OMGAAN MET LIJDEN VANUIT SCHRIFT EN THEOLOGIE Presentatie 5

DE BIJBELSE ZOEKTOCHT naar de plaats van God temidden van alle leed

Bijbelse zoektocht 1. Een veelkeurig boek 2. De toorn van God : gekwetste liefde 3. Een geëngageerde God 4. Job, “aanklager van God” 5. Genesis, “het drama van de menselijke vrijheid”

GRONDTONEN IN DE SCHRIFT  Lijden als straf voor de zonde  Lijden is onverdiend, zinloos en absurd  Lijden als loutering, bron van vernieuwing

Bijbelse zoektocht 1. Een veelkeurig boek 2. De toorn van God : gekwetste liefde 3. Een geëngageerde God 4. Job, “aanklager van God” 5. Genesis, “het drama van de menselijke vrijheid”

DE TOORN VAN GOD “Aan de rivieren van Babel, daar zaten wij treurend en dachten aan Sion. In de wilgen op de oever hingen wij onze lieren. Daar durfden onze bewakers te vragen om een lied. Hoe kunnen wij zingen een lied van de HEER op vreemde grond? “

GEKWETSTE LIEFDE “Wat wij ‘woede’ noemen is niets anders dan een met de voeten getreden liefde die desondanks de geliefde niet loslaat.” Broeder John van Taizé Gekwetste liefde Een ontgoochelde God

Bijbelse zoektocht 1. Een veelkeurig boek 2. De toorn van God : gekwetste liefde 3. Een geëngageerde God 4. Job, “aanklager van God” 5. Genesis, “het drama van de menselijke vrijheid”

Een geëngageerde God 1. “Ben ik dan de hoeder van mijn broeder?” 2. God vrezen : Sifra en Pua 3. “Ik ken het lijden van mijn volk”

Een geëngageerde God 1. “Ben ik dan de hoeder van mijn broeder?” 2. God vrezen : Sifra en Pua 3. “Ik ken het lijden van mijn volk”

Ex 2, De kinderen van Israël zuchtten onder hun slavendienst en schreeuwden omhoog. En de stem van hun roepen steeg omhoog uit hun slavendienst. En Hij, Hij hoorde hun gekerm, Adonai, En Hij gedacht zijn verbond dat Hij gesloten had met Abraham, met Isaac en Jacob. Hij, Hij zag de kinderen van Israël, Hij wist.

Bijbelse zoektocht 1. Een veelkeurig boek 2. De toorn van God : gekwetste liefde 3. Een geëngageerde God 4. Job, “aanklager van God” 5. Genesis, “het drama van de menselijke vrijheid”

JOB  Brandpunt van en forum voor de verschillende oudtestamentische voorstellingen  Lucas Grollenberg (p.19) : “De schrijver behandelt het probleem dat hem kwelt niet op zijn Grieks, door erover te redeneren, maar op zijn Hebreeuws, door er een concrete mens in nood mee te laten worstelen en wel op zijn ‘bijbels’.”

GOD IN BEWEGING Hellenistische denken Abstract Essentialistisch Statisch “Onbewogen beweger” Semitische denken Concreet Existentialistisch Dynamisch YHWH

VERGELDINGSPARADIGMA God (rechter oordeelt) neemt waarbepaalt LEVENSWANDELLEVENSLOT GoedGeluk VerkeerdLijden

I 1-2 :Proloog 3 :Monoloog van Job (verwensing) 4-14 :Eerste gespreksronde vrienden en Job :Tweede gespreksronde vrienden en Job :Derde gespreksronde vrienden en Job 28 :Loflied op de wijsheid :Monoloog van Job :Een vierde vriend spreekt Job toe :Twee toespraken van God 40,3-5 en 42,1-6 :Reactie van Job 42,7-17 :Epiloog

DRIELUIK Proloog de vrome mens Job in zijn relatie tot God Gesprekken tussen Job en zijn vrienden God in de vele beelden die mensen van hem gemaakt hebben Godsopenbaring God zoals hij zichzelf ziet

Waar God en mens elkaar ontmoeten Job gelooft dat God bestaat en dat Hij rechtvaardig is. Daarom moet hij de vragen die zijn situatie oproept onder ogen zien en de contingentie van het bestaan confronteren met die onbegrijpelijke, transcendente God.

