bijenvereniging Hulst en omstreken, oost zeeuws-vlaanderen studie middag 3 maart 2013 bijenvereniging Hulst en omstreken, oost zeeuws-vlaanderen Varroa destructor Varroatose

een nieuwe benadering Varroa Varroa als vector Varroa als virus Varroa als parasiet Varroa als comorbiditeit Varroa als verdringer van natuurlijke ziekteverwekkers Varroa als uitgangspunt voor keuze van bedrijfsmethode Ofwel: Er is zoveel nieuwe kennis dat heroriëntatie op kennis en kunde door de imker is aan te bevelen

welke keuze heeft de imker Varroa welke keuze heeft de imker type bij bedrijfsmodel behandelplan Buckfast of …….. Professioneel of ……. Hygiëne of ……..

voorstel Varroa bestudeer het model van de “lerende imker” maak gebruik van laatste inzichten en kennis wissel kennis en ervaringen digitaal uit draag bij aan een levende database met kennis en praktijkervaring Welke imker komt in aanraking en heeft dus ervaring met: AFB EFB SBV Een broedraam ziet er in veel gevallen in eerste instantie het zelfde uit, dus een kruistabel in de hand en een You Tube filmpje binnen bereik………..

lerend Varroa imker verbeterplan diagnose ziek volk behandeling patho-genese

modelbeschrijving Varroa Ziek volk: het volk of de bij op de vliegplank vertoont een abnormaal beeld Imker: de imker neemt dit waar en gaat over tot het stellen van een diagnose Diagnose: afwijkingen in broednest, typische gedragingen op de vliegplank, opvallende afwijkingen, speciale dracht, tijd van het jaar enz. Pathogenese: vaststelling van het ziektebeeld (op elkaar gelijkend) Behandeling: opstellen en uitvoeren van het behandelplan Verbeterplan: beschrijven van gehele proces en procedures, uploaden naar collega’s, uploaden naar een toekomstige “apimediclopedie”.

1 wat is varroa Varroa rijk animalia dieren stam anthropoda geleedpotigen klasse arachnida spinachtigen onderklasse acari mijten en teken Varroa destructor parasitiformes orde mesostigmata onderorde varroidae familie varroa geslacht varroa destructor soort

Varroa 2 wat is varroa de familie Varroidae en het geslacht Varroa is vernoemd naar Marcus Terentius Varro, leraar en bijenhouder in 1904 voor het eerst waargenomen op Java op Apis cerana, door Oudemans en benoemd als Varroa jacobsoni: Deze mijt leeft in symbiose met de cerana, zonder deze met uitsterven te bedreigen; de bij heeft zich ingestled op het onderdrukken van de ziekmakende eigenschappen van de mijt 1974 > Varroa sinhai (Delfinado en Baker) 1991 > Varroa wongsirii (Lekrpayoon en Tangkanasing) 1996 > Varrao rindereri (de Guzman en Delfinado-Baker) 2000 > Varroa destructor (Anderson en Trueman) Deze mijt is zoals de naam al zegt agressief tegen zowel cerana als mellifera en heeft zich uitgebreid vanuit Azië over de hele wereld

3 wat is varroa Varroa weet u nog wat de 4 soorten pathogenen zijn? even terug naar de inleiding: weet u nog wat de 4 soorten pathogenen zijn? bacteriën, virussen, parasieten, schimmels Varroa is van de onderklasse “Acari” (zie behandeling: acariciden) Varroa hoort tot de “parasieten” Varroa is ondergebracht bij “broedziekten” Varroa komt het “gehele jaar” voor ekto parasiet horizontale overdracht Since the end of World War II, westerners introduced large numbers of A. mellifera colonies into Asia for commercial purposes (Crane 1988). These events provided the opportunities for the mites to find new hosts. (Warrit x Lekprayoon)

4 wat is varroa Varroa Varroa destructor is een mijt maar ook de veroorzaker van het “VDV-1”(varroa destructor virus -1) daarom spreekt men ook wel van “Varroatose”: een verzameling van alle impact die Varroa destructor heeft op de bij en het bijenvolk, om alvast enkele te noemen: opzuigen bijenbloed van de volwassen bij infecteren van de hemolymfe met virussen voortplanting in het larvale stadium van de bij is een vector Is veroorzaker van comorbiditeit, samen met ……

