Therapeutische Gemeenschappen voor kinderen 1ste licentie Orthopedagogiek 19 maart 2003

Verschillende benaderingen 1. ‘Hiërarchische’ T.G. of concept-based T.C. (Amerika – Charles Dederich) ontstaan in 1958 en voornamelijk gericht op druggebruikers 2. ‘Democratische’ T.G. (‘Therapeutic community proper’) voornamelijk geassocieerd met Maxwell Jones, en in hoofdzaak gericht op psychiatrische patiënten 3. De Therapeutische Gemeenschap voor Kinderen en Adolescenten (U.K.) : gaat terug op de traditie van zorg voor ‘maladjusted’ children (begin 1900) en ‘therapeutic education’ (Bridgeland) – ‘progressieve’ experimenten in opvoeding en onderwijs (ideaal : ‘De Nieuwe Mens’ en kristalliseert zich in ‘De Nieuwe Schoolbeweging’ in het Interbellum) 4. De anti-psychiatrie en ‘Alternative Asylum’-benadering : geassocieerd met de anti-psychiatrie beweging van de jaren ’60 en figuren als Laing en Cooper)

* Kennard (1998) en Clarck (1965) spreken van een ‘Therapeutic Community Approach’ en van ‘Therapeutic Community Proper’. * De term ‘Therapeutische Gemeenschap’ wordt voor het eerst echt gebruikt door Tom Main (1946) geassocieerd met ‘The Northfield Experiments’ in de jaren ’40, alhoewel het Maxwell Jones is die het meest wordt gezien als dé vertegenwoordiger van de Therapeutische Gemeenschap

2. ‘Northfield experiments’ ( ) * ‘shell shock’ syndroom * Bion, Rickman (Northfield I) en Foulkes, Main, Bridger (Northfield II) * ‘Social club’ 3. Maxwell Jones (vanaf 1940) Ontwikkelt de democratische T.G. (vier T.G.’s : Mill Hill, Dartford, Henderson en Dingleton) en wordt gezien als dé vertegenwoordiger bij uitstek. Zie handboek Bijzondere Orthopedagogiek voor heropfrissing kenmerken + cursustekst rond sociaal leren

De Therapeutische Gemeenschap voor Kinderen en Adolescenten 1. Inleiding * Zoals geschetst worden deze T.G.’s enerzijds in verband gebracht met de zorg voor volwassen psychiatrische patiënten (traditie van Maxwell Jones) ; anderzijds worden deze T.G.’s ook gekaderd vanuit de zorg voor ‘maladjusted children’. * De psychoanalyse heeft hierop een zeer grote invloed gehad en binnen het veld van de ‘therapeutic education’ zien we een eerste poging om psychoanalytische ideeën te combineren met participatieve democratie (cf.Homer Lane). * Kennard (1998) spreekt van een drievoudige invloed van de psychoanalyse op therapeutische gemeenschappen : 1. als therapeutische methode 2. relaties tussen verschillende leden van de gemeenschap 3. invloed op de therapeutische gemeenschap als een geheel

2. Historisch Overzicht * Drie ‘golven’ in progressieve voorzieningen : voor W.O. I, de jaren ’30 – ’40 en de jaren ’60 – ’70.  Pioniers voor W.O. I Initiatieven voor de ‘unschoolable’ ontstaan uit de initiatieven van enkele individualisten (Mary Carpenter, William Hunt, Leila Rendel, Homer Lane) Homer Lane : ‘Little Commonwealth’ ‘archetype’ van de vroege pioniers zelfbestuur voor de behandeling (‘citizenship’) economisch schema : de ‘citizens’ worden betaald voor hun werk in het huishouden en boerderij (principe van verantwoordelijkheid) bestuur gebeurt via de ‘Citizen’s Court’ (confrontatie van individuen met de groep)

HOMER LANE Was in Amerika betrokken in de ‘Junior Republics’ ‘Junior republics’: jonge criminelen leefden samen in een gemeenschap die gemodelleerd was naar de Amerikaanse samenleving (met een president, een ‘parlement’, … waarbij deze functies werden uitgeoefend door de clienten’. 1913: Lane gaat naar V.K. Ideeengoed: delinquentie als resultante van emotionele deprivatie ideaal is ‘Christelijke liefde’ het goede in iedereen pragmatisch

 Pioniers uit het Interbellum * het aantal initiatieven voor ‘maladjusted children’ groeit *Tgv. van WOI meer aandacht voor de problemen van ‘shell shock’ * Pioniers : Otto Shaw en David Wills (en Marjorie Franklin) (wiens werk aanleiding geeft tot ‘Planned Environment Therapy’) * De ontwikkeling van de zgn. Q-camps (Q van quest of query) vindt plaats --- het eerste Q-camp vindt plaats at Hawkspur Green (1936 – 1940)

