Programma van eisen G.W.J. van de Haterd PAO-cursus november 2004 “functioneel ontwerpen van waterbouwkundige constructies” G.W.J. van de Haterd Bouwdienst Rijkswaterstaat Hoofdafdeling Natte Infrastructuur

Doel van het PvE: Het op eenduidige wijze vastleggen van de verzameling van eisen m.b.t. functies en overige aspecten van de mogelijke oplossing(en), welke de prestaties en/of kwaliteit beschrijven van het probleem of de vraag

Opstellen van PvE Geen vastgesteld recept Afstemmen op beoogde doel/probleem/situatie Afstemmen op contractvorm Structuur aanbrengen Moet consistent en volledig zijn

Relatie contractvorm / verantwoordelijkheid opdrachtgever RAW E&C D&C TK Initiatief Definitie Voorontwerp Ontwerp Uitw./Bestek Uitvoering Verantwoordelijkheid aannemer

Relatie contractvorm / PvE Turnkey Detailniveau PvE D&C E&C ontwerpvrijheid RAW eisen oplossingen

Traditioneel ontwerpproces Initiatieffase PVE Definitiefase Variantennota Voorontwerp Aanpassen PVE Ontwerpnota Ontwerpfase Besteksfase Bestek Opdracht Aanbesteding Uitvoering

Ontwerpproces Design & Construct Initiatieffase PVE Definitiefase Bestek Besteksfase Opdracht Aanbesteding Ontwerp Ontwerp door aannemer Uitvoering

Verschillen bij opstellen PvE Traditioneel: D&C: Doorontwikkeling mogelijk tijdens ontwerpproces Opstellen PvE is eenmalig Bepaalt eisen tot op het laagste detailniveau Streven naar eisen op zo hoog mogelijk abstractie- niveau, waardoor ontwerp- vrijheid optimaal blijft

T.b.v. opstellen PvE structuur aanbrengen in het project: naar functie naar producttype naar discipline mengvorm

bestaande vaarweg met schutsluis “nieuwe vaarweg met keersluis” peil beheersen waterkeren scheepvaart bestaande vaarweg met schutsluis bestaande kering bestaande brug bestaand gemaal Sluiscomplex te Heumen peilbeheersing

Nieuwe vaarweg met waterkerende functie peilbeheersing functie keersluis waterkerende functie peilbeheersing functie scheepvaart functie De functies die binnen de ingreep een rol spelen. vaarweg kering peilbeheersings-middel Sub-systemen keersluis/ doorgang schepen fuiken vaarwegvakken voorhavens afsluitmiddel dijk objecten pompen/gemaal

Voorbeeld structuurschema keersluis Infrasysteem vaarweg kering peilbeheersings- middel Sub-systeem keermiddel dijk Object afsluitmiddel bewegings- werken bediening en besturing (beton)- constructie Componenten

Eisenspecificatie Voor elk onderdeel van de structuur-matrix benoemen Onderliggende eisen dienen te worden afgeleid van bovenliggende eisen Gestructureerde nummering (identificatie per eis) bevordert de traceerbaarheid Eisenspecificatie moet volledig en consistent zijn

Analyseren functionele Proces van ontwikkelen eisenspecificatie Inventariseren Ontwikkelen systeem- structuur en ordenen Analyseren functionele eisen topniveau Analyseren functionele eisen op lager niveau

Inventarisatie 1. Aanwezige projectinformatie (documenten) Proces inventarisatie 1. Aanwezige projectinformatie (documenten) besluiten e.d., bijv. TB ontwerpdocumenten onderzoeksgegevens pve’s, scope-afspraken e.d. 2. Betrokken actoren overheden: Rijk, provincie, gemeentes waterschappen vaarweg- en/of wegbeheerders omwonenden, actiegroepen e.d. belangenverenigingen e.d. Structuur/ ordenen Analyse eisen topniveau Analyse eisen lager niveau

Projectinformatie, documenten, gegevens Proces Tracébesluit Basisgegevens t.b.v. OTB en TB (PvE, vastgestelde ontwerpkeuzes e.d.) Scope van het project (afbakening/raakvlakken) inventarisatie Structuur/ ordenen Tekeningen/gegevens bestaande situatie Functies en gebruik van bestaande infrastructuur Grondgegevens (geotechnisch en milieukundig) Waterstandgegevens Morfologische gegevens Gegevens m.b.t. archeologie Aanwezigheid explosieven Kabels en leidingen Analyse eisen topniveau Analyse eisen lager niveau

Structuur en ordenen 1. ordenen van gegevens Proces 1. ordenen van gegevens inventarisatie Randvoor- waarden ontwerp- documenten Structuur/ ordenen onderzoeken functies Analyse eisen topniveau ordenen Tracébesluit overige eisen Analyse eisen lager niveau Scope/ afbakening besluiten e.d. eisen/wensen raakvlakken 2. gevonden gegevens in schema plaatsen

Analyse van eisen Benoem de functies voor het betreffende Proces inventarisatie Benoem de functies voor het betreffende onderdeel (start bij hoogste niveau) Bepaal de bijbehorende functionele eisen Bepaal de bijbehorende overige eisen Eventuele vervolgactiviteiten: beschouwing risico’s nadere onderzoeken nadere ontwerpactiviteiten Structuur/ ordenen Analyse eisen topniveau Analyse eisen lager niveau

