1 Handvatten voor de implementatie van de KRW in stedelijk gebied 10 frequently asked questions In opdracht van: LBOW-cluster Water en de Stad, RWS-RIZA Oktober 2006

2 Doel  Doelgroep:  Gemeenten die nog vrijwel onbekend zijn met de KRW, met nadruk op kleine en middelgrote gemeenten.  Doel:  Handvatten bieden aan gemeenten bij de implementatie van de KRW in stedelijk gebied,  Hulpmiddel voor waterambassadeurs bij benaderen van gemeenten.

3 Aanpak  Aanpak:  ‘Longlist’ van vragen op basis van bestaande documenten,  Reactie op longlist, door waterambassadeurs en KRW- coördinatoren,  Discussie in netwerkbijeenkomst van KRW-pilotprojecten,  Vervolgdiscussie met o.a. juristen van Verkeer & Waterstaat,  Rapportage en presentatie eindversie FAQ’s.

4  Wat is de minimale formele rol van de gemeente bij de implementatie van de KRW?  Implementatiewet EG-Kaderrichtlijn Water van 7 april 2005: Voor gemeenten geen nieuwe wettelijke verplichtingen ter implementatie van de KRW, verantwoordelijkheden en taken blijven hetzelfde.  Gemeenten moeten wel gegevens aanleveren die nodig zijn voor het opstellen van analyses en van het stroomgebiedbeheersplan (SGBP).  Gemeenten worden actief benaderd door provincie en waterschap om op vrijwillige basis mee te werken (nu eerst in gebiedsproces en detailanalyses). Frequently Asked Question I

5 Gewenste rol van gemeenten bij KRW-implementatie De KRW is gericht op het bereiken van een goede toestand van watersystemen. Alhoewel de formele rol van gemeenten in de implementatiewet van de KRW beperkt is, wordt er wel van uitgegaan dat gemeenten hun verantwoordelijkheid nemen. Het bereiken van een goede toestand kan niet zonder hun inzet. De instrumenten uit ‘het huis van Thorbecke’ kunnen hiervoor worden ingezet. Samenwerking van gemeenten met de waterbeheerders is essentieel voor het verbeteren van de kwaliteit van watersystemen in Nederland. De gewenste rol van gemeenten is een pro-actieve, meedenkende en meewerkende, waarbij het algemeen maatschappelijk belang centraal staat. De bedoeling is dat gemeenten zich afvragen wat ze kunnen doen voor de KRW, boven wat ze moeten doen. Frequently Asked Question I

6  Gelden de KRW-doelen ook voor stedelijke wateren?  Ja, de KRW geldt voor alle wateren.  De chemische KRW-doelen gaan waarschijnlijk gelden voor alle wateren, de ecologische KRW-doelen gelden alleen voor de waterlichamen. De waterlichamen zijn de ‘rapportage-eenheden’.  Maatregelen kunnen en/of moeten in alle wateren genomen worden om de chemische en/of ecologische doelen te halen. Frequently Asked Question II

7  Wat is een stroomgebiedsbeheersplan (SGBP) en wie bepaalt welke maatregelen in een SGBP opgenomen worden?  Een SGBP is een door de EU verplicht internationaal plan voor het beheer van een stroomgebied, met daarin doelen, maatregelen en kosten voor de waterkwaliteit.  In Nederland SGBP-en voor stroomgebieden Rijn, Maas, Schelde en Eems. De SGBP-en zijn formeel onderdeel van de Nota Waterhuishouding. Inhoud hangt nauw samen met de inhoud van de bestaande planvormen op gebied van waterbeheer (provinciaal waterhuishoudingsplan, waterbeheersplan waterschappen, beheerplan rijkswateren). Frequently Asked Question III deel 1

