Zelfevaluatie een procesmatige aanpak onze school in permanente leercycli 2001-2006 DNI Guimardstraat 1 1040 Brussel Karel Binon

Doelen van de training - doorgeven van know-how ’over begeleiden van zelfevaluatie vanuit nascholing ‘evaluatie van en door de school’ - uitgangsprincipes van zelfevaluatie uitzuiveren en definiëren - samen doormaken van zelfevaluatie-methodieken en hierover reflecteren op didactisch én inhoudelijk vlak - van elkaar leren door uitwisseling van ervaringen . - het formuleren van eigen werkpunten (wat wil ik zelf proberen)

‘ZELFEVALUATIE’ Wat hebben ze nu weer uitgevonden?   Je eerste reacties, bedenkingen, vragen:

bedenkingen - iedereen 1 minuutje individueel/ wat komt bij je op - inventariseren op bord/ alles accepteren - bedoeling: ieders denken is belangrijk je krijgt een eerste indruk hoe teamleden hier over denken (visie op zelfevaluatie, subjectief concept) je neemt het denken van de deelnemers ernstig en gaat ermee in dialoog bij de toelichting van achterliggende principes eerste (soms terechte) weerstanden worden hierbij uitgedrukt en komen in beweging en worden een beetje ontmijnd weerstanden, zorgen, bekommernissen ‘mogen’ uitgedrukt worden

Van waar komt het? Uit het regeerakkoord:(vorige)       “scholen zijn de eerste verantwoordelijken voor onderwijskwaliteit.     “de overheid bewaakt deze kwaliteitszorg maar maakt ze evenzeer mogelijk en neemt initiatieven om de kwaliteit te bevorderen (faciliteren)

Van waar komt het? regeerakkoord 2004-2009 Scholen krijgen, binnen vooropgestelde kwaliteitsdoelen en –normen, de ruimte om autonoom en met inspraak van alle betrokken actoren hun kwaliteitsbeleid uit te bouwen. Scholen krijgen ruimte om de eigen missie en visie te realiseren. Op basis van een evaluatie voeren we een herdefiniëring en mogelijke vermindering van het aantal eindtermen en ontwikkelingsdoelen door. Scholen krijgen een kwaliteitskader waarbij ze onder meer op hun resultaten, leerwinst en welbevinden worden getoetst, maar verder hun vrijheid behouden.

Van waar komt het? VVKBAO: SCHOOLONTWIKKELING autonoom schoolbeleid = een schooleigen antwoord op alle vragen en eisen die op ons afkomen vanuit onze mogelijkheden en beperkingen een haalbare koers uitzetten (prioriteiten) gedragen door betrokkenen zelfevaluatie= zitten we nog op koers? bijsturen of borgen?

Van waar komt het? VVKBAO: SCHOOLONTWIKKELING - A. De Wolf, J. Saveyn: kwaliteitszorg in het Katholiek Onderwijs, in: tijdschrift voor onderwijsrecht en onderwijsbeleid, 1997-1998, 3-4, Kluwer - J. Saveyn, De school als professionele leergemeenschap en de opdracht van de directeur, ped. Medelingen, VVKBAO, jan. 2004-08-17 - J. Saveyn, Kwaliteitszorg en zelfevaluatie, website VKBAO - memorandum VSKO, website VSKO

MINISTERIE schoolbestuur lkr lln ouders SCHOOL VVKBao Inspectie Eisen voor subsidiëring Administratie Eindtermen: Wat minimaal met lln einde basisschool? schoolbestuur lkr lln ouders SCHOOL Christelijk Opvoedingsproject schoolwerkplan VVKBao Christelijke opvoedingsproject opdrachtverklaring OKB Leerplannen/ontwikkelings plan Wat komt in elk leerjaar aan bod en hoe? Inspectie Kwaliteitsbewaking door doorlichting Wat er concreet gebeurt in de school: -taalopvoeding -wiskundige opvoeding -wereldoriëntatie -Muzische opvoeding -bewegingsopvoeding -sociale ontwikkeling -waardevorming -leren leren -omgaan met media - godsdienst Begeleiding Kwaliteitsbewaking en verbetering dr ondersteuning interventies zelfevaluatie van de school