Structuurschema functionele analyse Proces inventarisatie Functie afleiden: Eisen bepalen: Structuur/ ordenen Analyse eisen topniveau subfunctie 1.1 eis 1.2.1 Functie 1 (primair) Analyse eisen lager niveau subfunctie 1.2 eis 1.2.2 subfunctie 1.3 eis 1.2.3

Voorbeeld functionele analyse Proces hoofdfunctie sub-functies eisen ontwerpdeel inventarisatie locatie/vormgeving remmingwerk In-/uitvaren kolk vormgeving fuiken Structuur/ ordenen breedte/diepte/ vormgeving/ hor. geleiding sluishoofd Analyse eisen topniveau vlot en veilig schutten breedte/diepte/ hor. geleiding sluiskolk Analyse eisen lager niveau afmeren locatie stopstrepen sluiskolk afmeervoorzieningen sluiskolk nivelleer- systeem langs- en dwars- krachten op schip nivelleren nivelleer- systeem tijdsduur verticale geleiding sluiskolk Openen/sluiten deuren bewegings- werken tijdsduur

Programma van eisen Wat minimaal op te nemen in PvE? ‘functionele eisen’ beschrijven de functies van het (sub-)systeem ‘randvoorwaarden’ betreffen de van buiten het systeem opgelegde voorwaarden, die i.h.a. beperkingen opleggen aan de te ontwerpen oplossingen (bijv. geotechnische en hydraulische voorwaarden, bestaande situaties e.d. ‘interne en externe raakvlakeisen’ interne raakvlakken betreffen de raakvlakken tussen de verschillende sub-systemen, objecten en componenten externe raakvlakken betreffen de raakvlakken met de omgeving ‘overige eisen’ beschrijven specifieke eigenschappen, die i.h.a. niet bijdragen aan de primaire functie. Betreft bijv. eisen m.b.t. veiligheid, milieu, onderhoud, omgevingsaspecten, uitvoering e.d. ‘overige eisen’ hebben betrekking op het gedrag van de constructie, materialen, bouwstoffen en dergelijke

Waar moet een eis-omschrijving aan voldoen Proces inventarisatie Eisen ‘SMART’ opstellen: Structuur/ ordenen Analyse eisen topniveau Specifiek, helder, ondubbelzinnig, nauwkeurig, volledig Meetbaar, verifieerbaar Acceptabel voor klant en opdrachtgever Realistisch, haalbaar Toleranties aangegeven Analyse eisen lager niveau

Eventuele vervolgactiviteiten Proces inventarisatie Risicobeschouwing - is de eis oplossingsvrij en beheersbaar - is de eis noodzakelijk (waarom-vraag) - kunnen er ongewenste oplossingen ontstaan (eisen toevoegen) Structuur/ ordenen Analyse eisen topniveau Analyse eisen lager niveau Nader onderzoek - zijn nog nadere onderzoeken nodig om de eisen te concretiseren Ontwerpactiviteiten - zijn nadere ontwerpactiviteiten nodig om de eisen te concretiseren

Waaraan gegevens t.b.v. opstellen eisen te ontlenen? (1) Algemeen: - Boek:‘Ontwerp van schutsluizen’ Hoofdstuk 2: geeft veel informatie over soorten eisen en de aspecten die daarbij van belang zijn. Tevens checklist opgenomen. Specifiek gericht op sluizen, maar ook goed bruikbaar voor overige waterbouwkundige constructies - ‘Richtlijnen vaarwegen’ Commissie Vaarwegbeheerders (CVB) Betreft richtlijnen m.b.t. afmetingen, vormgeving e.d. voor vaarwegen voorhavens, schutsluizen, keersluizen, remmingwerken en bruggen - ‘Leidraad Kunstwerken 2003’ Werkgroep TAW Geeft eisen t.b.v. kunstwerken in relatie tot waterkeringsaspect

Waaraan gegevens t.b.v. opstellen eisen te ontlenen? (2) Projectspecifieke gegevens: Tracébesluit: - plangrenzen (afmetingen) - oplossingsrichting of ontwerpkeuze - afspraken met omgeving Tekeningen/gegevens bestaande situaties: - gegevens van aanwezige constructies - topografische gegevens Gegevens/informatie beheerder: - functies en gebruik (bediening, onderhoud e.d.) bestaande objecten - voorwaarden t.a.v. functies en gebruik nieuw object - maatgevende waterstanden en/of beheerspeilen rivier of kanaal - voorwaarden m.b.t. bouwsituatie (bijv. stremmingen)

Waaraan gegevens t.b.v. opstellen eisen te ontlenen? (3) Onderzoeksgegevens: Leveren randvoorwaarden: - bodemonderzoek: geotechnische en milieukundige gegevens bodem - peilbuismetingen: gegevens grondwaterstanden - archeologisch onderzoek: aanwezigheid archeologische objecten - explosieven onderzoek: aanwezigheid explosieven - inventarisatie kabels en leidingen: aanwezigheid en ligging K&L - bodempeilingen: ligging waterbodem Vergunningen/beschikkingen: - leveren nadere voorwaarden en/of eisen vanuit vooroverleg met bevoegde gezagen en vanuit - vergunningen en (ontwerp-)beschikkingen