Overvloed & Onbehagen blijvend ‘kritieke overschot’ op de arbeidsmarkt ondermijnt concept activerende participatiemaatschappij Erik de Gier Divosa Noord- & CAB-symposium Groningen, 4 december 2008

Kritiek op effectiviteit lokaal en regionaal arbeidsmarktbeleid zwelt aan op politiek gevoelig moment Kosten bemiddeling langdurig werklozen reizen de pan uit, vanuit perspectief netto-effectiviteit (ca. € 500.000,- pp) (NICIS) Kosten bemiddeling overtreffen de baten Gemeenten hebben publiek geld verspild in periode van overvloed Granieten kern blijft Granieten kern jeugdwerkloosheid groeit van 47% (2003) naar 63% (2008) (Rekenkamer) Toenemend bestuurlijk onvermogen

(1): Achtergronden en trends Verzorgingsstaat omgevormd tot activerende participatiemaatschappij Vergrijzing en ontgroening Uitbreiding EU en opkomst China en India (ontstaan van kennissamenleving) Flexibilisering arbeid en arbeidsmarkt Ontstaan van ‘nieuwe’ sociale risico’s (gender, leeftijd, klasse, opleiding) Erosie standaardarbeidscontract Sterk toegenomen competitie tussen regio’s en tussen sectoren

(2): Doelstellingen activerend arbeidsmarktbeleid Economisch: Activering beroepsbevolking Bestrijdring structurele en conjuncturele werkloosheid Voorkomen en opheffen van mismatches tussen vraag en aanbod Bevordering mobiliteit Bevordering productiviteit Sociaal: Bevordering kwaliteit van de arbeid Bevordering welzijn en werkzekerheid Bestrijding armoede Sociale insluiting Bevorderen van goede transities en tegengaan van slechte transities

(3): Schaal en organisatie van het arbeidsmarktbeleid Europese werkgelegenheidsstra-tegie (EES) Generiek landelijk arbeidsmarktbeleid Sectoraal of branchegewijs arbeidsmarktbeleid Lokaal en regionaal arbeidsmarktbeleid Arbeidsmarktbeleid op ondernemingsniveau Organisatie: Decentralisatie publieke arbeidsvoorziening Toenemend belang van private partijen, zoals uitzendbureaus in binnen en buitenland, private ondernemingen: de strijd om de ‘nieuwe werknemer’ (hoogopgeleide kenniswerkers)

Doel realisatie arbeidsmarktutopia: ‘Wir brauchen euch’(naar Bertelsmann) Volop werk voor iedereen en iedereen aan de slag Hoogflexibele arbeidsmarkt Regelmatige baanwisselingen Werkzekerheid i.p.v. baanzekerheid Leven lang leren normaal Langdurige werkloosheid bestaat niet meer Kortom: ook een einde van het ‘kritieke overschot’!

Achterliggend mensbeeld De flexibele mens, ook wel aangeduid als de rugzakreiziger Maakbare samenleving

Demografische gegevenheden Nederland en EU Vergrijzing en ontgroening NL (beroeps-) bevolking Omvang NL-beroepsbevolking 50+ in 1995: 16% en in 2025: 26% Stabilisatie EU-beroepsbevolking vanaf 2005 (184 Mio) Daling EU-beroepsbevolking vanaf 2020

Arbeidsmarktproblematiek in cijfers (Bron: Van Dijk 2008)

‘New York & Londen versus Amsterdam & Parijs’ (de queestes van Heleen Mees & Theodore Dalrymple) New York en Londen: Ruim aanbod van laagwaardige dienstverlening, naast hoogwaardige dienstverlening (nannies, dogwalkers, liftbedienden, etc.) Levendig straatbeeld: veelkleurig patchwork van mensen en activiteiten 90% migranten aan het werk! Amsterdam en Parijs: Gesegregeerde samenleving/banlieus Weinig aanbod van laagwaardige dienstverlening Grote groep onderkant arbeidsmarkt blijvend improductief achter geraniums Relatief veel werkloosheid onder allochtonen

Wat kenmerkt het ‘kritieke overschot’? Door ‘work first’ of door reïntegratie moeilijk of niet aan het werk te helpen Niet zelden kampend met meervoudige problematiek (eigen schuld vgl. Dalrymple?) Laagopgeleid en zonder startkwalificatie (relatief veel mannelijke allochtone jongeren) en in toenemende mate ook jonggehandicapten Lage arbeidsproductiviteit in verhouding tot arbeidskosten Risico van ernstige stigmatisering (‘undeserving poor’)