OVERHEID SCHOOL doelstelling Kwaliteitsverbetering perspectief Controle, Ontwikkeling, verantwoording professionalisering aard Niet vrijblijvend Meer vrijblijvend Referentie CIPO - model Keuze van de school kader (5 opdrachten) condities Extern bepaald: doorlichting cultuur van samen leren :zelfevaluatie Extern gezag: subsidies sancties Interne raadgevingen -bijsturen -borgen

Kijk op zelfevaluatie: een definitie “het proces, in hoofdzaak geïnitieerd door de school zelf, waarbij welgekozen participanten op een systematische wijze het functioneren van de school beschrijven en beoordelen met het oog op het nemen van beslissingen c.q. initiatieven in het kader van schoolontwikkeling”(Peter Van Petegem)

Zelfevaluatie in het kader van integrale kwaliteitszorg beoogt een evolutie van gesloten branden blussen impliciet hokjes mentaliteit open systematische aanpak expliciet gedeelde verantwoordelijkheid

Vanuit welke noden? - zijn we goed bezig? - vertrouwen in eigen kijk herstellen - in orde zijn - hoever staan we ? - afronden om te kunnen doorgeven - communicatie herstellen - verbindingen herstellen - om er uit te leren - om meer systematisch te werken - waar gaat het eigenlijk over?

bedenkingen zelfevaluatie presenteren als iets waar men vroeg of laat als school moet mee bezig zijn; profit/non-profit/Europa: eenzelfde tendens dat de organisatie verantwoordelijk is voor het bewaken van zijn kwaliteit/ idee van lerende organisatie situeren van de standpunten van de belangrijkste actoren op macro vlak: de overheid en de koepel nodig om het onderscheid tussen doorlichting en zelfevaluatie aan te geven met het accent op: ‘cultuur van samen leren’ Definities als thuislectuur of samen analyseren IKZ: proceskijk accentueren kort en bondig toelichten (15 min) Linken aan de inventaris op bord Herkenbaarheid van de noden uit het veld

Met wie? Idee: Plannen Doen Aanpassen Q Controleren SWP Wat én Waarom

Vragen Checken (controleren) we onze plannen, acties, prioriteiten? Waar & wanneer? Met wie doen we dat? Staan we ook stil bij onze doelen, bij het waarom? Borgen we (of bergen we het weg) en/of sturen we bij?

bedenkingen PDCA als iets wat we al doen vb. bij lesgeven Zelfevaluatie als geïntegreerd in de werking : controle , aanpassen en/of borgen van wat we doen Visueel beeld regelmatig herhalen bij verschillende methodieken Erkenning geven aan wat men reeds doet op school Afhankelijk van de tijd: zoemsessie over de vragen Korte rondvraag: wat zijn jullie vaststellingen …? Waarom-vraag als moeilijkste/komt soms pas achteraf/link single en double-loup learning/inzichten voor kernteam-directie

Valkuilen De school waar het nooit goed genoeg is gevolg? De school waar het altijd goed genoeg is gevolg?

INDIVIDU GROEPEN ORGANISATIE Q Plannen Doen Aanpassen Controleren WAT SWP

Vragen Individueel/activiteiten: wat doen we, hoe stimuleren, systematiek? (instrumenten?) Groepen/processen : wat doen we, hoe stimuleren, systematiek? (instrumenten?) Organisatie/systemen: overzichtskader, SWP (ontwikkelen van…) Hoe evalueren? (pv…..) Instrumenten i.f.v. overzichtskader? (SION) Wie betrekken we hierbij? (team, lln, ouders, externen)

bedenkingen Pdca op verschillende niveau’s Geeft een groeiweg aan : ieder in zijn klas doet goed werk ---aktiviteiten Er onstaan samenwerkingsverbanden: ---processen (parallelcollega’s, WG allerhande) 3. Noodzaak aan overzicht en samenhang ---systeem link met bestaande instrumenten: welk systeem sluit best aan bij ons systeem Elk niveau blijft belangrijk!!! ( Link individueel - organisatieleren) We opteren eerst met het team te starten en naderhand andere betrokkenen (ouders, kinderen…) aan te spreken De vragen kunnen dienen voor zoemsessie, afhankelijk van de tijd

