Informatietechnologie en internationaal privaatrecht Bertel de Groote 22 – 01 – 2003 Recht & informatica (3e lic rechten) 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Opzet van de uiteenzetting Internationaalprivaatrechtelijke problemen herkennen Kader creëren voor oplossingen Onvolkomenheden Belang van juridische creativiteit Overzicht Bronnen (actualia) Afbakening van de uiteenzetting E-commerce: contractueel B2B versus B2C E-commerce: extra-contractueel 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Het IPR-Probleem : algemeen Oorzaak Frictie Soevereniteitsafbakening : territoriale begrenzing Menselijke activiteit Technologische ontwikkeling ~ toenemende grensoverschrijding 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Het IPR-Probleem : algemeen Uitingsvorm Rechterlijke bevoegdheid Rechtskeuzerecht Erkenning/Tenuitvoerlegging Remedie : Internationaal privaatrecht 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Hoe het internationaal privaatrecht functioneert : basismodel Conflictenrecht Uitgangspunt Casus : verkeersongeval A. Louter interne elementen B. ‘Extraneïteit’ Vreemde elementen : bijv. woonplaats bestuurder, plaats overlijden slachtoffer,… IPR bepaalt welke elementen (bevoegdheids-, aanknopingsfactoren) een casus binnen de soevereiniteitsuitoefening van een staat brengen Ordening van internationaal rechtsverkeer 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Overzicht van de bronnen ELEKTRONISCHE HANDEL & IPR Internationaal Privaatrecht S.s. Conflictenrecht EVO Weens Koopverdrag => ! materieel recht ! E-commerce Richtlijn => herkomstlandbeginsel S.l. Internationaal Procesrecht EEX EVEX EEX-Verordening Gemeenrecht en Wetsvoorstel houdende Wetboek van Internationaal Privaatrecht 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Quid novi sub sole Het internet als virtuele ruimte ! - ? Uitsluiting van lokalisatie uit ! - ? Internet als medium oorsprong, waarneming, impact van data kan worden gelokaliseerd Internet : rechtsvrije ruimte ? 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Quid novi sub sole ? Een eigen rechtsorde voor het internet ? Cyberlaw, Cybercourt Toename van grensoverschrijdende activiteit Mogelijkheden van het medium Aanbieder: verminderde keuzemogelijkheid al dan niet op globale markt te treden Werking van het medium (houdt uit zijn aard geen rekening met geografisch lokalisatie) 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Opbouw Internationale bevoegdheid – Algemeen Forumkeuze Forum rei Alternatieven art. 5 Toepasselijk recht – Algemeen Beschermende bepalingen – Consument Internationale bevoegdheid Toepasselijk recht 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Bevoegde rechter : algemeen EEX versus EVEX versus EEX-Vo versus gemeen recht EEX en EEX-Vo  algemeen burgerlijke en handelszaken rechterlijke bevoegdheid en tenuitvoerlegging Europese context (art. 2) EVEX  algemeen EVA Parallelverdrag 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Ruimtelijke toepasselijkheid EEX – EVEX – EEX-Vo Algemeen woonplaats verweerder EEX EU Oostenrijk, Finland, Zweden Ratificatiestand toetredingsverdrag van Brussel Verordening (EG) Nr. 44/2001 Denemarken en Verenigd Koninkrijk EEX EVEX Zwitserland, Ijsland, Noorwegen Polen 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Behandelde rechtsmachtgronden Art. 2 Art. 5 sub 1 Art. 5 sub 3 Art. 13 - 14 Verordening : 15 - 16 Art. 17 Verordening : 23 Art. 18 Verordening : 24 Aandacht : Selectie ! 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Forumkeuze Stilzwijgend (art. 17 - art. 24) Expliciet (art. 18 – art. 23) 1 der partijen woonplaats in lidstaat Beperkingen bij consumentenovereenkomsten – onevenwicht Voorrang op art. 2 en op art. 5 Vormvereisten => waarborgen van toestemming 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Forumkeuze : vormvereisten Art. 17  art. 23 “Deze overeenkomst tot aanwijzing van een bevoegde rechter dient te worden gesloten: a) hetzij bij een schriftelijke overeenkomst, hetzij bij een schriftelijk bevestigde mondelinge overeenkomst b) hetzij in een vorm die wordt toegelaten door de handelswijzen die tussen de partijen gebruikelijk zijn geworden... 