Beeld van Zorgleerlingen in de eerste klas van het VO Drs. José Wichers – Bots J.Wichers@fontys.nl Dr.Anita Blonk, lector Fontys OSO Dr.Lex Hendriks, methodoloog orthopedagogiek Radboud Universiteit Prof.dr.Rutger Jan vd Gaag, hoogleraar kinderpsychiatrie Radboud Universiteit Prof.dr. Ludo Verhoeven, hoogleraar orthopedagogiek Radboud Universiteit Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Programma Passend Onderwijs SchoolWide Positive Behavior Support Onderzoeksvragen Resultaten Conclusie Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Onderwijs Wet op Primair Onderwijs: indicatie voor speciaal basisonderwijs door Permanente Commissie Leerlingenzorg Wet op Voortgezet Onderwijs indicatie voor Praktijkonderwijs en LeerWeg Ondersteunend Onderwijs door Regionale VerwijzingsCommissie) Wet op Expertise Centra: Speciaal Onderwijs indicatie door Commissie Voor Indicatiestelling Wetgevend traject Passend Onderwijs RVC= Regionale Verwijzingscommissie CVI= cie. Voor indcatiestelling Slagboomdiagnostiek wordt vervangen door systeem waarbij deskundigen uit meerdere disciplines bepalen wat de zorgzwaarte is van een bepaalde leerling Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Richting Passend Onderwijs Leerling Gebonden Financiering (LGF): Keuze aan ouders: School voor speciaal onderwijs Rugzak: - extra ondersteuning door school - ambulante begeleiding door Regionaal Expertise Centrum in Basis Onderwijs, Voortgezet Onderwijs of Middelbaar Beroeps Onderwijs Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Groei Rugzakjes: van 11.000 (2003) naar 36.000(2008) in BO en VO Speciaal Onderwijsplaatsen met 25% (van 2003-2008) Leerlingen met label 65% gegroeid, 20% van de leerlingen in het VO Van 600 leerlingen aangemeld bij een REC is : 43% gediagnosticeerd met een stoornis in het autistisch spectrum Indicatieprocedure geeft weinig handvatten hoe te handelen Algemene rekenkamer: Rapport Zorgleerlingen (2010) Minne, B., D. Webbink & H. van der Wiel (2009). Zorg om zorgleerlingen. Drost & Bijstra (2008) .Leerlingen in beeld Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Wet op Passend Onderwijs (start augustus 2012) Samenwerkingsverbanden zijn verantwoordelijk voor Passend Onderwijs: Voor elke leerling plek Geld gaat naar samenwerkingsverband, indicatie overbodig (REC en CVI verdwijnen) Zorgprofiel per school Ministerie van OC & W : Wettelijk kader Passend Onderwijs (2010) Swet, J. Wichers-Bots, J.P.M. & Brown, K. (2011). Soluton-focused Assesment: rethinking labels to support inclusive schools. International Journal of Inclusive Education, p 1-15 Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Vraag Samenwerkingsverband VO Nijmegen Hoe moet de zorg verdeeld gaan worden? Doel: Zoveel mogelijk leerlingen passend onderwijs Fontys OSO, J. Wichers-Bots

SWPBS School Wide Positive Behavior Support: Systematische aanpak van gedrag op school Creëert een veilige, positieve leeromgeving Bevordert het leren en voorkomt probleemgedrag Voor alle leerlingen W. Sailor, G. Dunlap, G. Sugai, & R. H. Horner (Eds.), Handbook of positive behavior support (2010) Systematische aanpak in scholen om met alle betrokkenen een sociale cultuur te ontwikkelen en te handhaven in combinatie met individuele gedragsondersteuning zodat alle leerlingen succes hebben op zowel sociaal-emotioneel als op cognitief gebied JWB

SWPBS is combinatie van Visie (Inspireren van intrinsieke besluiten) Gemeenschappelijke waarden (Bepaal met elkaar wat je belangrijk vindt en leer ze aan) Wetenschappelijk onderzoek* (Doe wat werkt) Lewis, T. J., & Sugai, G. (1999). Effective behavior support: A systems approach to proactive school-wide management. Focus on Exceptional Children, 31(6), 1-24. Marzano, R. J. (2003). What works in school. Alexandria, ASCD . JWB

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Uitspraken Tim Lewis (SWPBS congres 2010): Educators cannot “make” students learn or behave Educators can create environments to increase the likelihood students learn and behave Marzano: De belangrijkste factor in het onderwijs is de docent** *Lewis, T. J., & Sugai, G. (1999). Effective behavior support: A systems approach to proactive school-wide management. Focus on Exceptional Children, 31(6), 1-24. **Marzano, R. J. (2003). What works in school. Alexandria, ASCD Fontys OSO, J. Wichers-Bots