De vrienden van Job “Elifaz, de Temaniet, Bildad uit Suach en Sofar, de Naämatiet, drie vrienden van Job, hoorden van al de rampen die hem getroffen hadden. Zij gingen samen van huis om Job hun medeleven te tonen en hem te troosten. Al vanuit de verte zagen ze hem, maar aanvankelijk herkenden ze hem niet. Luid begonnen ze te klagen, scheurden hun kleren, en wierpen stof boven hun hoofden omhoog. Zeven dagen en zeven nachten zaten ze bij hem op de grond zonder een woord te zeggen, want ze zagen hoe groot zijn lijden was” (2,11-13).

God anders Twee delen in de redevoering van God :  38,2-40,2 : over de grootsheid van de schepping  40,6-41,26 : over de chaos die voorgegeven was aan de schepping

God anders (uit H.AUSLOOS en B.LEMMELIJN, De bijbel: een (g)oude(n) gids, Acco, 2005, “Dogmatische of filosofische discussies over de onverenigbaarheid van Gods almacht of goedheid met het lijden zijn in het boek Job niet aan de orde. Het lijden is deel van de chaos. Als dusdanig gaat het boek Job niet in de eerste plaats over de relatie tussen God en het menselijke lijden. Wel lijkt het te gaan over de houding die de mens ten aanzien van God aanneemt, wanneer hij door het lijden als manifestatie van de chaos wordt geconfronteerd. Met die attitude had men het zovele eeuwen geleden al moeilijk… Daar is vandaag nog niet veel aan veranderd. Het blijft een moeilijke kwestie …

God anders …Het besef dat de oudtestamentische mens er ook mee vocht, lijkt in elk geval te bevestigen dat de bijbelse literatuur fundamenteel en existentieel verworteld is in het menselijke leven. Ze kan dan in heel wat opzichten ‘vreemd’ zijn, in geen geval ‘levensvreemd’ …”

De geloofsgroei van Job : geloven ‘ondanks’  een vroom man : “De Heer geeft, de Heer neemt” (1,20) – vanuit het perspectief van God  “Wanneer wij het goede aannemen van God, moeten wij dan ook niet het slechte aannemen?” ‘2,10) – vanuit het perspectief van de mensen  Monoloog van Job – vanuit zichzelf : Hoe zijn ervaringen te verbinden met het traditionele geloof? – een vertwijfelde gelovige  Discussie met de vrienden – eigen ervaringen confronteren met overgeleverde opvattingen – onbegrepen  Na Gods redevoering – God God laten zijn en de mens mens – Nu kent hij God niet alleen meer ‘van horen zeggen’, maar hij heeft gezien ‘van aangezicht tot aangezicht’ en vertrouwt zich toe (geen tweedehandsgeloof).

De geloofsgroei van Job : geloven ‘ondanks’ De ware godsontmoeting gebeurt doorheen de confrontatie en de worsteling : VERZET en OVERGAVE

Bijbelse zoektocht 1. Een veelkeurig boek 2. De toorn van God : gekwetste liefde 3. Een geëngageerde God 4. Job, “aanklager van God” 5. Genesis, “het drama van de menselijke vrijheid”

GENESIS 5.1Mythische verhalen 5.2Gn 1:een vooraan geplaatst contrastverhaal 5.3Het avontuur van God en de vrijheid van de mens 5.4God riskeert een zondige geschiedenis 5.5Heilsgeschiedenis

Genesis (Herman De Coninck) Het was de zesde dag. Adam stond klaar. Hij zag de eiken met hun volle greep in het niets. Macht is een kwestie van vertakkingen. Hij had de bergen gezien, opbergruimtes van alleen maar zichzelf, hoge leegstaande kelders. En herten. Met poten zo dun als stethoscopen stonden ze te luisteren aan de borst van de aarde, en zodra ze iets hoorden, liepen ze weg, De uitvinding van het pizzicato met zich meenemend, verten in. Herten. (…)

En hij had de zee gezien, het laden en lossen van drukte, waar je rustig van werd. En de lege, hetzerige gebaren van de wind, van kom mee, kom mee, en niemand volgde. En diepte, afgronden waar je moeilijk van werd. En zwijgen, want dat deed het allemaal, en te groot zijn. En toe zei God : en nu jij. Nee, zei Adam.

