Seksualiteit en intimiteit bij ouderen Herlinde Beernaert 7 maart 2012

Stilstaan bij je eigen houding Hoe staan jullie zelf t.o.v. seksueel actieve en/of geïnteresseerde ouderen?

Seksualiteit: een bijdrage tot kwaliteit van leven… Belang kwaliteitsvol ouder worden Rusthuisopname: beperking levenstevredenheid en kwaliteit Rol zorgverlener: ondersteunen! belang van relaties en sociale contacten privacy van bejaarde bewoners intimiteit en seksualiteit respecteren Onderzoek: Seksuele activiteit levert grote bijdrage tot kwaliteit van leven bij ouderen bijdrage aan eigenwaarde

Woonzorgcentra en acceptatie van seksualiteit bij ouderen Visie maatschappij: ouderdom = ziekte en beperkingen WZC: confrontatie met maatschappelijke vooroordelen Gevoelens en lichamelijke intimiteiten? Taboes, gebrek aan privacy en negatieve opmerkingen  beeld van de aseksuele oudere blijft bestaan

Het begrip seksualiteit Geslachtsgemeenschap Intimiteit Liefde Erotiek Vriendschap Tederheid …

Seksuele activiteit en interesse bij ouderen in WZC (1) Frequentie daalt Interesse blijft aanwezig! Meer intimiteitgerichte activiteiten

Seksuele activiteit en interesse bij ouderen in WZC (2) Belangrijk? Ontspanning, plezier, intimiteit met de partner en bevestiging van de identiteit. Ontstaan van nieuwe relaties Aandacht voor volgende generatie: Baby Boomers

Seksualiteitsbeleid: leidraad tot correct handelen Visie instelling: Seksualiteitsbeleid: duidelijkheid voor handelen Bewoners Personeel Management

Toepassing in de praktijk Gebrek aan duidelijke richtlijnen Verschillend handelen door zorgverleners bij seksuele kwesties Verwarring bij bewoners Beleid rond seksualiteit Problemen voorkomen Afgestemd handelen: beter begeleiden

Seksuele barrières & seksuele facilitatoren Gebrek aan partner Privacy aspect en aseksuele omgeving Voorzien van vorming Open cultuur Seksueel assessment bij opname

Samenvatting Taboes en vooroordelen + bekrompen definiëring van seks + familie + infrastructuur WZC + roddelcultuur + gebrek aan beleidsvisie = belemmerend voor seksualiteitsbeleving van rusthuisbewoners

Resultaten uit onderzoek Knelpunten (>43%): Aandacht voor seksuele problemen Privacy Omgang en aanmoediging tot gesprek Kennis inzake seksualiteit bij ouderen Weinig vormingsmomenten Amper assessment of peiling naar seksuele behoeftes

Algemene aanpak Vorming Richtlijnen Bewoners Personeel Familie Ingesteldheid van de voorziening  open cultuur: meer mogelijkheden Richtlijnen Meer stilstaan bij belang van seksualiteit Nadenken over huidige privacybeleid Positieve invloed op handelen en houding van personeel

Ouderen met dementie… 3 soorten gedrag Niet steeds te definiëren Liefde en zorgen voor/geven om Romantiek Erotiek  Bewoners / personeel / bezoekers Niet steeds te definiëren Bvb. 2 bewoners die samen in bed worden gevonden Bvb. erectie tijdens wasmoment

Reacties van personeel (1) Seksueel gedrag op liefdevol niveau  acceptatie en ondersteuning Romantisch gedrag  gemengde reacties, ouderen = kleine kinderen; geen tussenkomst Erotisch getint gedrag  kwaadheid, bezwaren, verzet, walging Seksuele intimidatie Hoe assertief reageren? Dilemma’s: Is er voldoende inzicht/begrip? ongelijke relatie  misbruik? (zie beslissingsboom) Wat met conservatief opgevoede bewoners? (Normen en waarden!)

