Scenario’s

Verkennen van de toekomst Toekomstverkenningen: Gesloten systemen: alle ontwikkelingen zijn voorspelbaar (geen ruis) Open systemen: er is in sterke mate sprake van onvoorspelbaarheid (witte en zwarte ruis) Aanpak: Prognoses en toekomstschetsen Doel: Verbeteren anticipatievermogen organisatie ten opzichte van de toekomst  ‘strategic learning’of ‘de lerende organisatie’

Scenario’s Een scenario bestaat uit een op basis van de huidige toestand beargumenteerde en logisch samenhangende toekomstbeschrijving, inclusief het stapsgewijze pad tussen heden en toekomst. Essentiële elementen van een scenario zijn: Een beschrijving/analyse van de basissituatie Een of meer toekomst- of eindbeelden Een beschrijving van het pad tussen basis- en toekomstsituatie Dus geen uitspraken over de waarschijnlijkheid van gebeurtenissen maar samenhangende beelden van diverse mogelijke en vooral uiteenlopende toekomsten

Verschil tussen prognose en scenario’s Verleden Toekomst Heden Prognose Scenario’s

Waarom scenario’s? Doel toepassing scenario’s Subdoelen Vergroten bewustwordingsproces Vergroten van het anticipatievermogen ten aan zien van mogelijke toekomsten Subdoelen Verduidelijken van keuzes en beter inzicht in de consequenties van keuzes en beleidsopties (causale relaties) Vergroting van de interne flexibliteit ten opzichte van onzekerheden en “system breakdowns’ Het onderkennen van harde onzekerheden, potentiële discontinuïteiten en gepredetermineerde factoren

Wanneer scenario’s? Toepassing scenario’s Vraagstukken waar behoefte bestaat aan bewustmaking, bewustwording en het creëren van draagvlak Beschrijven van toekomstige ontwikkelingen voor complexe vraagstukken die dynamisch, samenhangend en multidisciplinair zijn (combinatie van sociale, economische, technologische, politieke en institutionele invalshoeken, interacties tussen afzonderlijke factoren). Vraagstukken waarbij nog ruimte bestaat om alternatieven te bespreken Ontwerpen van visies en strategieën incl. sturing geven aan de te volgen strategie om visie te realiseren

Typen scenario’s Doelfunctie kan verschillen: Toekomstverkenningen Losmaken en deblokkeren

Doelfunctie scenario Toekomstverkenningen Accent ligt op het creëren van toekomstbeelden Sterk inhoudelijk-wetenschappelijk en kwantitatief karakter Men werkt voor de opdrachtgever

Werkschema toekomstverkenning Basissituatie Paden en visies Toekomstbeelden

Doelfunctie scenario Losmaken en deblokkeren Creëren van bewustwording van mogelijke toekomsten Losmaken van partijen uit het traditionele denkpatroon Men werkt met de opdrachtgever

Werkschema losmaken en deblokkeren Basissituatie Paden en visies Toekomstbeelden

Typologie van scenario’s Projectief versus prospectief Projectief: resultante van afzonderlijk doorgetrokken trends Doel: aangeven welke problemen worden opgeroepen door oplossing van oorspronkelijke knelpunten Prospectief: gericht op demonstreren hoe vanuit de huidige situatie zich stap voor stap en op logische wijze een toekomstige situatie kan ontwikkelen Doel: het bieden van inzicht in de doorwerking van toekomstige veranderingen

Typologie van scenario’s Exploratief versus explicatief Exploratief: oorzaken van omgevingsontwikkelingen zijn bekend, echter niet de effecten; scenario geeft beschrijving van deze effecten Explicatief: de effecten zijn bekend; scenario schetst mogelijke oorzaken van omgevingsontwikkelingen

Typologie van scenario’s Dominante (trendscenario’s) versus contrastscenario’s Trendscenario: laat zien waartoe een voortgaan op de ingeslagen weg toe leidt Contrastscenario: verschilt sterk van de huidige ‘trend’

Typologie van scenario’s Normatieve versus beschrijvende scenario’s Normatief: geeft een beschrijving van verschillende mogelijke combinaties van middelen om een gegeven doelstelling te bereiken Beschrijvend: welke doelstellingen zijn haalbaar met combinaties van gegeven middelen

Typologie van scenario’s Beleidsgerichte versus algemeen gerichte scenario’s Beleidsgericht: besluitvorming over positie en toekomst staat centraal incl. de uitvoering van beleid Algemeen gericht: gericht op openbare meningsvorming via de presentatie van een aantal alternatieve doelstellingen en de consequenties daarvan

Typologie van scenario’s Preferentiële versus aprioristische, schrik- of doomsdayscenario’s Preferentieel: ogen openen/mobiliseren van partijen door het voorspiegelen van een streefbeeld (utopia) Aprioristisch: ogen openen/mobiliseren van partijen door het voorspiegelen van een schrikbeeld (1984) N.B. Het mobiliseren van partijen/mensen werkt alleen indien duidelijk gemaakt wordt wat de mensen zelf kunnen doen om de kloof tussen bestaande en toekomstige situatie te overbruggen

Typologie van scenario’s Verkenningen Losmaken Projectieve scenario’s Exploratieve scenario’s Beschrijvende scenario’s Product scenario’s Dominante/trend scenario’s Prospectieve scenario’s Explicatieve scenario’s Normatieve scenario’s Processcenario’s Contrastscenario’s Preferentiële scenario’s Aprioristische-, schrik, of doomsday scenario’s

Methodiek Basis analyse Probleemanalyse Systeemanalyse Analyse basisuitgangspunten Pad Toekomstanalyse Toekomstbeelden Ontwerp Impact assessment Prioritering en bijstelling

Basisanalyse Beschrijving en interpretatie van de huidige toestand Gedetailleerd en omvattend, kwantitatief en kwalitatief Breed opgezet: economie, technologie, politeik, sociologie, demografie, etc. Dynamisch: trends uit verleden, voorbodes van de toekomst Identificatie en verklaring mechanismen van veranderingen handelen actoren

Schematische weergave van scenario’s Etc. Economische ontwikkeling Dynamiek, Politiek en Bestuur Demografische ontwikkelingen + ++ -- -

Voorbeelden van scenario’s Beleidsplan Duurzame Mobiliteit Vlaanderen Scenario’s voor economische ontwikkeling Klimaatscenario’s Bedrijfsscenario’s (Shell) Scenario’s voor organisaties (NATO) Etc.

Scenario analyse Strategie A Strategie B Strategie C Doelvariabele X Doelvariabele Y Etc.

Wat moeten scenario’s kunnen bieden Inzicht in de krachten die het systeem, waarin zij opereren, voorstuwen Instrument om de harde onzekerheden te onderkennen en vast te stellen welke factoren gepredetermineerd zijn Mogelijkheid om aandacht te concentreren op potentiële discontinuïteiten (en mogelijke effecten hiervan kunnen inschatten) Interpretatiekader voor het duiden van signalen uit de samenleving (sensitief maken voor nieuwe informatie)