DAVID WILLS Wills is, net zoals Tuke (Moral Treatment) een Quaker, en werkt samen met Marjorie Franklin Bouwt verder op de ideeen van Homer Lane van ‘liefde’ en ‘gedeelde verantwoordelijkheid’, niet de psychoanalytische ideeen (cf. problemen Homer Lane) Concept ‘Liefde’: Kind is in essentie goed Straf kan niet worden gebruikt om gedrag te veranderen of beinvloeden Het domineren over anderen wordt niet toegelaten - egalitair ‘loving, accepting relationship’

* ‘Planned Environment Therapy’ vertoont heel wat overeenkomsten met Therapeutische Gemeenschappen - beiden geloven in de kracht van het verantwoordelijkheid geven aan kinderen/cliënten - in een atmosfeer die vrije expressie van gevoelens mogelijk maakt - discipline volgt niet uit sancties maar volgt vanuit de gemeenschap als geheel * Wills (1968) spreekt zelf o.a. over : - ‘maladjustment’ is een product van sociale factoren - doel : atmosfeer vatbaar voor therapie - therapeut, leerkracht of ander staflid is sleutel van het proces - leven in de gemeenschap, gebaseerd op hard werk, samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid - mogelijkheid om therapeutische relaties aan te gaan met ‘rijpe’ volwassenen - aansluitend bij het ‘goede familieleven’ (Parallel hieraan : Aichorn, Redl en Wineman, Bettelheim)

 Pioniers na WO II * nieuwe pedagogische ideeën worden verspreid * probleem : opvang van geëvacueerde kinderen ---- figuren als Bowlby, Winnicott en Anna Freud * Winnicott : Integratie als persoon (‘good enough environment’ is hierbij zeer belangrijk) Een Therapeutische Gemeenschap die ‘goed genoeg’ is vervult helende, voedende en onderwijskundige taak op een manier die sterk gelijkt op de ‘gezonde familie’. Groep kan als therapeutisch middel worden gebruikt (‘transitional space’) Transitionele ruimte van ervaring. Ruimte waarin gespeeld wordt : grensgebied tussen de subjectieve ervaring vande interne psychische wereld van een individu en de realiteit van een intersubjectieve buitenwereld. ‘Derde ruimte’ of ‘Illusionair gebied’ (prototype : moederfiguur)

ANNA FREUD De invloed van psychoanalyse op ‘Therapeutic Education’ onder impuls van WOII Nadruk op het EGO, meer dan op het onbewuste: legde de nadruk op het gedrag van het kind and het erkennen van verdedigingsmechanismen in gedrag (ontkenning, fantasie,…) Precies door haar verblijf in Engeland en haar werk in the Hampstead Nurseries had ze een heel sterke invloed Problemen bij kinderen zelden het direct gevolg van gebeurtenissen uit de omgeving - belang van de aanwezigheid van de moederfiguur Effecten van separatie bestudeerd vanuit het overte gedrag

Een aantal voorbeelden van therapeutische gemeenschappen : Cotswold Community, Peper Harrow, … ---- deze Therapeutische Gemeenschappen komen samen en vormen ‘Charterhouse Group’. Pas vanaf de jaren ’70 groeit er een dialoog tussen de voornoemde tradities, i.c. Therapeutische Gemeenschappen voor volwassenen en deze voor kinderen. Een gemeenschappelijk gespreksforum wordt opgericht : Association of Therapeutic Communities (ATC), website:

Kennard (1998) geeft 7 definiërende kenmerken van een therapeutische gemeenschap aan 1. Een groep mensen die samenleven of regelmatig samenkomen en participeren in een aantal doelgerichte taken 2. Vertrouwelijke, niet hiërarchische relaties 3. Regelmatig en frequent informatie tussen alle delen van de groep delen 4. Gemeenschappelijke verbintenis/engagement : leren van de ervaring van het samenleven en/of –werken (living-learning) 5. Een algemeen engagement om problemen, spanningen en conflicten openlijk te onderzoeken en op te lossen (culture of enquiry) 6. Psychodynamisch bewustzijn van individuele en groepsprocessen 7. Duidelijke bepalingen i.v.m. tijd, plaats en rollen waarin het bovenstaande kan plaatsvinden

Belangrijke referenties n Bridgeland, M. (1971) Pioneer work with Maladjusted Children. A study of the development of Therapeutic Education. London: Staples Press - Chapter 15 ( ) n Broekaert, E., Vanderplasschen, W., Temmerman, I., Ottenberg, D.J. & Kaplan, C. (2000) Retrospective study of similarities and relations between American drug-free and European therapeutic communities for children and adults. Journal of Psychoactive Drugs, 32, n Charterhouse Group. Website: Kennard, D. (1998) An Introduction to Therapeutic Communities. London: Jessica Kingsley Publishers.