Varroa 5 wat is varroa Mell + Cer + Cer Mel ++ EU Mel mell+cer + cer

hoe herkennen we varroa Ofwel: we zien dat er in het volk iets niet goed is We volgen nu verder de presentatie/college van Dr. Coby van Dooremalen

verspreiding destructor Varroa jacobsoni verspreiding destructor in A. mellifera destructor Japan/Thailand haplotype parasiterend en voortplanting mogelijk in gastheer Japan, Korea, Noord- en Zuid-Amerika Korea haplotype meest ziekmakend/virulent voor gastheer wereldwijd rindereri underwoodi

Verspreiding Varroa destructor in Apis mellifera het moment van overspringen van Apis cerana naar Apis mellifera is onbekend waarschijnlijk is Apis mellifera naar Oost-Rusland of naar het Verre Oosten geëxporteerd voor 1950 daar overgesprongen van Apis cerana naar Apis mellifera door verblijf van beide soorten in hetzelfde gebied

verspreiding over de wereld Varroa verspreiding over de wereld 1904 2009

jacobsoni x cerana destructor x mellifera Varroa jacobsoni x cerana destructor x mellifera in balans onbalans lange periode van co-evolutie gastheer is relatief resistent: heeft veel controle over groei/ontwikkeling parasiet in het volk geen voortplanting in werksterbroed actief poets- en hygiënisch(opruim-) gedrag ‘begraven’ van besmet broed (dicht laten en negeren) korte periode van co-evolutie gastheer minder resistent en minder tolerant: heeft weinig controle over groei/ontwikkeling parasiet in het volk en lijdt onder aanwezigheid mijten geen voortplanting in werksterbroed – actief poets- en hygiënisch(opruim-) gedrag ‘begraven ’ van besmet broed

Varroa geobserveerde ‘natuurlijke’ varroa tolerantie in Apis mellifera bijvoorbeeld: Farnando de Noronha bijen (N-Brazilië) Primorsky bijen (Oost Rusland) Populaties in Frankrijk en VS populaties hebben vaak andere eigenschappen dan imkers wensen klein meer broedziekten minder aardig nakomelingen niet altijd Varroa-tolerant op andere geografische locaties incidenten geven inzicht in factoren die rol spelen in gastheer- parasiet- relatie: wat maakt die bijen resistenter dan anderen? uitgangsmateriaal voor selectie-experimenten

Varroa welke factoren maken die bijen resistent/tolerant? selectie werkt op gastheer en parasiet echter, Korea haplotype waarschijnlijk klonaal, dus genetische aanpassingen voor resistentie vooral in gastheer (horizontale, klonale overdracht) nog onbekend welke gastheeraanpassingen precies zorgen voor resistentie / tolerantie, wel al onderzocht welke factoren maken die bijen tolerant? omgevingsomstandigheden: temperatuur buiten kast microklimaat in de kast voedselaanbod effecten indirect via bijvoorbeeld: hoeveelheid bijenbroed opruimgedrag bijen

Varroa welke factoren maken die bijen tolerant? Volk-ontwikkeling gedurende seizoen: hoeveelheid broed, broedvrije periodes, ratio “darrenbroed : werksterbroed” effecten op ontwikkeling mijten nog veelal onduidelijk zwermen: populatie mijten gehalveerd, maar opstandigheden optimaal, dus uiteindelijk halvering weer (gedeeltelijk) teniet kortere periode verpoppen: minder mijten per cel, maar mogelijk extra broedcyclus aan einde seizoen negatieve feedback van mijten op groei volk boven drempelwaarde van aantal mijten in volk

Varroa welke factoren maken die bijen resistent? actieve verdediging door gedrag: poetsgedrag (zichzelf of anderen) Veel variatie in tussen volken en rassen Onduidelijk hoe bijen mijten herkennen Onduidelijk hoe erfelijk eigenschap is verwijderen van ziek/dood broed (hygiënisch gedrag) Onderbreking voortplantingscyclus effectief Eigenschap vaak gebruikt voor selectie teeltlijnen Onbekend hoe ‘slechte cel’ herkenning werkt Beinvloed door weer buiten en microklimaat in de kast