Fasenindeling vanuit EFQM Voorwaarden/processen Resultaten: prestatie/perceptie indicatoren 1 Individuen - activiteiten Gegevens: er zijn gegevens aanwezig 2 Groepen - processen Trends: vergelijking met vorige jaren Meer en betere gegevens 3 Organisatie - systeem Interne indicatoren: gegevens vergelijken met regelgrenzen (% tevredenheid dat we willen halen) 4 Keten - systematische bevraging/externe processen Externe indicatoren: gegevens vergelijken met doelen, externe maatstaven 5 Totale kwaliteit Benchmarking: vergelijken met de beste op het terrein

Zelf aan de slag ONZE KIJK OP ONZE SCHOOL stap 1: Maak een webschema met als startvraag: Waar zijn we allemaal mee bezig op school? Inventariseer zo volledig mogelijk. Ook die aktiviteiten waar je niet bij betrokken bent.

Zelf aan de slag Stap 2: Maak in groep een nieuw web-schema, met hetzelfde startwoord. Eén na één schrijf je er een woord bij. Je associeert op elkaars inbreng, of je brengt iets nieuws bij. Er wordt niet gesproken. Stap 3: Duid aan met een sticker wat volgens jou goed loopt en wat moeizaam gaat. LOOPT GOED MOEIZAAM VERLOOP

Zelf aan de slag Stap 4: Eerste indrukken ? Wat zijn overeenkomsten? Wat ontbreekt? Uitwisselen en bespreken van dit eerste globale overzicht. Selecteer 3 pluspunten & 3 werkpunten Stap 5: PLENUM Voorstellen van het web-schema Voorstellen van de pluspunten en de werkpunten Hoe pakken we dit verder aan?

Bedenkingen(1) Start o met een situering in PDCA gericht op organisatie vanuit de eigen kijk van het team o met een kort overzicht van de verschillende stappen (oriëntatie op de taak), o stel stap 1/2/3 voor als voorbereiding voor het gesprek (stap 4) Stap 1: individuele oriëntatie o jouw eigen kijk o in web-vorm of onder elkaar o persoonlijke spiekbrief voor stap 2 o +/- 6 min i.f.v. betrokkenheid

Bedenkingen(2) Stap 2: instructie in pictogram o willekeurige groepsindeling, cijfers, max 6 pers. o 1 stift/groep(Bastiaensen),1stift/persoon(Binon) neutrale kleur: blauw, zwart, bruin o 1 flap + 1 losse tafel o rechtstaand langs 1 zijde van de tafel o in dezelfde ruimte/zorg dat je andere groepen niet hindert o ‘niet spreken’ benadrukken met humor+motiveren o +/- 10 min i.f.v. betrokkenheid

Bedenkingen(3) Stap 3: o elke groep voldoende rode en groene stickertjes; mogen bijvragen o ‘niet spreken’ herhalen/ niet beïnvloeden van elkaar o ieder plakt vanuit eigen aanvoelen bij die items die je zelf kiest, en zoveel stickers als je wil i.f.v. hoe goed het volgens jou loopt of hoe moeizaam ( niet ‘fout’/’slecht’). o het is OK als bij één item zowel rode als groene stickers hangen– geeft gespreksstof- in stap 4 kan je nuanceren, uitklaren o +/- 6 min. i.f.v. de betrokkenheid

Bedenkingen(4) Stap 4 : tijd voor gesprek (+/- 20 min) o elke groep zit rond eigen flap o accent op actief luisteren naar elkaar, ruimte maken voor verschillende standpunten o bedoeling om door consensus drie pluspunten en drie werkpunten te selecteren o opletten dat men niet begint met plus/werkpunten te selecteren; eerst het open verkennend gesprek, naar het einde toe in alle groepen even de opdracht van 3 plus/werk in de aandacht brengen o indien voldoende tijd kan men elkaars flappen laten lezen Stap 5: elke groep rapporteert plus/werkpunten o de dubbels turven o tijd voor korte bespreking/concretiseren /veel aandacht voor pluspunten/ hoe wordt dit ervaren?/bevestigen / niet te snel naar werkpunten. o oriëntatie op het vervolg: de vertaling naar concrete actiepunten

