1 Duurzaamheidsverslagen Een gids voor vakbonden Arbeid en Milieu 8 december 2008

2  Milton Friedman: belangrijkste maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven bestaat erin zoveel mogelijk winst te maken  MVO is trendy, maar niet nieuw  MVO in de 19 e eeuw: paternalisme  Na WO II: economische groei, gestage stijging van de koopkracht en sociale zekerheid bleken betere instrumenten voor sociale vooruitgang dan individueel “sociaal ondernemerschap”

3  Vanaf 1973 gaat het mis: verscherping van de concurrentie, stijgende prijzen van energie en grondstoffen, overcapaciteit, stijgende lonen: dalende winsten  Vanaf einde jaren zeventig: koopkracht wordt aan banden gelegd, liberaliseren en privatiseren is aan de orde van de dag, hinderpalen voor kapitaalverkeer worden stelselmatig uit de weg geruimd.  Globalisering = onderdeel antwoord op die crisissituatie

4  Globalisering (economisch): Nationale kaders zijn dwangbuis voor ondernemingen Toename internationale handels- en investeringsstromen Internationalisering productieprocessen Deregulering Groeiende rol van de financiële markten  Samengevat: tot stand komen van een wereldmarkt voor een toenmend aantal goederen en diensten Concurrentie op wereldschaal

5  Macht van de MNO’s en grote financiële instellingen neemt snel toe  Hun politieke invloed op nationale en internationale besluitvorming ook  Beslissingen: worden genomen op basis van financieel- economische overwegingen Hebben ingrijpende en vaak weinig duurzame gevolgen  = context waarin de roep naar een meer duurzame ontwikkeling luider wordt

6  MVO = bijdrage van bedrijven aan duurzame ontwikkeling  Vele mistoestanden waarbij MNO’s betrokken zijn leiden in de jaren 70 tot (niet-bindende) gedragscodes: OESO richtlijnen IAO tripartiete verklaring Vanaf jaren 90: onoverzichtelijke wirwar van MVO-labels

7  Geleidelijke evolutie: niet alleen productieproces, maar de volledige productieketen krijgt aandacht  Gedragscodes lijden allen aan tekortkomingen: Gebruikte voorwaarden Certificering Rapportering controle Vaak gebrekkig, ondoorzichtig, niet onafhankelijk, nauwelijks afdwingbaar

8  MVO zit in spanningsveld tussen wat bedrijven doen en wat samenleving verwacht  In de eerste plaats moet de overheid hoogwaardige sociale, ecologische en economische normen opleggen  Geen MVO zonder inspraak van werknemers en hun vakbonden  De overheid moet in overleg met de vakbonden en andere belanghebbenden een kader uittekenen om MVO-praktijken te erkennen, de wijze van verslaggeving vast te leggen en ervoor te zorgen dat MVO algemeen ingang vindt  Wie “verantwoordelijkheid” zegt, zegt best ook “verantwoording”

9  Vandaag is rapportering voor heel wat aspecten reeds voorzien: Milieuverslaggeving EFI Sociale balans Mobiliteitsdiagnostiek  Sinds de jaren 90: steeds meer ondernemingen produceren rapporten over “maatschappelijke verantwoordelijkheid” of “duurzaamheid”: Aanvankelijk vooral milieu-aspecten Sinds 2004: vooral MVO- en duurzaamheidsverslagen In 2007: 245O ondernemingen (vooral MNO’s) ca MNO’s doen dat niet  Sommige regeringen zien MVO en duurzaamheidsverslaggeving als een lagekost- alternatief voor regulering.

10  Voor het “publiek”  Voor (mogelijke) aandeelhouders  Voor financiers “rating” van bedrijven gebeurt ook op basis van niet-financiële gegevens  Werknemers? Vakbonden?

