To participate or not to participate? Een introductie Karolien Dezeure Hogeschool Gent

Een aanloop Cfr. Oosterweeldossier Informatiecampagne (tentoonstelling & maquette) Openbaar onderzoek (informeren & bezwaarschriften) Ambtelijke stuurgroep (ism actiecomités) Advies bij de SERV, Mina-raad en Vlacoro Openbaarheid van bestuur Actiegroepen Volksraadpleging op 18/10/2009 Zou dit enkele decennia terug ook waar zijn geweest? Waarom gebeurt het nu wel? Twee grote tendenzen: veranderende burger tav bestuur en veranderend bestuur tav burger,

Een aanloop Burgers Samenleving (Lokale) besturen Algemene trend tot individualisering Meer mogelijkheden (scolarisering, toegang tot info, …) Samenleving De ‘iserings-samenleving’ De-centrering politieke partijen Anderssoortig middenveld (Lokale) besturen Aanwas van taken (professionalisering) Houding van bestuur tav burgers is veranderd Althans in de retoriek De veranderingen kunnen

Participatie in verschillende vormen Politieke participatie acties gericht op beïnvloeding van het lokaal politiek systeem: verkiezingen, partijen, deelname aan adviesraden, hoorzittingen,… Civiele participatie activiteiten onder burgers zelf, zonder bemiddeling: in de buurt, rond instellingen en infrastructuur, op plekken, in gemeenschappen, van onzichtbaar tot spectaculair, van hooggeschoold tot kansarm Sociale participatie Vrijwillige deelname aan het sociale leven (voetbalclub, landelijke beweging, … Let wel, sociale participatie kan omslaan in civiele en politieke participatie

Participatie in verschillende vormen Strategie I Bevordering burgerparticipatie a c Burgerzin Waarden/houdingen Competenties Burgerparticipatie Politiek Civiel b e f Strategie II Bevordering sociale participatie d Sociaal kapitaal: Structureel Cultureel Denters, B. (2004), Achtergrondstudie Stedelijk burgerschap

Vaststellingen Wat stellen we vast? Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet Generaties burgerparticipatie Participatieladder In de praktijk De besturen zetten vooral participatie in omwille van ‘instrumentele’ redenen Waarom participatie – in theorie Waarom participatie – in praktijk Politici en ambtenaren houden vast aan het ‘primaat van de politiek’

Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet Evolutie kadert ook binnen de zogenaamde ‘generaties burgerparticipatie’ Eerste generatie (’60): Inspraak (adviesraad, hoorzitting) Pas aan het einde van het beleidsproces Primaat van de politiek Tweede generatie (’90): Interactieve beleidsvorming (samen met…) Gevoed door het ‘kloofdenken’ Derde generatie – (?): Initiatieven van burgers (ontwikkeling en beheer) Bestuur ondersteunt Professionele barrière Bestuurlijk plafond

Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet Informeren Consulteren Adviseren Coproduceren Meebeslissen Politiek en bestuur houden burgers op de hoogte van de genomen beslissingen. Burgers leveren geen input.    Bijvoorbeeld: audiovisuele media, publieke hoorzitting, meeting, tentoonstelling … Politiek en bestuur bepalen beleidsrichting. Burger is gesprekspartner. Resultaten zijn niet-verbindende bouwstenen voor het beleid. Bijvoorbeeld: burgerpanel, electronische consultatie, focusgroep Politiek en bestuur laten burgers problemen en oplossingen formuleren. Ideeën hebben volwaardige rol in beleids-ontwikkeling Bijvoorbeeld: adviescommissie, burgerjury Politiek, bestuur en betrokkenen komen samen probleemagenda en oplossingen overeen. Politiek verbindt zich aan oplossingen bij de uiteindelijke besluitvorming. Bijvoorbeeld: world café, group decision room Politiek en bestuur laten de besluitvorming over aan de burgers. Politiek neemt de resultaten over, na toetsing aan specifieke randvoorwaarden. Bijvoorbeeld: burgerjury, referendum, agendarecht… Participatieladder volgens Edelenbos & Monnikhof

Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet Maar in praktijk blijft het vooral raadplegend en adviserend “In ons geval gaat dat hier over 95% informatie.” “Wat wij doen is vanuit onze eigen kracht en de bestaande middelen zoveel mogelijk informatie en inspraak proberen te geven.” Wel aandacht voor civiele participatie – zolang het ‘braaf’ blijft Socio-culturele initiatieven zijn ok, maar burgers moeten zich niet uitspreken over infrastructurele ingrepen

Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet Participatie stopt bij de uitvoering “Uitvoering ligt bij mij moeilijker. Echt uitvoeren, eens het beslist is, eens de plannen gemaakt zijn, dan denk ik dat het vooral gaat over eerder hinder beperken enzovoort. (…) Eens het dossier zo ver staat, denk ik dat het niet meer kan.” Wel meer aandacht voor het concept ‘tijdelijke invulling’ Instrumenten worden niet luidop in vraag gesteld “Adviesraden moet je hebben omdat dat wettelijk geregeld is maar is volgens mij onvoldoende al inspraakforum.”