De pijlers van SWPBS Schoolbreed werken vanuit gedeelde waarden Planmatige aanpak op basis van data Preventie: zoveel mogelijk voorkomen van probleemgedrag Positieve insteek: versterken van goed gedrag aan de hand van heldere, eenduidige verwachtingen t.a.v. gedrag Partnerschap met ouders en samenwerking met de keten José Wichers-Bots JWB

SWPBS/BAG School Wide Positive Behavior Support/ Brede Aanpak Gedrag Tertiaire Preventie: Gespecialiseerde individuele interventie voor leerlingen met zeer risicovol gedrag SWPBS/BAG School Wide Positive Behavior Support/ Brede Aanpak Gedrag ~5% Secundaire preventie: Gespecialiseerde gezamenlijke doelgroep interventie voor leerlingen met risico gedrag ~15% Primaire preventie: School-/ Klassebrede standaard interventie voor alle leerlingen, alle teamleden & andere betrokkenen ~80% www.swpbs.nl/ www.apbs.org JWB

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Onderzoeksvragen Welke leerlingen worden door wie als zorgleerling getypeerd en waarom? Wat is de relatie tussen wel/niet zorgleerling zijn en indicatoren? In welke mate is bij zorgleerlingen sprake van ASS? Welke preventieve interventies gebruiken scholen? Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Definitie Zorgleerling Meijer, Meijnen en Scheerens (1993): brede definitie : objectief (schoolprestaties) en subjectief (oordeel leerkracht) Van Dijk, Verheul, Klompe(2003): leerling die ‘aanzienlijk’ meer zorg en aandacht nodig heeft dan de overige leerlingen in de groep Inspectie van Onderwijs (Algemene Rekenkamer 2005): leerling met handelingsplan Minne, Webbink en van der Wiel (2009): leerling voor wie het reguliere onderwijs niet toereikend is. Deze leerlingen kunnen zonder extra begeleiding op school niet of moeilijk meekomen. Definitie: Zorgleerling is leerling die iets extra’s nodig heeft om goed mee te kunnen komen op school Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Opzet onderzoek Regulier Voortgezet Onderwijs Nijmegen zonder ISK, LWOO school, praktijkscholen 20% (at random) van 117 eerste klassen per nivo, verdeeld over alle locaties, totaal 524 leerlingen (2 locaties hebben medewerking geweigerd) Mentoren, docenten, ouders en leerlingen Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Zorgleerling % Ja Nee Mentor (n=460) 24,1 75,9 Docenten (n= 489) 45,2 1. Welke leerlingen worden door wie als zorgleerling getypeerd ? Zorgleerling % Ja Nee Mentor (n=460) 24,1 75,9 Docenten (n= 489) 45,2 54,8 Leerlingen (n=410) 25,4 74,6 Ouders (n=276) 24,6 75,4 Fontys OSO, J. Wichers-Bots

1. Welke leerlingen worden door wie als zorgleerling getypeerd ? 7,6 % door alle partijen (n=171) 55,6 % door niemand (n=171) 2/3 jongen, 1/3 meisje HAVO/VWO 1/3, VMBO 2/3 Als docenten leerlingen als zorgleerling zien, dan zien ouders dat ook Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots 1. Welke leerlingen worden door wie als zorgleerling getypeerd en waarom? Mentoren en docenten(n=225): leerling vindt het moeilijk om aanwijzingen op te volgen Leerling stoort andere leerlingen Leerling veroorzaakt onrust in de klas Leerling (n=105): Ik heb bijles nodig (50% van alle genoemde redenen) Ouders (n=85): Leerling heeft dyslexie (25%) Leerling heeft taakwerkhoudingsproblemen (21%) Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Wat heeft zorgleerling nodig volgens ouders (n=97) n % Hulp bij schoolvaardigheden 41 42,3 Aangepaste lesstof 18 18,6 Professionaliteit onderwijskundig personeel 15 15,5 School klimaat 11 11,3 Gebruik hulpmiddelen 7 7,2 Hulp op sociaal en emotioneel gebied 5 5,2 Totaal 97 100,0 Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots 2. Wat is de relatie tussen wel/niet zorgleerling* zijn en indicatoren? Rapportcijfers Verzuim Incidenten(schorsing en verwijdering uit les) BVS (Belevingsvragenlijst) Financiële ondersteuning (LWOO, LGF, e.a.) Bespreking ZAT en Intern ZT * Zorgleerling op basis van oordeel mentor en/of docent BVS: School, Klasgenoten en vrienden, thuis, geld, tevredenheid, energie, gezondheid, ervaringen met anderen, stemmingen, gewoonte Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Zorgleerlingen(n=222) hebben tov. niet-zorgleerlingen (n=238) een significant: lager rapportcijfer (p=0,00) hebben vaker verzuimd (p=0,00) zijn vaker uit de klas verwijderd (p=0,03) lagere score op de BVS, welbevinden worden vaker in het intern ZT en ZAT besproken (beiden p<0,001) vaker financiële hulp (p<0,001) vaker geïndiceerd (bijv. ASS p=0,007) Fontys OSO, J. Wichers-Bots