INDIVIDU GROEPEN ORGANISATIE Q Plannen Doen Aanpassen Controleren WAT SWP

Prioriteiten Welke actieterreinen zijn voor jou prioritair: scoren met 1/2/3 3- eerste prioriteit 2- tweede prioriteit 1- derde prioriteit

Bedenkingen Eenvoudig methode om zonder veel discussie te peilen naar wat ieder teamlid en het ganse team de belangrijkste werkpunten vindt. (EFQM: bepalen van prioritaire verbeterpunten) Instructie: o met het team de werkpunten overlopen of ze goed te onderscheiden zijn, overlappingen wegwerken, concreter maken waar mogelijk; elk duidelijk afgescheiden werkpunt markeren als A/B/C/D… o ieder voor zich geeft een score: éénmaal 3 voor het belangrijkste werkpunt, éénmaal 2 voor het tweede, éénmaal 1 voor het derde… o begeleider vraag werkpunt na werkpunt: wie geeft een 3, een 2, een 1 en maakt een optelsom per werkpunt Peiling en geen parlementaire stemming; achteraf checken of de scoring klopt voor iedereen: voor bep. Vestigingsplaats, voor de kleuterleid(st)ers

-interne externe structuren -cultuur i.f.v. innovatie Belangrijkheid -dwingend karakter -link met ped.project -link met beleidsplan -signaal Zeer 1 1 Complexiteit 2 Weinig Zeer -aard en inhoud -menselijke factor -middelen -interne externe structuren -cultuur i.f.v. innovatie Weinig 2

Bedenkingen Om frustratie te voorkomen kan men best op voorhand nadenken over de belangrijkheid en complexiteit van de prioritaire werkpunten Methodisch: o nummer de werkpunten o in kleine groepjes (4/5) uitzetten in diagram (werkblad) o inventariseren op bord of beamer o te uitgebreide discussies vermijden o in sommige groepen positief onthaald/ in andere niet/misschien kernteam - materiaal - De prioriteiten kunnen geordend worden in lange en korte termijnpunten

Mogelijke werkpunten KORTE TERMIJN …… LANGE TERMIJN ……

Zorgthema’s: MDO, Oriëntering, grenzen zorg lvs. Wero Muo Sterkte-zwakte overleg GOK Doorlichting 100 % ideeën Zorgthema’s: MDO, Oriëntering, grenzen zorg lvs. Wero Muo Ontwikkelingsplan; ontwikkelingsdomeinen …

Bedenkingen Er zijn verschillende bronnen van waaruit men kan komen tot werkpunten of 100% ideeën Het in herinnering brengen + visueel voorstellen van die bronnen, de geschiedenis schetsen, is een belangrijke taak voor directie/kernteam

Een lange termijn aanpak 100 % idee 15 % actie 15 % actie 15 % actie 15 % actie

Ook het andere werk loopt intussen door…

S PECIFIEK EN CONCREET M EETBAAR EN OPVOLGBAAR A ANVAARDBAAR VOOR DE BETROKKENEN R ESULTAATGERICHT T IJDSGEBONDEN

Verkleinen naar SMART acties 100 % idee 55 % actie 55 % actie 15 % actie

15 % actie Wat Wie Wanneer Onder- steuning Evaluatie Wat beogen we? Wat gaan we concreet doen? Wie Betrokken /verantwoordelijk Wanneer Tijdpad Onder- steuning Informatie, geld, infrastructuur,na-scholing … Evaluatie Waar,wanneer,hoe volgen we dit op?

Bedenkingen (1) Ontgoocheling ontstaat vaak na te groot opgezette werkpunten: deze werkpunten zijn OK, het zijn 100 % ideeën maar zijn moeten nog vertaald worden in concrete en haalbare acties (15 % actie) I.p.v. te zagen en te zeuren denkt men beter aan verbeteracties! Een 15% actie moet SMART zijn In een gezonde organisatie gaat 85% naar routine waarbij 15% innovatie haalbaar is, ga je meer innoveren (25%)dan moet je de routine op minder tijd doen (75%)en de werkdruk verhoogt. (teams herkennen dit goed)

