Vrijheidsberoving van jeugdige delinquenten, een internationale toets

DETENTIE is een beperking van de bewegingsvrijheid in de engste zin: gedwongen verblijven in een welbepaalde enge ruimte zoals opsluiting in een gevangenis, in een gesloten instelling van jeugdbescherming, in een gesloten psychiatrische instelling en in een gesloten afkickcentrum voor drugsverslaafden. Andere, lichtere beperkingen van bewegingsvrijheid vallen hier dus niet onder: opname in open instellingen van jeugdbescherming, ondertoezichtstelling onder bepaalde voorwaarden, etc.

VOORBEREIDENDE FASE MAATREGELEN TEN GRONDE Plaatsen in een gesloten gemeenschapsinstelling voor jeugdbescherming: Bijkomende voorwaarden Plaatsen in een gesloten gemeenschapsinstelling voor jeugdbescherming: vanaf 14 jaar + afhankelijk van de aard van het misdrijf Plaatsen in een gesloten federale instelling (Everberg) (Everberg, Florennes) (in geval van uithandengeving) Plaatsen in een gesloten afdeling van een jeugdpsychiatrische dienst Plaatsen in een gesloten afdeling van een jeugdpsychiatrische dienst Opsluiting in de gevangenis: in principe afgelast maar kan nog steeds als er geen plaats is in een gesloten federale instelling of als de jongere de integriteit van de anderen in de centra verstoort en de jongere ondertussen 18 is geworden. Plaatsen in een dienst deskundig op het vlak van alcohol- en drugsverslaving: indien gesloten afdeling

Is het huidige systeem van jeugdbescherming, wat het aspect opsluiting betreft, conform het EVRM? Artikel 5: recht op persoonlijke vrijheid

→ Mag een kind in de voorbereidende fase van zijn vrijheid worden beroofd? Ja, Art. 5 lid 1 (c) EVRM laat toe dat een minderjarige in voorlopige hechtenis wordt geplaatst Maar, de druk op de overheid om de zaak snel af te handelen in geval van minderjarige gedetineerden nog groter is dan bij volwassen gedetineerden. (Assenov t. Bulgarije, 1998) Wet op de Jeugdbescherming voldoet hieraan

→ Mag een schuldig bevonden kind in een gesloten instelling voor jeugdbescherming of gevangenis terecht komen? Ja, Art. 5 EVRM laat toe dat een veroordeelde minderjarige delinquent in een instelling (art. 5 lid 1 (d)) wordt geplaatst of zelfs in de gevangenis wordt opgesloten (art. 5 lid 1 (a)) Maar, het Hof maakte wel een nuancering: Als een Staat kiest voor een systeem van jeugdbescherming, dan moeten de opvoedende maatregelen ook effectief en relatief snel worden toegepast (Bouamar t. België, 1988)

Wet op de Jeugdbescherming voldoet hier in principe aan WANT een jongere die volgens het systeem van de jeugdbescherming wordt behandeld (en dus niet uithanden gegeven wordt) komt niet meer in de gevangenis terecht Er zou eventueel een probleem kunnen rijzen i.v.m. de plaatsing van een jongere in een jeugdpsychiatrische dienst

→ Hoelang kan een kind worden opgesloten? Art. 5 EVRM geeft hieromtrent geen richtlijnen. Wel werd al geprobeerd om straffen van onbepaalde duur aan te vechten op basis van art. 3 dat het verbod op onmenselijke en vernederende behandeling bevat (o.a. T. en V t. het Verenigd Koninkrijk,1999)

Wet op de Jeugdbescherming voldoet hier aan De jeugdrechter moet steeds de maximum termijn bepalen.

Besluit: Vanuit het EVRM moet worden besloten dat de nieuwe wet op de jeugdbescherming, wat het aspect opsluiting betreft, de mensenrechten van kinderen respecteert. Wel moet ervoor gezorgd worden dat jongeren die in een gesloten afdeling van een jeugdpsychiatrische instelling worden geplaatst wel degelijk naar een aangepaste instellingen worden doorgestuurd.

Is het huidige systeem van jeugdbescherming, wat het aspect opsluiting betreft, conform het IVRK? Artikel 37: voorwaarden voor de opsluiting van kinderen en waarborgen indien ze worden opgesloten Artikel 40(3)(c) en (4): het gebruik van gerechtelijke procedures en van plaatsing in een inrichting moeten worden vermeden telkens wanneer dit mogelijk en passend is

Voorwaarden en waarborgen : Het kan enkel als laatst mogelijke oplossing; Het kind mag niet te jong zijn; Het kind moet worden behandeld op een aan zijn leeftijd aangepaste manier: niet samen met volwassenen, contact mogelijkheden met familie verzekeren, etc. Duur van de straf: het moet voor de kortst mogelijke duur en levenslang kan enkel als een vervroegde invrijheidsstelling mogelijk is; Het kind heeft recht op onmiddellijke en aangepaste juridische bijstand; Uiteraard mag de detentie niet arbitrair zijn. Moet wettig zijn (idem volwassenen).