11  In theorie: voorbereiding rapportering aanleiding voor overleg op verschillende niveaus (vestiging, nationaal, Europees, mondiaal) over: Afbakening Methode Inhoud  In de praktijk?  Beslissen waarover gerapporteerd wordt is beslissen wat belangrijk is

12  Versterken overleg  Belangrijke info over onderneming die via klassieke kanalen minder aan bod komt  Leerschool ! Uitpluizen van duurzaamheidsrapporten en stellen van kritische vragen bouwstenen voor debat over plicht tot verantwoording  drie belangrijke bekommernissen: De mythe van de spontane verlichting De mythe van de spontane harmonie De mythe van de deskundige beoordeling

13  In Frankrijk en UK: wettelijk kader = resp. wet NRE en Companies Act  Global Reporting Initiative (GRI) als belangrijkste vrijwillige standaard: In 1997 gelanceerd door CERES (Amerikaanse NGO) en milieuprogramma van VN Werkgevers, NGO’s, vakbonden Geschoeid op leest van financiële verslagen (nadruk op kwantitatieve indicatoren) Relatie met Global Compact

14

15 1. De inhoud afbakenen  Rekening houden met de belangen van “stakeholders”  Relatief belang van thema’s (“materiality”)  Betrekken van “stakeholders” (welke vakbonden werden geraadpleegd ? Ook die van de toeleveranciers? )  In welke mate dragen prestaties van bedrijf bij aan duurzame ontwikkeling?  “bandbreedte” van de verslaggeving  Grenzen: info over alle “entiteiten” waarover onderneming controle uitoefent, dus ook informatie over onderaannemers en leveranciers!  Tijd: cijfers komen pas tot leven op een tijdschaal

16 2. Kwaliteit van het verslag:  Evenwichtig? Of alleen goed-nieuws-show  Vergelijkbaar?  Tijd  Tussen organisaties  Fouten, vergissingen, precisie, deugdelijkheid van de meetlat (indicator)  Helderheid  Betrouwbaarheid: kan men staven wat men zegt?

17  “standaard” – elementen: 1. Strategie en profiel (nadruk op de onderneming) 2. Managementsaanpak 3. Indicatoren (6 categorieën)

18 1. Strategie en profiel  Strategische prioriteiten inzake MVO en respect voor internationale normen vakbonden kunnen vragen om expliciet te verwijzen naar de tripartiete verklaring van de ILO over MNO’s en naar de OESO-richtlijnen voor MNO’s  Invloed op duurzame ontwikkeling en op stakeholders Vakbonden moeten opletten: de nadruk zal hier vaak liggen op de “duurzame ontwikkeling” van de onderneming, en niet op duurzame ontwikkeling van de samenleving (voor bv. een wapenproducent zal dit verschil in nadruk leiden tot nogal verschillende conclusies)  Profiel van de onderneming vragen over aandeelhouders, structuur, enz…

19  “governance” (deugdelijk bestuur) en engagementen. Zijn de verantwoordelijkheden van de bestuurders, management en aandeelhouders goed afgebakend? Verhouding toplonen/ loonsontwikkeling werknemers Is er een charter voor deugdelijk bestuur? Is het ondernemingsbeleid gericht op de lange termijn? M/V verhouding in bestuursorganen? Is de onderneming lid van NGO’s? Neemt ze deel aan MVO- initiatieven? (Niet steeds positief) welke inspraak voor “stakeholders”? Opgelet, “some animals are more equal than others”. Worden ook sociaal overleg en CAO’s vermeld?

20  Profiel van rapport:  Welke periode dekt het rapport?  Jaarlijks?  Contactpunt voor vragen  Overzicht van behandelde thema’s (+ proces om tot dit overzicht te komen)  Overzicht van stakeholders tot wie men zich richt belangrijk onderdeel voor vakbonden: wat beschouwt het bedrijf als “kernactiviteiten”, hoeveel aandacht zal besteed worden aan onderaanneming, leveranciers etc…

21 2. Managementsaanpak (horizontaal)  Doelstellingen en realisaties Vakbonden moeten heel erg opletten voor de mythe van de spontane verlichting: vraag welk verband er is tussen de doelstellingen en de nationale, Europese en globale normen  Informatie over successen en tekortkomingen, kansen en risico’s enz…

22  Beleid : bv. arbeidsnormen welk beleid tav vakbonden? Welk beleid tov syndicale vrijheden? Welk beleid tav werk dat niet voldoet aan wettelijke normen? Sommige ondernemingen zetten eigen auditorganisaties op om arbeidsnormen te controleren = vrijwillige aanpak: geen waarborg op kwaliteit, nog minder op bescherming van vakbondsrechten = middel om vakbondswerking “overbodig” te maken