Wat is eigenlijke probleem? Te lage arbeidsproductiviteit van het ‘kritieke overschot’ in verhouding tot arbeidskosten (= in feite kunstmatig gecreëerde mismatch tussen vraag & aanbod? Achterblijvende of gelijkblijvende vraag naar laaggeschoold werk? Sociale uitsluitingstendens (onbedoeld) versterkt door publieke regelgeving en arbeidsmarktregulering Ontslagrecht Hoogte wettelijk minimumloon Stigmatiserende werking immigratierecht (Koppelingswet) en inburgeringbeleid

Dominante beleidsreacties Intensivering ‘Work First-benadering’ en individuele sancties Toename afzonderlijke, doch qua omvang beperkte, projecten Bestuurlijke kippendrift Kortom: meer van hetzelfde!

Knelpunten & wenselijkheden van regionaal a.m.beleid (Van Dijk 2008) Regionaal niveau onvoldoende duidelijk gedefinieerd (historie) Door elkaar heen lopende bevoegdheden CWI, gemeenten, provincies, stadsregio’s Veel stakeholders aan tafel Regionaal niveau is geen natuurlijke afgrenzing van de arbeidsmarkt Onvoldoende zicht op (netto-) effectiviteit van regionaal arbeidsmarkt- beleid: wat levert het op? Wenselijkheden: Meer autonomie op regionaal niveau, inclusief financiële verantwoordelijkheid Helder definiëren van regionale arbeidsmarkten c.q. dynamiek ervan Monitoring en evaluatie van effectiviteit beleid Belangen stakeholders zo veel mogelijk op één lijn brengen Verantwoordelijkheden definiëren Bovenregionale regiefunctie helder definiëren

Dilemma’s en prioriteiten Spanning tussen regio’s en branches/sectoren Spanning tussen landelijk en regionaal/sectoraal beleid Regionaal/Nederlands perspectief versus perspectief van de Europese arbeidsmarkt

Weerstanden vraagkant Minste weerstanden: Opleiding en training Her- en omscholing Technologische vernieuwing Meeste weerstanden: Fulltime functies omzetten in parttime functies Samenwerken met publieke instanties Faciliteren van thuiswerk Bron: Het Kritische Tekort, Manpower 2008

Uitwerking van het activerende arbeidsmarktbeleid onderkant Vraag - én aanbod gericht Gebaseerd op risicomanagement bij transities op de arbeidsmarkt Herverdelen van kansen en risico’s voor individuen (opheffen tegenstelling outsiders-insiders) Bijvoorbeeld: Vraagkant: experimenten met de- en upskilling & omzetten van full-time functies in part-time functies introductie van perspectief ‘stad en stijging’ Aanbodkant: scholing en leven lang leren, cultuur-verandering, voorkomen van uitval

Naar economisch- en sociaal effectievere oplossingen ? Aanbodkant: Een vleugje New York/Londen in Nederland? Beperken of afschaffen wettelijk minimumloon (NL-minimumloon behoort tot hoogste in EU; substitueert mogelijk laaggeschoolde arbeid (OESO, 2007)) Tegelijkertijd invoeren van (lager) basisinkomen met voldoende arbeidsprikkel Intensivering micro-kredieten startende ondernemers aan onderkant a.m. Vraagkant: Sterker appél op maatschappelijk verantwoord ondernemen, vgl. Schipholcollege (‘socializing young males’) Experimenteren met de-/up-skilling functies

Conclusies Ontwikkel concept van regionaal sociaal risicomanagement in perspectief van transitionele arbeidsmarkt Ontwikkel ondubbelzinnig regionaal monitoring- en beleidsevaluatiesysteem in plaats van uit te gaan van best practices (vgl. o.a. CWI-Arbeidsmarktprognose 2008-2013) Ontwikkel (nieuw) aanvullend beleid voor opheffing mismatches onderkant arbeidsmarkt i.s.m. regionale bedrijfsleven en dienstensector Denk (ook) in perspectief van toekomstige flexibele en mobiele arbeidsmarkt in Europa

Belangrijkste bedreigingen Vervanging van participatieparadigma door productiviteitparadigma (De Beer 2008) Grootschalige investeringen in arbeidsbesparende technologieën, outsourcing en off-shoring Verwatering concept activerende participatiemaatschappij Te lang vasthouden aan institutionele verworvenheden