Bedenkingen (2) Verkleinmethodiek: instructie o vorm functionele teams: mensen die effectief samen aan een verbeterpunt moeten werken/vraag medewerking aan het team o mogelijke groepsverdeler: nummer de werkpunten ; leg A4 blad met nummer op verschillende plaatsen in de ruimte; je gaat bij dat nummer staan waar je wil aan werken; bij te veel volk bij werkpunt verdelen in kleinere functionele groepjes (graad/vestigingsplaats/werkgroep/ko-lo…) o brainstorm over ‘wat zouden concrete verbeteracties kunnen zijn om iets te realiseren van dit werkpunt?’ o breng brainstormregels in herinnering: alle ideeën zijn welkom/haalbaarheid niet direct in vraag stellen. o na brainstorm: kies vanuit gezond verstand en in consensus wat je best eerst zou aanpakken o zet dit punt terug in het midden en herhaal de vorige 3 punten

Bedenkingen (3) De gevonden 15 % actie moet misschien terug verkleind worden/belang van het zelf formuleren wat men haalbaar ziet! De 15 % actie wordt uitgeschreven in een actieplan De verschillende 15% acties worden geïnventariseerd in plenum (beamer) en gecorrigeerd en aangevuld door de anderen.(SMART-principe) Veel belang hechten aan concreet omschrijven van actie/ timing / namen van verantwoordelijken/ welke ondersteuning is er nodig?/ afspreken waar en hoe en wanneer het actiepunt wordt opgevolgd/ Bij te veel 15% acties kan terug met 3/2/1 methodiek gewerkt worden Het actieplan moet zo snel mogelijk aan iedereen terug bezorgd worden Dit gezamenlijk bespreken neemt tijd in beslag!(+/-30min)

Zelf aan de slag Stap 6: We leggen op een actieve wijze een verbinding: onze web-schema’s ---- beleidskader /GOK Doorstroming en oriëntering Preventie en remediering van ontwikkelings en leerachterstanden Taalvaardigheidsonderwijs Socio-emotionele ontwikkeling Leerlingen en ouderparticipatie Intercultureel onderwijs

Zelf aan de slag Stap 6: We leggen op een actieve wijze een verbinding: onze web-schema’s 5 opdrachten basisonderwijs Opdracht 1: Werken aan een schooleigen christelijke identiteit Opdracht 2: Werken aan een degelijk en samenhangend onderwijsinhoudelijk aanbod Opdracht 3: Werken aan een stimulerend opvoedingsklimaat en aan een doeltreffende didactische aanpak Opdracht 4: Werken aan de ontplooiing van elk kind, vanuit een brede zorg Opdracht 5: Werken aan een school als gemeenschap en als organisatie

Bedenkingen aanzet voor een Schoolwerkplan Om overzicht te houden op de zorggebieden en als basis voor een verdere werking = bouwen aan een eigen systematiek, eigen beleidskader. Stap 1 : inventariseer op basis van de vijf opdrachten (of een andere indeling): aktiviteiten, werkgroepen, functies die in de school terug te vinden zijn. Gebruik de webschema’s- kleur/opdracht betrek teamleden met beleidsinteresse hierbij (kleine groep), samen bespreken wat waar hoort, een ‘gezamenlijke constructie’ informeer het volledige team hanteer dit beleidskader consequent, functioneel en meerdere jaren Stap 2 : Waarom doen we dit ? Hoe kunnen we vaststellen of de doelen bereikt zijn (indicatoren) Een eerste aanzet is al voldoende om een visie te ontwikkelen. Het kan motiverend werken als men weet waarom men iets doet. Vooral communicatie met teamleden is belangrijk om visies (persoonlijke en andere) op elkaar af te stemmen.