3. In welke mate is bij zorgleerlingen sprake van ASS? Voor maximaal 4 zorgleerlingen per klas is door mentor SRS ingevuld Social Responsiveness Scale meet de ernstmaat van ASS 1/3 van de zorgleerlingen scoort mild tot ernstig op ASS Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Percentage Zorgleerlingen uitgesplitst naar score categorie SRS Score SRS aantal percentage Normaal 48 65,8 Mild - matig 12 16,4 Ernstig 13 17,8 Totaal 73 100 Fontys OSO, J. Wichers-Bots

4. Welke preventieve interventies gebruiken scholen? geheel van afspraken of maatregelen die proactief zijn uitgevoerd om te voorkomen dat een leerling in een moeilijke onderwijssituatie belandt. Op basis van interviews 67 interventies: Bij aanmelding introductie protocollen toetsing/testen onderwijs mentor ouders samenwerking/ overleg met andere disciplines Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Preventieve Interventies Per schoollocatie grote diversiteit in toepassen preventieve interventies Standaard Interventie: Voor alle leerlingen Doelgroep Interventie: Voor groepje leerlingen Individuele Interventie: Voor individuele leerling met ASS 5 interventies worden door alle scholen als standaard interventie ingezet 4 interventies door alle scholen als standaard of doelgroepinterventie Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Enkele voorbeelden Per locatie is aangegeven of gebruik wordt gemaakt van deze interventie (n=10). NEE Individuele Interventie Doelgroep interventie Standaard Mogelijkheid tot kunnen maken van huiswerk in de lessen 10 Gebruik van huiswerkruimte Huiswerkbegeleiding op school 4 2 Uitleg gebruik agenda en rooster door het jaar 1 9 Rustige ruimte voor de pauze 5 Gebruik van systematische waardering/beloning 7 3 Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Hoeveelheid mentorbegeleiding in maart 2011: Klassikale begeleiding gemiddeld 270 min. (variatie tussen 80 en 600 min.) VMBO gem. 334 min. HAVO-VWO gem. 229 min. Individuele begeleiding gem. 160 min. ( variatie tussen 5 en 520 min.) VMBO gem. 340 min. HAVO-VWO 120 min. Fontys OSO, J. Wichers-Bots

De begeleiding die een leerling ontvangt op individueel niveau volgens mentor 61 8 69 29,2% 4,1% 17,0% 113 68 181 54,1% 34,7% 44,7% 35 120 155 16,7% 61,2% 38,3% 209 196 405 100,0% Leerling heeft minder begeleiding nodig dan de gemiddelde leerling Leerling heeft evenveel begeleiding nodig als de Leerling heeft meer Totaal Niet wel Wel Zorgleerling z zorgleerling Zorgleerling zorgleerling Fontys OSO, J. Wichers-Bots

SWPBS/BAG School Wide Positive Behavior Support/ Brede Aanpak Gedrag Tertiaire Preventie: Gespecialiseerde individuele interventie voor leerlingen met zeer risicovol gedrag SWPBS/BAG School Wide Positive Behavior Support/ Brede Aanpak Gedrag ~5% Secundaire preventie: Gespecialiseerde gezamenlijke doelgroep interventie voor leerlingen met risico gedrag ~15% Primaire preventie: School-/ Klassebrede standaard interventie voor alle leerlingen, alle teamleden & andere betrokkenen ~80% www.swpbs.nl/ www.apbs.org JWB

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Conclusie Focus op effectief docentgedrag ipv op probleemgedrag van leerlingen Investeer op schoolbrede preventieve interventies voor gedrag en leren Fontys OSO, J. Wichers-Bots

moeilijke onderwijssituatie Van curatief naar preventief Toekomst Van zorgleerling naar moeilijke onderwijssituatie Van curatief naar preventief Van DSM naar ICF Fontys OSO, J. Wichers-Bots

Fontys OSO, J. Wichers-Bots Vervolgonderzoek Leidt het invoeren van een individuele interventie voor een moeilijke onderwijssituatie voor docenten in het onderwijs aan een leerling met ASS tot een preventieve interventie voor alle leerlingen? Fontys OSO, J. Wichers-Bots

DANK VOOR UW AANDACHT Suggesties en vragen? Wil je bijdragen aan dit onderzoek? Mail naar: J.Wichers@fontys.nl Fontys OSO, J. Wichers-Bots