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Forumclausule : vormvereisten Art. 17 “c)hetzij, in de internationale handel, in een vorm die overeenstemt met een gewoonte waarvan de partijen op de hoogte zijn of hadden behoren te zijn en die in de internationale handel algemeen bekend is en door partijen bij dergelijke overeenkomsten in de betrokken handelsbranche doorgaans in acht worden genomen.” Probleem: elektronische overeenkomst 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Forumclausule : vormvereisten Art. 23 EEX-Vo: oplossing Als ‘schriftelijk’ wordt tevens elke elektronische mededeling aangemerkt, waardoor de overeenkomst duurzaam geregistreerd wordt Forumbeding in algemene voorwaarden Aandachtspunten Taalgebruik 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Stilzwijgende forumkeuze Art. 18 EEX/EVEX “Buiten de gevallen waarin zijn bevoegdheid voortvloeit uit andere bepalingen van dit Verdrag, is de rechter van een verdragsluitende Staat, voor wie de verweerder verschijnt, bevoegd. Dit voorschrift is niet van toepassing indien de verschijning uitsluitend ten doel heeft de bevoegdheid te betwisten, of indien er een ander gerecht bestaat dat krachtens artikel 16 bij uitsluiting bevoegd is.” Art. 24 Verordening : uitsluitend 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Algemene bevoegdheidsregel Art. 2 – Forum rei (bepaling woonplaats: art. 52/53 EEX – 59/60 EEX-Vo) Verweerder geniet thuisvoordeel Aanbieder of afnemer leidt procedure in E-commerce – elektronisch contact vaak geïnitieerd (?) door afnemer => gevolg Uitgangspunt van bevoegdheidsuitoefening Elektronische omgeving doet geen afbreuk aan belang van onderliggende principe Belangrijk vangnet Belang van alternatieven 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Bijzondere bevoegdheidsbepalingen CONTRACTUEEL Verweerder met woonplaats in lidstaat (art. 2 juncto art. 5) Art. 5 sub 1 bijkomende bevoegdheid Plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd moet zich in verdragsluitende staat bevinden 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Art. 5 sub 1 : interpretatie Verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt : Quid ? Plaats van uitvoering ?  Verdragsautonoom Overeengekomen tussen partijen Art. 5 Art. 17 (fictieve plaats van uitvoering) Niet overeengekomen tussen partijen bepaald door toepasselijk recht zoals aangewezen door het IPR van de aangezochte rechter 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Art. 5 sub 1 : interpretatie Elektronisch contract versus geschreven document: betwisting betreffende bestaan van de overeenkomst: gevolg Parallel met forumclausules (art. 23 EEX-Vo) Plaatsbepaling bij online-diensten: Plaats van ontvangst (?) Geen oplossing in EEX-Vo 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Art. 5 sub 1 : interpretatie Art. 5, sub 1 EEX-Vo: vereenvoudiging Vermoeden Basis van vermoeden: centrale rol van leveringsverplichting bij geschillen art. 5, sub 1 EEX-Vo Internationale en territoriale bevoegdheid “Een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, kan in een andere lidstaat voor de volgende gerechten worden opgeroepen:… 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Art. 5 sub 1 : interpretatie “1.a) ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomst: voor het gerecht van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd... 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Art. 5 sub 1 : interpretatie “1.b) voor de toepassing van deze bepaling en tenzij anders is overeengekomen, is de plaats van uitvoering van de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt: - voor de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken, de plaats in een lidstaat waar de zaken volgens de overeenkomst geleverd werden of hadden moeten worden 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Art. 5 sub 1 : interpretatie - voor de verstrekking van diensten, de plaats in een lidstaat waar de diensten volgens de overeenkomst verstrekt werden of verstrekt hadden moeten worden; 1.c) punt a) is van toepassing indien punt b) niet van toepassing is” Aandacht: interpretatie “volgens de overeenkomst” 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Art. 5, sub 3 : interpretatie Extra-contractueel : art. 5, sub 3 Schadebrengende feit: ontdubbelde interpretatie Omvang van uitgeoefende bevoegdheid Gevaar van mondiale bevoegdheidsuitoefening Schade en toegankelijkheid (Payline) Schade en bestemming (Koi) Dow Jones v. Gutnick (publicatie – plaats server) Soort onrechtmatige handelingen Mededinging, productaansprakelijkheid, intellectuele eigendom, persoonlijkheidsrechten Stakingsvordering EEX-Verordening – dreigende schade 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Toepasselijk recht : algemeen Intsrumenten EVO parallel EEX rechtskeuzerecht (a) uniformisering conflictenrecht verordening op komst (Gleichlauf) ! Weens Koopverdrag materieel toepasselijk recht (b) eengemaakt recht Haagse Koopverdragen (a) en (b)(wisselwerking) 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Weens Koopverdrag : toepassingsgebied Inwerkingtreding: 01-11-1997 Internationale koop “Dit Verdrag is van toepassing op koopovereenkomsten betreffende roerende zaken tussen partijen die in verschillende State gevestigd zijn: a. wanneer die Staten Verdragsluitende Staten zijn; of b. wanneer volgens de regels van internationaal privaatrecht het recht van een Verdragsluitende Staat van toepassing is.” (art. 1) Roerende zaken 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Weens Koopverdrag : toepassingsgebied Consumentenovereenkomsten uitgesloten “Dit Verdrag is niet van toepassing op: a. de koop van roerende zaken, gekocht voor persoonlijk gebruik of voor gebruik in gezin of huishouding, tenzij de verkoper te eniger tijd vóór of bij het sluiten van de overeenkomst niet wist of had behoren te weten dat de zaken voor zodanig gebruik werden gekocht;…” (art. 2) Ruimtelijke toepasselijkheid 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

EVO : grondregel - wilsautonomie Rechtskeuze door partijen “Een overeenkomst wordt beheerst door het recht dat partijen hebben gekozen” (art. 3) rechtskeuzeclausule in algemene voorwaarden : geldigheid geldigheid van rechtskeuze bepaald aan de hand van het gekozen recht (art. 3, 4 juncto 8,1) partij kan, om te bewijzen dat zij haar toestemming niet heeft verleend, beroep doen op recht van land van haar gewone verblijfplaats, indien het niet redelijk zou zijn de gevolgen van haar gedrag te bepalen aan de hand van gekozen lex causae (art. 8, 2) 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

EVO : grondregel - wilsautonomie Afwezigheid van rechtskeuze nauwste verbondenheid (art. 4) “Voor zover geen keuze overeenkomstig art. 3 van het op de overeenkomst toepasselijke recht is gedaan, wordt de overeenkomst beheerst door het recht van het land waarmee zij het nauwst is verbonden” 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

EVO : grondregel - wilsautonomie VERMOEDEN …dat overeenkomst nauwst is verbonden met het land waar de partij de kenmerkende prestatie moet verrichten, op het tijdstip van het sluiten van de overeenkomst haar gewone verblijftplaats heeft. Kenmerkende prestatie ? Betaling versus levering Internet : belang van geografische lokaliseerbaarheid van koper/verkoper ~ Richtlijn elektronische handel : algemene informatieplicht (art. 5) 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Consumentenbescherming : algemeen Bevoegde rechter Art. 13 e.v. EEX/EVEX == Art. 15 EEX-Vo Toepasselijk recht Art. 5 EVO Art. 7 EVO : lois de police (7,1 - 7,2) - niet beperkt tot consumentenovereenkomsten. Waarin bestaat de bescherming ? Bescherming forum woonplaats/recht verblijfplaats (correctie op wilsautonomie) 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Consumentenbescherming: voorwaarden Art. 13 EEX - Consumentenovereenkomsten Consumentenovereenkomst plus Bij overeenkomst met betrekking tot verstrekking van diensten of levering van roerende lichamelijke zaken (! Afbetaling !) sluiting van de overeenkomst in de staat waar de consument woonplaats heeft voorafgegaan door bijzonder voostel of reclame en consument heeft in die Staat de voor de sluiting van die overeenkomst noodzakelijke handelingen verricht. 