1. Laatst mogelijke oplossing Voldoet het nieuwe systeem van jeugdbescherming hier aan? 1. Laatst mogelijke oplossing De nieuwe wet lijkt hier wel aan tegemoet te komen door: subsidiariteitsbeginsel uitbreiden van het gamma van alternatieve maatregelen bijzondere motiveringsplicht en streven naar objectivering van de beslissing Minimum leeftijd is 14 jaar plaatsing niet meer mogelijk voor banale feiten Uithandengeving: moet door vroegere maatregel of herstelrechtelijk aanbod worden voorafgegaan Strengere voorwaarden voor detentie in Everberg tijdens voorbereidende fase

Anderzijds: het aantal plaatsingen zou wel kunnen stijgen doordat het systeem van uithandengeving werd versoepeld en er dus wellicht meer jongeren uithanden zullen worden gegeven en dus opgesloten worden; er werden nieuwe (gesloten) plaatsingsmaatregels ingevoerd: plaatsing in een gesloten afdeling van een jeugdpsychiatrische dienst en in een (gesloten) dienst deskundig op het vlak van alcohol- en drugsverslaving

Het kind mag niet te jong zijn Verdrag bepaalt geen minimumgrens VN-Kinderrechtcomité geeft aanwijzingen: onder 14 jaar kan niet. Minimumleeftijd in België is 14, dus oké.

3. Het kind moet worden behandeld op een aan zijn leeftijd aangepaste manier niet samen met volwassenen; contact mogelijkheden met familie moeten worden verzekerd; ze moeten in aangepaste leefruimtes vertoeven; ze moeten nog steeds onderwijs krijgen; toegang hebben tot medische faciliteiten; het personeel moet aangepast zijn: er moeten bv. opvoeders en psychologen opereren, etc.

Hier stellen zich twee problemen: a. Het regime dat gevoerd wordt in instellingen van het type Everberg Cf. Aanbevelingen van het VN-Kinderrechtencomité van 2002 “The committee is concerned that the interim law of 1 March 2002 (which expires on 31 October 2002) on the temporary detention of juvenile delinquents and the creation of the Everberg Centre effectively replaced article 53 of the 1965 Act with a similar, if not more restrictive, regime”

De nieuwe wet verandert weinig aan deze situatie, wel integendeel: Voortaan zullen er meer jongeren in dit type instelling worden opgesloten, met name niet enkel meer in de voorbereidende fase maar ook de uit handengegeven jongeren die een gevangenisstraf opliepen zullen er nu terecht komen.

b. Uitzonderlijk kunnen jongeren nog steeds in de gevangenis terechtkomen: jongeren die een misdrijf hebben gepleegd en hiervoor uithanden gegeven zijn kunnen toch in een gewone volwassenen gevangenis terecht komen, eens ze 18 zijn: nl. wanneer er geen plaats is in een federaal gesloten centrum of als ze de integriteit van andere jongeren in zo’n centrum verstoren.

Is het IVRK nog van toepassing want jongeren zijn boven de 18? Het Comité stelt in zijn general comment inzake juvenile justive dat “This rule (scheiding van kinderen van volwassen gevangenen) does not mean that a child placed in a facility for children has to be moved to a facility for adults immediately after he/she turns 18. Continuation of his/her stay in the facility for children should be possible if that is in his/her best interest and not contrary to the best interests of the younger children in the facility.”

Duur van de straf: Moet voor de kortst mogelijke duur en levenslang kan enkel als een vervroegde invrijheidsstelling mogelijk is. Aan dit laatste is de wetgever proberen tegemoet gekomen door Levenslange opsluiting af te schaffen en een maximum termijn van 30 jaar in te lassen Wat plaatsing in een gesloten centrum betreft moet de rechter de maximum termijn bepalen. Probleem: kan 30 jaar worden beschouwd als “for the shortest appropriate time”? Ten aanzien van Griekenland heeft het Comité in 2002 gezegd dat het opsluiten van delinquente jongeren voor 20 jaar te lang is.

5. Het kind heeft recht op onmiddellijke en aangepaste juridische bijstand VN-Kinderrechtencomité verduidelijkte dat dit betekent dat de bijstand kosteloos moet zijn; de bijstand ook moet voorzien worden in de voorbereidende fase ; dat degenen die werken in het domein van ‘juvenile justice’ getraind moeten zijn: in deze context betekent dit dat de advocaten een gespecialiseerde vorming moeten krijgen

Besluit: Vanuit het IVRK moet worden besloten dat de nieuwe wet op de jeugdbescherming, wat het aspect opsluiting betreft, de mensenrechten van kinderen niet volledig respecteert. Er blijven zich problemen stellen op het vlak van: ► de behandeling van kinderen in detentie (Everberg regime en de uitzonderlijke opsluiting in de gevangenis voor 18-jarigen indien er geen plaats meer is); ► de duur van de straf: 30 jaar wellicht nog te lang; ► de aangepaste juridische bijstand: er moet vereist worden dat advocaten die optreden voor jeugdige delinquenten een specifieke opleiding in jeugdbeschermingsrecht krijgen. ► “laatst mogelijke oplossing-vereiste”: er moet over gewaakt worden dat de versoepeling van de uithandengeving en de nieuwe plaatsingsmogelijkheden niet leiden tot een stijging van het aantal plaatsingen