GENESIS 5.1Mythische verhalen 5.2Gn 1:een vooraan geplaatst contrastverhaal 5.3Het avontuur van God en de vrijheid van de mens 5.4God riskeert een zondige geschiedenis 5.5Heilsgeschiedenis – Gn 12

KRUIS EN OPSTANDING

Uit een interview met Willem Jan Otten (Kerk en Leven, ) “Hoe stelt u zich God voor? ‘Niet. Hij is diegene die er is als je aan het bidden bent. Als ik Hem dan toch met een beeld voorstel, is het Christus aan het kruis. Maar dat is meer ont-beelding : je kijkt er liever niet naar.’”

KRUISDOOD : ‘De dienstknecht van de Heer’  Tragisch einde van een religieus genie?  Heilsbetekenis : “In de toewending tot de gekruisigde heeft God definitief getoond wie Hij is.”  Leven én sterven van Jezus : woorden en daden  “Man van Smarten” – Ebed Jahwe

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden “Gestorven voor onze zonden” Bijbels sleutelbegrip = relatie, verbond Alles wat relaties verbreekt, noemt de bijbel zonde (= af-zonde-ring) (blz. 8) Leven is relatie : met zichzelf, met anderen, met de maatschappij, met de natuur, met God. Zonde is de breuk in de relatie die onmisbaar is voor het geluk. Zonde leidt tot ‘dood’ en dat is : ‘relatieloosheid’.

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden Psalm 72 : “Ver weg van U is het geen leven meer, U ontrouw zijn is niemand zijn.”

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden “Gestorven voor onze zonden” Bijbels sleutelbegrip = relatie, verbond Alles wat relaties verbreekt, noemt de bijbel zonde (= af-zonde-ring) Bijbelse (menselijke) ervaring van verbonds- vervreemding (= relatie-breuk) – afstand/kloof tussen God en de mens Tegenover de ‘vervreemding’ staat de ‘verzoening’ (= de vereniging van God en mens)

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden OFFER : (blz.6) Offers stichten verzoening tussen God en de mensen. Het bloed van het offer was ‘het bloed van het verbond’. Het was de grondovertuiging van de vroegste kerk dat heel deze offercultus met de dood van Jezus zijn einde had bereikt.

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden Als het NT belijdt dat Jezus voor ons of voor onze zonden is gestorven, wil dat zeggen dat Hij op onze plaats is gaan staan, uit solidariteit. Ook tijdens zijn leven had hij het opgenomen voor de onreinen, de zondaars. Als een ‘zondaar’ en een ‘verworpene’ is hij gestorven. (blz.7) Dit alles wordt als in een flits duidelijk door het gebaar van brood en wijn op de avond voor zijn dood.

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden (H.BERKHOF) De profeten beseften meer en meer dat Israël in zijn vervreemding van God iemand nodig had die de partijen verzoenend bijeenbracht door de mensen bij God en God bij de mensen te vertegenwoordigen = een representant, middelaar Onze mensenwereld is niet bij machte gebleken deze mens voort te brengen. In Jezus schept God deze mens : ‘de nieuwe Adam’ Maar mensen konden deze nabijheid van God niet verdragen. Daarom ‘moest’ Jezus sterven en is dit sterven de consequentie van zijn verzoenend leven.

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden (H.BERKHOF) Aan het kruis heeft de definitieve ontmoeting plaats tussen de oude mens, de nieuwe mens en God. Daarin wordt het geheim van de nieuwe en de ware menselijkheid openbaar :  Levensbehoud door levensverlies  Vrucht dragen door te sterven : “Als de graankorrel…”

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden (H.BERKHOF) God is in het lijden omdat Hij zich op Golgotha met de lijdende Christus vereenzelvigt. Daarom kan de mens God ontmoeten in het lijden