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Consumentenbescherming : voorwaarden Art. 5 EVO - Consumentenovereenkomsten Rechtskeuze kan consument niet de bescherming ontnemen die hij geniet op grond van de dwingende bepalingen van het land waar hij zijn gewone verblijfplaats heeft indien Sluiting van de overeenkomst in dat land voorafgegaan door bijzonder voorstel of publiciteit en indien consument in dat land de voor de sluiting van de overeenkomst noodzakelijke handelingen heeft verricht Geen afwijking voor overeenkomst op afbetaling 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie Ratio : Bescherming van passieve consument consument die niet zelf het initiatief heeft genomen om onder de rechtsorde van een andere lidstaat een overeenkomst te sluiten Moeilijkheid in virtuele context onderscheid toe te passen tussen actieve en passieve consument Suggestie: bijzondere rechtsmachtbepalingen op ‘iedere’ consumentenovereenkomst toepassen ? : 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie Hanteerbaar maken onderscheid actieve en passieve consument consument die zelf naar e-shop surft : Actief loutere bezit van een site brengt aanbieders dus niet onder regime van art. 13 EEX - art. 5 EVO reageert op aanbieding in zijn mailbox : Passief Moeilijkheid voor ondernemer : bijv. “.com”-adres 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie doorklikken op banner ? (bijv. gekoppeld aan zoekterm) Wat met surfer die rechtstreeks op de site is gekomen ? Onderscheid aanvaardbaar ? consument die zoekrobot heeft gebruikt zoekterm : naam van verkoper (cfr. Telefoongids) zoekterm : gamma produkten en/of diensten consument klikt een op een andere site voorziene link aan verkoper op de hoogte van bestaan link ? Bedoeling van plaatsing van de link 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Bijzonder voorstel of reclame : interpretatie Algemene aandachtspunten Wanneer is sprake van een “webvertentie” (art. 13) site uitnodiging site te bezoeken Lokalisatie : koop moet “in dat land” zijn voorafgegaan door (Technische) mogelijkheden voor verkoper om bijzonder voorstel of publiciteit te beperken 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Noodzakelijke handelingen De voor de sluiting van de overeenkomst noodzakelijke handelingen moeten door de consument worden verricht in de staat waarvan de bescherming op het spel staat, meer bepaald staat van woonplaats resp. gewone verblijfplaats Betekent niet dat overeenkomst daar tot stand moet zijn gekomen consument moet in zijn eigen land de toets hebben ingedrukt waarmee hij zijn wil de overeenkomst tot stand te brengen tot uiting heeft gebracht. Relevantie van de lokalisatie (gevaar: busdagtochtjes) ? Moeilijkheid van de lokalisatie 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Art. 5, 2 EVO : bijkomende hypotheses Art. 5, 2 EVO Art. 13 EEX twee bijkomende hypotheses “de wederpartij van de consument of zijn vertegenwoordiger de bestelling van de consument in dat land (land van gewone verblijfplaats consument) heeft ontvangen” moeilijk toepasbaar bij verkoop op afstand in virtuele omgeving 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Virtuele Kaffeefahrten Virtuele reis “, of - het een koopovereenkomst betreft en de consument vanuit dat land naar een ander land is gereisd en daar de bestelling heeft gedaan, mits de reis door de verkoper is georganiseerd met het doel de consument tot koop te bewegen” virtuele ~ fysieke reis kostprijs koper ipv. verkoper 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Consumentenbescherming : denksporen Art. 5 EVO - Art. 13 EEX Nooit toepasbaar ten aanzien van Internet-consument Steeds toepasbaar ten aanzien van Internet-consument Toepasbaar onder bestaande voorwaarden Probleem : toepassing voorwaarden in elektronische omgeving ? Doelmatigheid van voorwaarden ? 