Varroa welke factoren maken die bijen resistent? passieve(?)verdediging door invloed op voortplanting mijt: minder aantrekkelijk broed -> minder instappers (waardoor onaantrekkelijk is nog onbekend: geur, kleinere cellen) onvruchtbaarheid mijten -> minder uitstappers (tot 2010 niet of nauwelijks bewezen in A. mellifera, maar zie ons experiment, oorzaken ook vrijwel onbekend) onvruchtbare mannetjes minder volwassen vrouwtjes per cel

Varroa Bijenteelt voor varroa tolerantie door Bijen@wur: Tjeerd Blacquière, Michiel Glorius, Thijs Gerritsen selectieproef o.a. op geïsoleerd eiland Tiengemeten uitgangsmateriaal: Gotland nakomelingen -> Tiengemeten ‘Nederlandse mix’ -> Flevopolder opzet: bevruchting koninginnen met eigen darren binnen geïsoleerd gebied selectie van meest succesvolle volken (succesvol: overleven winter en aanzet van broed in voorjaar)

Varroa bij x parasiet-relatie, pathologie, interacties met andere stressoren levenscyclus van Varroa destructor

Varroa het vinden van de gastheer (we hebben het hier over een parasiet) foretische fase: welke taxi naar volgende cel? voortplantingsfase: welke uitstaphalte http://www.youtube.com/watch?v=dHCPfBWvw5Y minuut 04:40 https://www.youtube.com/watch?v=G9-FGA3bwEw&playnext=1&list=PL10ADF1E9DA7369C1&feature=results_video minuut 0:40

Varroa 1 foretische fase volwassen bevruchte mijten komen uit de cel, samen met het uitlopen van de bij dan stappen de mijten over op een voedsterbij (dat gebeurde in het filmpje) bij voorkeur voedsterbijen van gemiddelde leeftijd waarschijnlijk ‘ruiken’ de mijten de aantrekkelijkheid via de cuticulaire koolwaterstoffen op de bijen (geurstoffen op hun lijf)

Varroa Voortplantingsfase larven en larvenvoedsel ruiken lekker dit komt door de broedferomonen, die aanzetten tot sluiten cel het precieze ‘parfum’ is nog niet bekend een kleinere afstand tussen larf en celwand vergroot het instappen van mijten een kleinere afstand tussen larf en bovenkant vergroot het instappen van mijten mijt 8-10 x vaker in darrenbroed dan in werksterbroed darren produceren meer broedferomonen meer kans om in te stappen darren worden vaker verzorgd periode 5de instar darren langer (40-50u; w.b. 15-20u)

Varroa voortplanting mijten in de cel

Varroa ontwikkeling populatie mijten in bijenvolk afhankelijk van gastheer: Tolerantie Resistentie Zwermen Hoeveelheid darrenbroed Weersomstandigheden Voedselaanbod Herbesmetting! Tot op dit moment moeilijk/onmogelijk te voorspellen wat mijtpopulatie zal zijn in herfst o.b.v. mijtpopulatie in voorjaar

Varroa populatie groeit ook jaar na jaar jaar 1 jaar 2 jaar 3

Varroa het infectieniveau waarop in Nederland problemen ontstaan is onderzocht door Bijen@wur (Cornelissen et al. ) Winterbijen ontstaan vanaf augustus (Matilla et al. 2001) Vooral de afname in broed in het najaar in gematigde streken zorgt voor exponentiele groei van mijten wanneer de winterbijen gemaakt worden volken storten in gemiddeld 3-4 jaar na besmetting met varroa dit is al oudere data, er zijn vermoedens dat dit tegenwoordig al sneller is

Varroa Winterbijen ontstaan vanaf augustus (Matilla et al. 2001) Winterbijen ontstaan wanneer mijtpopulatie maximaal is in seizoen (Martin 1998) bij broed mijt

Varroa effecten van Varroa destructor op bijen en volken Varroa verkort levensduur (winter)bijen (net gezien) verlaagt gewicht van de uitlopende bijen remt groei verslechtert vliegprestaties verslechtert leervermogen (navigeren) is vector voor virussen interacteert met andere factoren die zorgen voor wintersterfte verlaagt honingopbrengst volken verkleint volken doodt volken!