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden “Wie zal de mens genezen? Waar is de arts die dat aankan en die het ook komt doen? Een menselijke dokter stelt de diagnose van buitenaf en schrijft het geneesmiddel voor. Maar hij blijft buiten de ziekte staan. Hij houdt wel van hem en verzorgt hem met liefde. Maar hij geneest om zo te zeggen op afstand. De ziekte die hij behandelt, raakt hem niet in zichzelf. Hij zoekt het in zijn medische competentie en zijn professionele toewijding. Liefde voor de zieke heeft hij wel, maar de pijn is nooit echt de zijne. God is het anders komen doen. Hij geneest ‘endemisch’, van binnenuit. Hij gaat zelf binnen. God als heler treedt op een heel andere manier de zieke tegemoet: Hij komt in de zieke binnen en Hij identificeert zich zelfs met hem. Hij is mens geworden met de mensen en ziek met de zieken. In Jezus laat Hij zichzelf breken. Het hele menselijke leed neemt Hij op zich. Niet enkel op zijn schouders maar tot in zijn ziel. De menswording van God in Jezus is op zichzelf de therapie. De incarnatie is in se een helingsproces: ze is genezing voor onze kwalen. God maakt door mens te worden zichzelf niet enkel kwetsbaar, maar ook gekwetst. Alle lijden maakt Hij tot het zijne. Hij lijdt mee. Dat is meer dan medelijden. Het is deelnemen aan ons lijden.”

Plaatsvervangend, verzoenend en verlossend lijden (H.BERKHOF) “Er blijft een ondoorzichtig waas hangen, waardoor wij de beslissende relatie tussen sterven en heil niet onder woorden kunnen brengen ; en wie het wel meent te kunnen, maakt die verbintenis vlak, rationeel en al te menselijk.” (Henk Berkhof)

(Carol Cairns)

vanuit de post-moderne ervaring “Ma condition humain” : De post-moderne ervaring Leven in het meervoud Leven in fragmenten Verbrokkeling

vanuit de post-moderne ervaring Deze verscheurdheid - die zich zowel manifesteert op individueel, relationeel, maatschappelijk en ecologisch vlak - doet de mens verlangen naar heelheid en verbondenheid, of anders gezegd : naar bevrijding en verzoening. De illusie van de autonome moderne mens was dat hij dit ook zelf zou bewerkstelligen. Het moderne vooruitgangsgeloof sterkte hem daarin. De postmoderne mens weet beter. Die verzoening kan niet van hem alleen afhangen.

vanuit de post-moderne ervaring Wat verzoening betekent hebben de leerlingen ervaren na Jezus’ dood. Op het verraad van de leerlingen volgde verzoening, vergeving en sjaloom. Het eerste woord dat Hij zijn laffe leerlingen toespraak was “vrede zij u” (Jo 20,19). In de verscheurdheid wordt verzoening gesticht. De levende God zelf is in de dood gekomen. Door zelf in de dood, in de relatieloosheid, aanwezig te komen heeft God die dood overwonnen op Golgotha en heeft Jezus’ dood verzoening gesticht.

vanuit de post-moderne ervaring  Geen pessimistische visie  Geen individualistische visie : ze geldt de hele schepping (relationeel, maatschappelijk, ecologisch)

vanuit de post-moderne ervaring “Zo is dus iemand die in Christus is, een nieuwe schepping : het oude is voorbij, het nieuwe is er al. En dit alles komt van God, die ons door Christus met zich heeft verzoend en ons de dienst van de verzoening heeft toevertrouwd. Ja, God heeft in Christus de wereld met zich verzoend zonder de mensen hun overtredingen aan te rekenen, en ons heeft Hij de boodschap van de verzoening toevertrouwd. Wij zijn dus gezanten van Christus, alsof God zelf u oproept door ons woord. Wij smeken u in Christus’ naam: laat u met God verzoenen!” (2 Kor 5, 17-20)

vanuit de post-moderne ervaring  Een verzoende gemeenschap  “Enkel nieuwe mensen zijn in staat een nieuwe wereld te scheppen.”

OPGEWEKT UIT DE DOOD

Opgewekt uit de dood  “In zijn dood houdt God Jezus vast”  Kruis en opstanding : ‘De Gekruisigde Verrezene’  Opstandingsgeloof  Leven over de dood heen