23 3. Indicatoren  6 categorieën:  Economie  milieu  arbeidsvoorwaarden en –praktijken  mensenrechten  productverantwoordelijkheid  maatschappelijke acties  Meten is weten?  Volgend overzicht : nadruk op sociale aspecten van het verslag

24  Aantal werknemers naar statuut, werkregime, regio Aantal onderaannemers, pseudo-zelfstandigen Aandeel personeelsleden gedekt door een CAO !! Opsplitsing tewerkstellingscijfer Full vs part-time Tijdelijke vs OD contracten Evolutie Samenstelling (gender, leeftijd, ethniciteit, …) Verdeling ifv classificatie Vragen over flexibiliteit, overwerk,…

25  Personeelsverloop Verschillen op basis van leeftijd, ethnische groep, geslacht, regio? Worden er exit-interviews georganiseerd? Outplacement?  Voordelen voor voltijdse werknemers OD die niet worden verleend aan PT, tijdelijken Dit is een slechte indicator!!  Percentage werknemers gedekt door CAO !! Evolutie? Welk beleid? Met welke vakbonden?  Procedures bij ontslagen en herstructureringen Welke akkoorden met vakbonden? Vergelijking

26  Percentage werknemers vertegenwoordigd door overlegorganen veiligheid en gezondheid Is geen maat voor veiligheid op het werk! Geen goede indicator voor kwaliteit van het overleg Wel goede basis voor discussie over overleg  Frequentie arbeidsongevallen, beroepsziekten, absenteïsme per regio Respecteert de onderneming overal de IAO-regels om arbeidsongevallen te registreren en aan te geven?

27  Opleiding, info, preventie, risicobeheer mbt ernstige ziektes  Veiligheids- en gezondheidsthema’s die in akkoorden met vakbonden aan bod komen een lijstje van thema’s volstaat niet! vergelijking V&G-beleid in verschillende vestigingen Opleiding! Afspraken over de veiligheid van werknemers van onderaannemers Hebben werknemers het recht om onveilig werk te weigeren?  Gemiddeld aantal uren opleiding per jaar ifv werknemerscategorie Vraag de opsplitsing van deze cijfers per land en zelfs per vestiging

28  Samenstelling personeel en bestuursorganen naar geslacht, minderheidsgroep, leeftijd, …  Loonverhouding M/V  Aantal incidenten mbt discriminatie en de acties die werden ondernomen Nogal onrealistisch dat bedrijven (aantal) misdrijven zullen rapporteren (hetzij dan bij leveranciers en onderaannemers, en dan nog in algemene termen) Maar: alleen spreken over verbetering zonder info over de situatie is niet voldoende Vraag welke concrete acties werden ondernomen om discriminatie te voorkomen of weg te werken

29  Recht op vrijheid van vereniging, sociaal overleg en stakingsrecht opnieuw: niet verwachten dat men het aantal schendingen van het recht op vrijheid van vereniging zal vermelden; wel aandringen dat een goede maat voor het risico op schendingen van dit recht wordt gegeven, en de acties die werden ondernomen om dit recht te vrijwaren. Beste meetlat voor het recht op vrijheid van vereniging = acties die door het bedrijf worden ondernomen om lidmaatschap van vakbonden te ontmoedigen of stakingen te breken; over deze acties (als ze bestaan) zal wellicht niet gerapporteerd worden. Ook vragen naar aantal, ernst en aard van sociale conflicten (en gevolgen)

30  Dwangarbeid en kinderarbeid Indien een onderneming rapporteert over het aantal schendingen van de mensenrechten waarvoor het verantwoordelijk is, heeft dit onmiddellijke juridische gevolgen. Is het risico op dwang- of kinderarbeid groot in het land of sector waarin het bedrijf actief is? Wat doet het bedrijf om dwang- of kinderarbeid (ook bij leveranciers en onderaannemers!) te vermijden of te verminderen?

31  economische waarden die zijn gegenereerd en verdeeld, waaronder inkomsten, operationele kosten, personeelsvergoedingen, donaties en overige maatschappelijke investeringen, ingehouden winst en betalingen aan kapitaalverstrekkers en overheden. Hier is het zeker belangrijk het aandeel van de lonen per regio op te splitsen; ook de evolutie van het loonaandeel is voor ons belangrijke informatie  Financiële gevolgen en andere risico’s en mogelijkheden voor de activiteiten van de organisatie als gevolg van klimaatverandering.  financiële steun van een overheid. We kunnen vragen om de steun per land op te splitsen; ook de reden voor de verkregen steun is belangrijk  Spreiding in de verhouding tussen het standaard aanvangssalaris en het lokale minimumloon op belangrijke bedrijfslocaties.!!  Procedures voor lokale personeelswerving en aandeel van het topkader dat afkomstig is uit de lokale gemeenschap op belangrijke bedrijfslocaties.