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Algemene vragen Bescherming in e-context : dode mus overdreven Risico van gebruik van Internet als distributiekanaal voor verkoper invloed op ontwikkeling e-commerce nood aan wetgevende harmonisatie 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Consumentenbescherming : EEX-Vo Antwoord op toepassingsvragen bij art. 13, lid 2, 3° EEX Art. 15, 1, c Verordening van 22 december 2000. Onderscheid ‘EEX’ EVEX Formulering : Art. 15 “1. Voor overeenkomsten gesloten door een persoon , de consument, voor een gebruik dat als niet bedrijs- of beroepsmatig kan worden beschouwd, wordt de bevoegdheid geregeld door deze afdeling, onverminderd artikel 4 en artikel 5, punt 5, wanneer... 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Consumentenbescherming : EEX-Vo “a) het gaat om koop en verkoop op afbetaling van roerende lichamelijke zaken, b) het gaat om leningen op afbetaling of andere krediettransacties ter financiering van de verkoop van zulke zaken, c) in alle andere gevallen, de overeenkomst is gesloten met een persoon die commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in de lidstaat waar de consument woonplaats heeft, of dergelijke activiteiten ongeacht welke middelen richt op die lidstaat, of op meerdere staten met inbegrip van die lidstaat, en de overeenkomst onder die activiteiten valt” 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Consumentenbescherming : EEX-Vo Interpretatievraag Richten op Site waar bestellingen kunnen worden geplaatst (interactief), toegankelijk in woonplaats van consument ? Site die produkten adverteert welke via de site niet kunnen worden besteld (passief) ? Standpunt Commissie : - (zoniet zou advertentie op het Internet art. 15 in werking zetten in iedere staat waar de site toegankelijk is) Richten ontplooien : Toelichting van het verschil 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Consumentenbescherming : EEX-Vo Bedenkingen Actief – passief Cfr. Zippo (V.S.) Belang van afbakeningsmogelijkheden (disclaimers) Invloed andere marketingactiviteiten Onzekerheid Bredere bescherming consument Wegvallen onderscheid actieve en passieve consument Belang congruente interpretatie klassiek en elektronisch contract  richten op 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Europese richtlijnen & IPR EVO : art. 20  voorrang van het gemeenschapsrecht Omzetting richtlijn verkoop op afstand art. 82, § 4 WHP : “Een beding dat de wet van een Staat die geen lid is van de Europese Unie op de overeenkomst toepasselijk verklaart, wordt wat de in deze afdeling geregelde aangelegenheden betreft als nietig en verboden gehouden wanneer de overeenkomst een nauwe band vertoont met het grondgebied van één of meerdere lidstaten”. 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Europese richtlijnen & IPR Nauwe band : bijvoorbeeld : verblijfplaats van consument in een lidstaat Gevolg : gewaarborgde toepassing van geharmoniseerde bepalingen inzake verkoop op afstand 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Europese richtlijnen & IPR Omzetting richtlijn onrechtmatige bedingen art. 33, § 2 WHP : “ Een beding dat de wet van een Staat die geen lid is van de Europese Unie op de overeenkomst toepasselijk verklaart, wordt wat de in deze afdeling geregelde aangelegenheden betreft voor niet geschreven gehouden wanneer bij gebreke van dat beding de wet van een Lidstaat van de Europese Unie toepasselijk zou zijn en die wet de consument in de genoemde aangelegenheden een hogere bescherming verleent”. 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Herkomstlandbeginsel Verhouding IPR en Richtlijn elektronische handel Art. 3, 1 Herkomstlandbeginsel voor gecoördineerd gebied Dienstverlening overeenkomstig de in de lidstaat van vestiging geldende nationale bepalingen Diensten geleverd vanuit een andere lidstaat: geen belemmering vrij verkeer Draagwijdte van het herkomstlandbeginsel Verwijzingsregel Controle op gevolgen van toepasselijk recht Onduidelijkheid overwegingen richtlijn Belang: gecördineerd gebied versus geharmoniseerd gebied 22 - 01 -2004 Bertel de Groote

Herkomstlandbeginsel Handelspraktijken Verwijzingsregel: lex loci delicti commissi  markt Contractuele verplichtingen Uitgesloten van herkomstlandbeginsel Rechtskeuzevrijheid Consumentenovereenkomsten ( ? begripsbepaling ?) Lois de police (art. 7 EVO) Toepasselijk recht EVO bij afwezigheid van rechtskeuze: Nuancering van het probleem 22 - 01 -2004 Bertel de Groote