Waarom zetten ze participatie in? Waarom kiezen lokale besturen voor het inzetten van arrangementen? Twee perspectieven Instrumenteel perspectief Participatie als besluitvormingsmachine Normatief perspectief Participatie als maatschappelijk ideaalbeeld Inhoudelijke verrijking Burgerbetrokkenheid, burger worden Draagvlak Legitimiteit Participatie als dienstbaar aan het beleid Participatie als recht Participatie krijgt vorm op maat van het beleid Participatie krijgt vorm op maat van de burger

Waarom zetten ze participatie in? Zeer instrumenteel (geen waardeoordeel!) Argumenten Ter illustratie (uit de interviews) ‘Inhoudelijke verrijking’ Als bestuurder leer je zo wat er leeft Bijdragen aan het ‘Bruto Dorpsgeluk’ Er komen zaken op tafel die anders niet worden besproken ‘Creëren van betrokkenheid’ Voorstellen zijn meer gedragen Als je burgers mee in bad neemt, wordt het ‘hun project’ ‘Gevoel dat gemeentebestuur hen niet uit het oog verliest’ ‘Participatie als dienstbaar aan het beleid’ Discussiëren en argumenteren met bewoners leidt tot een grotere legitimiteit Plannen kunnen worden afgetoetst Door participatie worden een aantal zaken gerealiseerd waar we anders niet aan zouden denken

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek Participatie vraagt – in theorie – een andere houding en rol van politici en ambtenaren Afstand doen van de ‘macht’ Overleg met burgers Eindbeslissingen in samenspraak …. In praktijk zien we dit nog niet vaak gebeuren Mogelijke oorzaken? Cultuur, kennis en beroepsbeelden, houding tav burger

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek Sociologisch Politiek Ambtelijk Burgers Cultuur van openheid Kennis Beschikken van informatie Bestuurders moeten de lijn en visie uitzetten Ambtelijke openheid en reflex Belang van burgertrekkers Politici-trekkers Representatieve groep van burgers

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek Richting verandering participatiecultuur in lokale besturen “Daarnaast is er natuurlijk ook wel een stuk cultuuromslag nodig bij een aantal mensen, zowel binnen de administratie als binnen het beleid. En die cultuuromslag die zal wellicht slechts zeer geleidelijk verlopen.” Gevoel van ‘te weinig kennis’ “We moeten beginnen bij de kennis. Zonder kennis geraak je nergens.” Hoe moeten we het aanpakken? Inschakeling van private partners

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek Belang van leidersfiguren zowel politiek, ambtelijk als bij burgers Vooral uitvoerende politici zien voor zichzelf een ‘taak’ weggelegd Gemeenteraad komt quasi niet aan bod Zijn ambtenaren klaar voor de overstap? Actieve ambtenaren niet zo neutraal Zijn er voldoende burgertrekkers? Zijn we zelf niet te normatief bezig?

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek Hoge verwachtingen van politici en ambtenaren naar burgers Objectiveren van een probleem Genuanceerd kunnen kijken Abstract denken Vanuit verschillende hoeken kunnen kijken Vermogen om te dialogeren Zicht hebben op de taken van een bestuur Realistisch zijn De taal van het bestuur spreken

Politici en ambtenaren houden vast aan het primaat van de politiek Ondanks hoge verwachtingen, geen hoge pet van burgers Burgers denken NIMBY Wordt tegengegaan door onderzoek Burgers hebben de kennis niet

Ten aanzien van een aantal decennia terug, is er heel wat gebeurd Besluit Ten aanzien van een aantal decennia terug, is er heel wat gebeurd Toename van participatiemogelijkheden Toegenomen openheid voor burgers De reflex naar de burgers toe is er echter nog niet Instrumenten uit de vroegere generatie burgerparticipatie worden niet in vraag gesteld Schrik voor ‘conflict’ Het ondersteunen van burgerinitiatief blijft beperkt

Partners K.U.Leuven Instituut voor de Overheid Centrum voor Overheid en Recht Universiteit Hasselt Centrum voor Lokale Politiek Universiteit Gent Onderzoeksgroep Management & Bestuur Universiteit Antwerpen Departement Handelswetenschappen en Bestuurskunde

Informatie Algemeen secretariaat Steunpunt beleidsrelevant onderzoek BESTUURLIJKE ORGANISATIE VLAANDEREN Parkstraat 45 bus 3606 - B-3000 Leuven Tel: 0032 16 32 36 10 - Fax: 0032 16 32 36 11 sbov@soc.kuleuven.be www.steunpuntbov.be