Sion-traject: zelfevaluatie vanuit een instrument Stap 1: individueel invullen van de vragenlijst Stap 2: aanvullen van het voorlopig rapport Stap 3: het definitieve rapport Stap 4: verdere analyse en uitzetten van prioriteiten Stap 5: ontwikkelen van concrete actieplannen

Bedenkingen Een instrument is zinvol als de systematiek en de taal van het instrument, werkbaar, hanteer, herkenbaar is voor de werking van de school. Een instrument moet je leren kennen en leren hanteren en de bekomen gegevens leren interpreteren Je moet de relativiteit inzien van een instrument: o het gaat vooral om de dialoog vanuit het team met een set externe indicatoren o het kan blinde vlekken zichtbaar maken o het lost geen problemen op o het is een mogelijke bron om verbeterpunten te traceren, andere bronnen blijven belangrijk! o Een instrument kan een regelmatige baken vormen bv. om de 4 jaar voor een algemene round-up/je kan vergelijken met de 0-meting/ trends aflezen wordt mogelijk o Het betekent niet veel als er geen algemene pdca-cultuur is o we situeren dit in fase 3/4 van EFQM

SWOT/SZKB-analyse Strength/sterkte Weakness/zwakte Opportunities/kansen Threats/bedreigingen

SWOT-analyse: Strength Wat zie ik zitten? Waar heb ik reeds ervaring mee? -Waar ben ik sterk in? Weakness Waar voel ik me nog onzeker bij? -Welke ondersteuning heb ik nodig? Opportunities Welke kansen en mogelijkheden zie ik ? -Wat is voor mij de uitdaging Threats -Wat doet me terugschrikken? Wat bedreigt me hierin?

Swot analyse Individueel: hoe kijk ik er zelf naar In groep: (per 3) Tijd om : uit te wisselen /verdiepen/ mogelijke werkpunten-intenties inventariseren Plenum: Korte uitwisseling: wat wil ik proberen

Bedenkingen Gebruik op individueel/groep /organisatievlak Is goed bruikbaar voor gevoelige thema’s: ons team, hoe staan wij t.o.v EGKO, differentiëren, mijn eigen functioneren… als terugblik: hoe werken wij samen, onze ervaringen met differentiatie, mijn functioneren op school als vooruitblik: hoe kijken we naar ‘relationele vaardigheden’/Wero… Naast weerstanden kunnen ook positieve ervaringen geuit worden , (welke kansen ) Het dialogeren hierover maakt sommige thema’s terug hanteerbaar Werkpunten/vragen tijdens gesprek inventariseren Link met innovatiefasen

DOMEIN: Pluspunten/(behouden) Werkpunten/(bannen) Prioriteit 1 2 3 Mogelijke verbeteracties(bewerken) -

Beste collega’s Uw ondersteuning, bedenkingen, gouden raad, suggesties,voorstellen zijn voor ons belangrijk! JA MAAR

Maak je eigen tijdlijn Teken op een flap je eigen geschiedenis op deze school/(als begeleider). Je mag beginnen op een punt dat je zelf kiest. Geef met een lijn aan hoe jij jouw geschiedenis hier gemaakt hebt en laat je verder creatief gaan. Je hoeft dit niet aan de hele groep te vertellen, wel in je eigen klein groepje . Wel willen we ieders werk tentoonstellen in de werkruimte.

bedenkingen verdiepende kennismaking het delen van persoonlijke beleving /evaluatie van het eigen traject in de school/verbonden met de school : samen kijken naar tekening werkt groepsbevorderend/ lotsverbondenheid/ herkenning/ erkenning groepsindeling: best willekeurig (methodiek: gemeenschappelijk kenmerk)(4/5 personen) nadruk op eigen grenzen bewaken: je deelt wat je wil delen aangeven wat er mee gaat gebeuren vb. niet in grote groep bespreken werkt ijsbrekend en verdiepend bij het begin van tweedaagse

procesfactoren leiding: hoe zelfevaluatie aansturen?, rol van een kernteam in het aansturen, top-down/bottom-up coördineren van veelheid van initiatieven: werkbaar overzichtskader ontwikkelen besluitvorming en communicatie samenspel visie-planning-leren: visie moet gekoppeld worden aan concrete actie verschillende participanten: het team als startpunt haalbare / hoe anderen betrekken

EEN KNIPOOG NAAR ONDERWIJSINNOVATIE De ‘wijze’ lessen van Fullan Mensen kunnen niet veranderd worden. Onderwijsverandering is op reis gaan via een onzekere route. Problemen bieden perspectief. Visie en planning werken eerder achteraf dan vooraf. Individu en team tellen even zwaar mee. Een aanpak van zowel van onderuit als van bovenop is van belang. Relaties met de omgeving beïnvloeden succes. Iedereen is ‘change agent’.