Beslissingsboom om de bekwaamheid om een intieme relatie aan te gaan te onderzoeken (Lichtenberg – 1997) MMSE meer dan 14 Ja: interview Nee: bewoner is niet bekwaam om toestemming te geven Is de bewoner bekwaam om ‘uitbuiting’ te voorkomen? Is het gedrag consistent met vroegere waarden en normen; is de bewoner in staat om nee te zeggen tegen elk ongewenst seksueel contact? Ja: verder evalueren

Beslissingsboom (2) Is de bewoner zich bewust van de relatie? Weet hij/zij wie het seksueel contact begonnen is; denkt de bewoner dat de andere zijn of haar partner is of kent hij/zij de identiteit van de andere? Ja: verder evalueren Nee: bewoner is niet bekwaam tot toestemming

Beslissingsboom (3) Is de bewoner zich bewust van mogelijke risico’s? Weet de bewoner bvb. dat de relatie maar tijdelijk kan zijn en kan de bewoner beschrijven hoe hij/zij zal reageren zo de relatie eindigt besef van eventueel risico op SOA’s Ja: beschouw de bewoner als bekwaam tot het aangaan van een intieme relatie Nee: voorzie herhaalde herinneringen aan eventuele risico’s maar sta de relatie toe

Beslissingsboom (4): Kritiek Beslissingsboom kan hulpmiddel zijn MMSE min. 14/30 als criterium Niet zinvol en getuigt niet van voldoende respect voor de oudere met dementie; Bewoners met lager MMSE kunnen ook bekwaam zijn tot het aangaan van een intieme relatie

Reacties van personeel (2) Voorkomen van fysieke en geestelijke schade Mogelijk gevolg: partners worden gepaternaliseerd en onattent behandeld  erotische noden? Onmiddellijke tussenkomst, raadplegen van familie, personeelsoverleg Geen eenduidige oplossing ! Bewustwording: Sta stil bij je eigen houding en het mogelijke effect ervan op bewoners

Andere reacties ! Enorme invloed op handelen van personeel Bewoners Hangt af van soort gedrag en mate van begrip Onverschilligheid  verzet en ontevredenheid Familieleden Erg verschillend, ook tussen familieleden onderling Niet van op de hoogte, apathie, blij/begripvol met nieuwe relatie, woede (bvb. van kinderen) ! Enorme invloed op handelen van personeel

Omgaan met … (1) ! Geen problemen creëren waar er geen zijn Vorming personeel: Inzicht seksuele noden Begrip ≠ manieren van uiten seksualiteit Assertiviteitstraining Positief, tolerant en discreet reageren  betere uitkomst voor gedrag van bewoner (zie coping model) Onderling overleg houden omtrent dilemma’s en conflicten, raadplegen van familie Verschillende deelnemers  betere analyse van seksueel gedrag  betere oplossing? Geval per geval bekijken Evenwicht bekomen tussen noden en rechten van partijen Waarden nagaan van betrokken partijen ! Geen problemen creëren waar er geen zijn

Omgaan met … (2) Coping model voor personeel

Omgaan met … (3) 4 basisrichtlijnen: Kwaliteit van leven verbeteren van bewoner met dementie Bewoners hun waardigheid en privacy respecteren Bewoners hun autonomie respecteren Degelijke zorg toedienen zonder discriminatie

Omgaan met … (4) Verandering van medicatie? Relaties en dementie: ethisch dilemma? Observeren en analyseren Wat is het probleem? Voor wie is het een probleem? Waarom is het een probleem? Waaruit kan een waardevolle aanpak bestaan? Hoe pak je dit concreet aan? Welke afspraken maak je met wie? Hoe? Individuele houding wordt vaak weerspiegeld in beslissing  bewust worden van eigen ethische waarden en mogelijke reacties van omgeving

Omgaan met … (5) Seksueel “abnormaal” gedrag Uitlokkende factoren beperken Soort: verbaal of fysiek? Nagaan wanneer en hoe lang dit zich voordoet Omgevingsfactoren? Kordate maar vriendelijke verbale aanpak “Gedrag past hier niet” Herinneren wie je bent, waar bewoner is Masturberen in openbaar Evtl. aangepaste kledij (rits achteraan) Activiteiten voorzien die handen bezig houden (handdoeken plooien) Evtl. medicatie als andere interventies geen succes hebben

Vragen of aanmerkingen? …

Bedankt voor jullie aandacht