebonden glastuinbouw in kwelgevoelige gebieden is de waterafvoer via riolering geen doelmatige oplossing. Hiervoor zullen andere maatregelen moeten worden getroffen. Energie Gebruik van duurzame energie door de tuinbouw en de bijdrage die de tuinbouw en de champignonteelt kan spelen bij het terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen (voor het verwarmen van woningen) vormt een voortdurende aandachtspunt. In de ontwikkeling van de intensiveringsgebieden zal hier aandacht aan besteed moeten worden. Landschap, recreatie en ecologie Landschappelijke inpassing, recreatief (mede)gebruik en ecologie zijn een belangrijke maatschappelijk thema in de Bommelerwaard. Bij de herstructurering dient rekening te worden gehouden met stroken groen, gecombineerd met recreatieve doeleinden zoals wandel- en ruiterpaden en fietsverbindingen. In deze stroken zijn ook kansen om het groen te combineren met retentiebekkens waardoor een aantrekkelijke landschapszones gecreëerd worden.

Financiën - bijdragen _Overheden willen bijdragen aan kwaliteit van de openbare inrichting. _Provincie is bereid om 75% van de ‘onrendabele top’ voor haar rekening te nemen, gemeente Zaltbommel, 15,5 %, gemeente Maasdriel 4,5 % en het Waterschap 5%. _ Gefaseerde uitvoering. Startbedrag 4,66 miljoen. Provincie 3,5 mln euro (75%) Gemeente Zaltbommel 0,72 mln (15,5%) Gemeente Maasdriel 0,21 mln (4,5%) Waterschap 0,23 mln (5%) Totaal startbedrag 4,66 mln (100%) Bij beschrijving van deel drie van de ruimtelijke strategie is aangegeven dat door de stuurgroep in een Programma van Eisen (PvE) de uitgangspunten zijn neergelegd voor moderne glastuinbouwgebieden. Het PvE is door Adviesbureau Metrum vertaald in een inrichtingsschets voor de gebieden Poederoijen en Grote Ingh. De inrichtingsschetsen zijn de basis geweest voor een kostenraming (business case) op basis van extrapolatie van de acht te herstructureren intensiveringsgebieden. Uit de berekeningen blijkt dat de herstructurering van de bestaande glastuinbouwgebieden kosten met zich meebrengt die niet geheel gedekt worden door de opbrengsten. Voor de acht intensiveringsgebieden en de twee magneetlocaties is een tekort becijferd van ca. NCW € 16 miljoen. De leden van de stuurgroep spreken het volgende af: gelet op de grootte van dit bedrag ligt een gefaseerde aanpak voor de hand. Er zijn nog geen afspraken gemaakt over het bedrag waarmee een Uitvoeringsorganisatie kan starten; een tekort zal afgedekt moeten worden om tenminste met een kostendekkende exploitatie te kunnen starten de provincie is bereid om 75% van de kosten voor haar rekening te nemen. Voorwaarden is dat de twee gemeenten en het waterschap gezamenlijk 25% ter beschikking stellen; de twee gemeenten en het waterschap maken een voorlopige afspraak (onder nadrukkelijk voorbehoud dat er draagvlak is binnen de eigen organisatie) dat de gemeenten ieder 10% en het waterschap 5% bijdragen; wanneer de Uitvoeringsorganisatie is opgericht zal een oplossing gevonden moeten worden voor de voorfinanciering van bijvoorbeeld grondaankopen en het aanleggen van wegen

Samenwerking Taken en bevoegdheden Actieve uitvoeringsorganisatie die initiatief neemt bij ontwikkelingen Partijen De provincie, gemeenten Maasdriel en Zaltbommel, waterschap Rivierenland. Deelname private partij(en) wordt onderzocht Organisatievorm Overheden werken samen in een openbaar lichaam, waarin private partijen kunnen toetreden De stuurgroep wil de herstructurering en het ‘extensiveren’ actief op te pakken. Daarom wil de stuurgroep een uitvoeringsorganisatie oprichten. Deze organisatie krijgt de ruimtelijke opgave zoals zojuist gepresenteerd en de financiële opgave (€ 4,66 mln.) om de herstructurering aan te vangen. De stuurgroep kiest voor een publiek-publieke samenwerkingsvorm: een openbaar lichaam. De uitvoeringsorganisatie, hoor echt uitvoeringsgericht te zijn; gericht op het bereiken van concrete resultaten, gedefinieerd in termen van locaties, hectares glas, groen en strekkende meters weg. De uitvoeringsorganisatie kan zowel ‘passief’ als ‘actief’ te werk gaan. Passief (alleen bestemmingsplannen opstellen, groen/wegen realiseren, bemiddelen, overleg) Actief (aankopen gronden en tuinbouwbedrijven, plannen maken op basis van ontwikkelingsvisie) Overheden (gemeenten, provincie) participeren.

Samenvattend Glastuinbouw verdwijnt op ongeschikte plaatsen: ongeveer 360 ha ruimte voor glas verdwijnt: een oppervlakte van ruim 500 voetbalvelden Glastuinbouwgebieden worden duurzaam heringericht: bedrijven kunnen doorgroeien, worden goed ingepast en beter ontsloten. Tijdsduur herstructurering 2010-2020 Twee ‘magneetlocaties’ Veilingweg (Velddriel) en Zuilichem Actieve rol gemeenten, provincie en waterschap bij de uitvoering Samenvatting