8  Wat is een stroomgebiedsbeheersplan (SGBP) en wie bepaalt welke maatregelen in een SGBP opgenomen worden?  Regionaal worden via gebiedsprocessen van provincie, waterschappen, rijkswaterstaat en gemeenten analyses uitgevoerd voor SGBP en herziening van de bestaande planvormen. Afstemming vindt plaats in regionaal bestuurlijk overleg (RBO). De verschillende overheden beslissen zelf over de eigen maatregelen.  Het RBO is een hulpstructuur waarin de bestuurslagen samenwerken en afstemmen. Doel is om daardoor tot goede afspraken te komen. Actieve benadering van provincie en waterschap kan de invloed van gemeenten op het SGBP vergroten. Frequently Asked Question III deel 2

9 Tijdschema tot stand komen SGBP-en:  2007: gebiedsprocessen en detailanalyses  2008: opstellen ontwerp SGBP-en, in december 2008 gereed  2009: inspraak, in december vaststelling definitieve SGBP-en Uiteindelijk moet voor het definitieve SGBP (december 2009) door de gemeenteraad besloten zijn of, en zo ja welke, KRW- maatregelen door de gemeente in haar eigen beheersgebied genomen gaan worden. (zie ook FAQ V en FAQ VI). Frequently Asked Question III

10  Wat is een MKBA en wat is de rol van de gemeente bij de invulling van de MKBA?  Een maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA) is een instrument om keuzes mee te maken op basis van kosteneffectiviteit. Met MKBA’s wordt in Nederland invulling gegeven aan de vanuit de KRW verplichte kosteneffectiviteitsanalyse (KEA).  Eind 2006 is de “strategische” MKBA op nationaal niveau gereed (zie dan de decembernota). In lijken er regionale (M)KBA’s te komen, die per regio verschillend ingevuld kunnen gaan worden.  Gemeenten zijn speler en belanghebbende, en spelen via de gebiedsprocessen hun rol in de regionale (M)KBA. Frequently Asked Question IV

11 Het KRW standstill beginsel: gaat Nederland op slot? Het standstill beginsel houdt in dat de waterkwaliteit in een gebied niet mag verslechteren. Dit zou kunnen betekenen dat er nauwelijks meer nieuwe ontwikkelingen mogelijk zijn, maar omdat kosteneffectiviteit aan de basis staat van zowel de doelen, als de maatregelen, lijkt de angst voor het door de KRW stoppen van ruimtelijke ontwikkeling in Nederland, ongegrond. De KRW biedt ruimte om af te wijken van de ecologische doelen wanneer die leiden tot disproportionele kosten. Afwijkingen vergen wel compensatie. Inzicht in de kosten is dus voor alle betrokkenen, ook voor gemeenten, van groot belang! Frequently Asked Question IV

12  Kunnen gemeenten volledig zelf bepalen welke ambities ze voor de KRW hanteren en welke maatregelen ze nemen?  Afstemming vindt plaats in de RBO-en, maar de gemeenten behouden hun autonomie op de eigen taken en verantwoordelijkheden.  Het is de bedoeling dat gemeenten deelnemen aan de gebiedsprocessen onder leiding van de waterschappen, die er toe moeten leiden dat de kansen, doelen, ambities en kosteneffectieve maatregelen worden bepaald.  Gemeenten zijn, net als waterschappen, provincies en Rijk, verplicht informatie aan te leveren ten behoeve van de analyses die ten grondslag liggen aan de SGBP-en. Frequently Asked Question V

13  Wat houdt “parallelle besluitvorming” in en hoe gaat dat werken?  Nederlandse SGBP-en bestaan uit doelen, maatregelen en afspraken die vastgelegd moeten zijn in de bestaande planvormen van Rijk, provincies, waterschappen en eventueel gemeenten. De plannen (nota waterhuishouding, waterhuishoudingsplannen, waterbeheersplannen) worden daarom in dezelfde periode, parallel aan elkaar herzien en vastgesteld. Het tijdschema hiervoor wordt opgenomen in de decembernota  Als er gemeentelijke maatregelen in een SGBP opgenomen worden, dan moet er aan deze maatregelen een raadsbesluit ten grondslag liggen. Frequently Asked Question VI