32  Maatregelen die zijn getroffen naar aanleiding van gevallen van corruptie. Dring aan op maatregelen die corruptie voorkomen; ontslaan van corrupte werknemers lost het probleem niet noodzakelijk op.  Standpunten betreffende publiek beleid en deelname aan de ontwikkeling ervan, lobbying.  Totale waarde van financiële en in-natura- bijdragen aan politieke partijen, politici Zeer interessant, vraag ernaar, de kans dat hierover gerapporteerd wordt, is klein

33  Totaal aantal rechtszaken vanwege concurrentiebelemmerend gedrag, monopolistische praktijken, de resultaten van deze rechtszaken.  Informatie over productverantwoordelijkheid: initiatieven en communicatie mbt de gevolgen voor de gezondheid en veiligheid van producten in verschillende fases van hun levensduur

34  Welke milieugegevens? Totale hoeveelheid gebruikte materialen naar gewicht of volume. Percentage van de gebruikte materialen dat bestaat uit afval energieverbruik energie die bespaard is door besparingen en efficiëntieverbeteringen gegevens over gebruik en/of productie van milieuvriendelijke energie (HE, WKK, …) Totale wateronttrekking per bron. Voor welke bronnen heeft onttrekking belangrijke gevolgen? Percentage en totaal volume van gerecycleerd en hergebruikt water. gevolgen van activiteiten en producten op de biodiversiteit in beschermde gebieden en gebieden met een hoge biodiversiteitswaarde buiten beschermde gebieden. Welke maatregelen en toekomstige plannen voor het beheersen van de gevolgen van de biodiversiteit. Totale emissie van broeikasgassen. Initiatieven ter verlaging van de emissie van broeikasgassen en gerealiseerde verlagingen.

35 Emissie van ozonafbrekende, verzurende stoffen Totale waterafvoer naar hoeveelheid en kwaliteit Totaalgewicht afval naar type en verwijderingsmethode. Gewicht van getransporteerd, geïmporteerd, geëxporteerd of verwerkt afval dat als gevaarlijk geldt Initiatieven ter compensatie van de milieugevolgen van producten Percentage producten dat is verkocht en waarvan de verpakking is ingezameld, boetes en totaal aantal niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van milieuregelgeving milieugevolgen van het transport van producten en andere goederen en materialen Totale uitgaven aan en investeringen in milieubescherming naar type. belangrijk: evoluties ! onderzoek naar en investering in milieuvriendelijke technologie vraag ook naar de ecologische voetafdruk van je onderneming (alle vestigingen) Ook belangrijk om te vragen of er belangrijke voorzieningen voor milieukosten zijn aangelegd Welke maatregelen worden genomen om het risico op milieu-ongevallen tot een minimum te beperken? Welke maatregelen om de milieu-impact door de toeleveringsketen te beperken? Welke initiatieven worden genomen om de milieu-impact van producten te verminderen?

36 Wat moeten we zeker leren uit het duurzaamheidsverslag? 1. milieuzorg

37 1. Milieuzorg (vervolg) THEMA'SASPECTENINHOUD (Wat wordt onderzocht?) INDICATOREN

38 1. Milieuzorg (vervolg)

39 1. Milieuzorg (vervolg)

40 Wat moeten we zeker leren uit het duurzaamheidsverslag? 2. economisch beleid

41 2. economisch beleid (vervolg)

42 Wat moeten we zeker leren uit het duurzaamheidsverslag? 3. intern sociaal beleid

43 3. intern sociaal beleid (vervolg)

44 3. intern sociaal beleid (vervolg)

45 3. intern sociaal beleid (vervolg)

46 3. intern sociaal beleid (vervolg)

47 3. intern sociaal beleid (vervolg)

48 Wat moeten we zeker leren uit het duurzaamheidsverslag? 4. extern sociaal beleid

49 4. Extern sociaal beleid (vervolg)