Varroa

Varroa interacteert met andere factoren die zorgen voor wintersterfte voeding AVB trachaemijt Bijen@wur kijkt op het moment intensief naar varroa x voedselaanbod vervolg onderzoek Bijen@wur interacties: varroa x stuifmeel reductie (2012 – 2013) varroa x nosema varroa x nosema x neonicotinoïden effect op volksontwikkeling en levensduur van winterbijen? effect op volksontwikkeling, leer vermogen, taakuitvoer (foerageren en voeden jonge bijen)

Varroa Varroa bestrijding Varroa selecteert niet alleen de meest Varroa-resistente bijenvolken uit de populatie, maar ook de meest Varroa- resistente imkers Een varroa-resistente imker gebruikt de mogelijkheden optimaal die hij/zij heeft om de vermeerdering van mijten in bijenvolken te voorkomen of te verminderen

Varroa Varroa bestrijdingsmiddelen harde acariciden middelen gebaseerd op bijvoorbeeld: Coumaphos Tua-fluvalinaat Amitraz zachte acariciden gebaseerd op bijvoorbeeld: Oxaalzuur Mierenzuur Thymol

Varroa zachte acariciden voordelen nadelen effectief op lange termijn (bij correct gebruik) geen residuen in de kast/was/ bijen, of van voorbijgaande aard werkzame stof komt van nature voor in volk (plantaardige oorsprong) geen aanleiding voor resistentie (veroorzaakt geen afweer reactie in de mijten) relatief onschadelijk voor de bijen + imker bij correct gebruik effectiviteit sterk afhankelijk van hoeveelheid broed en dampspanning (temperatuur) seizoensgebonden bestrijdingsprogramma nodig zachte acariciden

Varroa een trefzekere bestrijding volgens het 3 gangen menu en volg de 10 basis regels

Varroa

Varroa bestrijd Varroa 3 x per jaar maak in maart een bestrijdingsschema voor een heel jaar gebruik de methoden, die op deze site en in de Varroa brochure beschreven staan maak indien mogelijk gebruik van kant en klare producten. Vraag hiernaar bij uw bijenspeciaalzaak gebruik geen middelen waarvan onvoldoende bekend is of ze werken en wat de effecten op bijen en mensen zijn rond de zomerbehandeling vóór 1 september af bestrijd Varroa in bijenvolken op een standplaats gelijktijdig, om verspreiding en her-besmetting te voorkomen bijenhouders die gezamenlijk naar een dracht reizen kunnen het beste de bestrijding op elkaar afstemmen plaats een honingkamer een week nadat de Varroa bestrijding afgerond is oogst honing alleen uit honingkamers

Varroa koninginnensterfte na het sproeien van oxaalzuur in de vroege zomer (2.7% oude en 3.8% jonge koningin) was niet afwijkend van normale koninginnensterfte gemeten in de volken (1.1 % oude en 4.2% jonge koningin) de voor imkers acceptabele koninginnensterfte (4.1% enquête) twee weken na het sproeien, is geen verschil gevonden in oxaalzuurgehalte in het voer tussen met oxaalzuur en met water gesproeide volken extra optie bestrijden varroa in juli-augustus koningin 21 dagen opsluiten in kluisje in volk (begin juli) periode zonder of open broed 4-7 dagen (eind juli/begin aug) oxaalzuur sproeien tijdens open broed periode voordelen: effectieve bestrijding (90-95%) en door minder broedzorg gaan bijen mogelijk meer honinghalen (nog te testen hypothese)

Varroa Alternatieve methoden om oxaalzuur in de zomer te gebruiken (Cornelissen et al.) Bijennieuws nov 2012 Bijenhouden 2012 4 4 open broed -> oxaalzuur sproeien 21 koningin opsluiten

Varroa Q&A vragen en antwoorden