14 Praktijkvoorbeeld verankering gemeentelijke KRW- maatregelen: Gemeenten hoeven hun KRW-maatregelen niet persé in een nieuw GRP of Waterplan vast te leggen. Het is mogelijk om specifieke maatregelen uit bijvoorbeeld een bestaand stedelijk waterplan, die opgenomen gaan worden in een stroomgebiedbeheerplan, apart te benoemen als KRW- maatregelen en die dan ook in een apart raadsbesluit inclusief bekostiging te verankeren. Het is natuurlijk ook mogelijk om nieuwe maatregelen aan te merken als gemeentelijke KRW-maatregelen en die via een raadsbesluit inclusief bekostiging te verankeren. Frequently Asked Question VI

15  Worden de gemeentelijke KRW-maatregelen ook (juridisch) verankerd in het waterplan?  Gemeentelijke KRW-maatregelen kunnen opgenomen worden in een (nieuw) waterplan, maar dat hoeft niet. Ook andere gemeentelijke plannen (zoals het GRP) kunnen daarvoor gebruikt worden. Maatregelen kunnen zelfs buiten planvormen om (juridisch) verankerd worden, zolang er maar een raadsbesluit aan ten grondslag ligt.  De planvorm ‘waterplan’ is geen wettelijk verplichte planvorm. Verankering van gemeentelijke KRW- maatregelen, in een waterplan of anderszins, vergt altijd een raadsbesluit waarin ook de bekostiging wordt vastgelegd. Frequently Asked Question VII

16  Hoe worden kosten tussen de verschillende partijen verdeeld?  De verdeling van de kosten voor KRW-maatregelen gaat deel uitmaken van de SGBP-en. De kostenverdeling moet tijdens het gebiedsproces van waterschap en gemeenten op tafel komen. Deze kostenverdeling wordt uiteindelijk in het SGBP vastgelegd.  Bij de kosten en kostenverdeling moeten kosten- effectiviteit en het maatschappelijk belang centraal staan. Zie ook vraag IV.  Verder is nog geen eenduidig antwoord mogelijk. Frequently Asked Question VIII

17  Wat zijn de juridische mogelijkheden van gemeenten en waterbeheerders om maatregelen tegen diffuse verontreinigingen in het kader van de KRW af te dwingen?  Het denken over nut, noodzaak en eventuele invulling van aanscherping van juridische mogelijkheden tegen diffuse verontreinigingen (uitlogende bouwmaterialen, bestrijdingsmiddelen e.d.) is volop in ontwikkeling. In de decembernota 2006 wordt de richting van het nationale maatregelenprogramma diffuse bronnen aangegeven. Medio 2007 denkt VROM daarover duidelijkheid te kunnen verschaffen. Gemeenten krijgen de bevoegdheid een verordening hierover op te stellen. Frequently Asked Question IX deel 1

18  Wat zijn de juridische mogelijkheden van gemeenten en waterbeheerders om maatregelen tegen diffuse verontreinigingen in het kader van de KRW af te dwingen?  Op Europees niveau wordt gewerkt aan een dochterrichtlijn over de ‘prioritaire stoffen’. Het voorstel daarvoor is juli 2006 gepubliceerd. Doorwerking in Nederland gebeurt via een AMvB, die eind 2007 in concept gereed zal zijn.  De bedoeling is dat tenminste de bestaande middelen (milieuregelgeving, bouwverordening, convenanten met bouwers) goed worden ingezet en dat overheden hun voorbeeldfunctie goed invullen. Frequently Asked Question IX deel 2

19  Welke relatie heeft de KRW met andere EU-richtlijnen?  De KRW heeft een directe relatie met enkele expliciet in de KRW genoemde richtlijnen (Vogel- en Habitatrichtlijn, Zwemwaterrichtlijn en Nitratenrichtlijn). Ten aanzien van beschermde gebieden geldt in principe het strengste regime van de verschillende richtlijnen.  In de KRW is een nieuwe grondwaterrichtlijn aangekondigd. Die is in ontwikkeling, maar nog niet van kracht. De nieuwe grondwaterrichtlijn kan gezien worden als “dochterrichtlijn” van de KRW. Dat geldt ook voor de aangekondigde dochterrichtlijn voor prioritaire stoffen. Frequently Asked Question X