Een geschiedenis van de hebzucht Aan de hand van DE AVARITIA van POGGIO BRACCIOLINI (1380-1459)

Poggio Bracciolini (1380-1459) Poggio Bracciolini, De avaritia. Dialogus contra avaritia, 1417. Deelnemers aan de dialoog: - Bartolomeo (gastheer) - Antonio (jonge, veel belovende wetenschapper) - Andrea (theoloog, met grote kennis van de traditie)

Bartolomeo: eerste argument tegen de hebzucht Hebzucht is de meest schadelijke ondeugd, nog erger dan de wellust. Bijbel: “Geldzucht is de wortel van alle kwaad” (1 Timóteus 6: 10). Apollo-tempel: “Mèden agan” (‘Niets te veel’ of ‘Overdaad schaadt’). Kerkvaders: Hebzucht staat aan de oorsprong van al het kwaad. De 11e eeuw: Hebzucht (avaritia) wordt de hoofdzonde bij uitstek en onttroont daarmee de hoogmoed (superbia).

Bartolomeo: tweede argument tegen de hebzucht Hebzucht is het ‘onbegrensde’ verlangen naar rijkdom en daarom strijdig met de menselijke natuur Aristoteles: De onbegrensde of oneindige geldverwerving is tegennatuurlijk, omdat ze zonder doel is, en daarmee vormt ze een bedreiging voor de polis. Ze dient misschien het leven, maar zeker niet het ‘goede’ leven. Karl Marx: “De maag heeft slechts een beperkte capaciteit, en met één lichaam kan men niet tegelijkertijd tien huizen bewonen.”

Bartolomeo: derde argument tegen de hebzucht Hebzucht moet uit de (stad)staat worden verdreven, want ze is schadelijk voor alles en iedereen. Thomas More: Utopia als antwoord op de verpaupering. “Wat de grootste bron van welvaart voor dit land [Engeland] leek te worden, dat wordt door de schandelijke hebzucht van een klein aantal mensen verkeerd in een vloek.” Het socialisme: De droom van de heilstaat, waaruit de hebzucht definitief is verdreven. John Maynard Keynes: Het geloof in een nabije toekomst, waar “hebzucht een ondeugd is, het nemen van woeker een misdaad, en de liefde voor geld verachtelijk.”

Antonio: eerste argument voor de hebzucht Wellust is schadelijk, hebzucht is daarentegen heilzaam, want ze maakt mensen ‘ondernemend’. Thomas Hobbes: Men moet hebzucht zelf niet veroordelen, maar eventueel alleen de middelen waarmee men zich verrijkt. Ayn Rand: Hebzucht is een nastrevenswaardige en positieve eigenschap die alle bewoners van haar Atlantis kenmerkt. Gordon Gekko: Lofzang op de hebzucht: “Greed is good” en “Hebzucht versnelt de vooruitgang van de mensheid.”

Antonio: tweede argument voor de hebzucht Hebzucht behoort tot de natuur van de mens en mag daarom niet veroordeeld worden. Spinoza: Het heeft niet veel zin om de aandoening van hebzucht te veroordelen, immers ze behoort tot onze natuur. Spinoza zegt (in de TP): je moet de menselijke begeerte niet te veel tegenwerken, maar ze zo leiden dat ze de samenleving ten goede komen. Daarom kun je mensen beter hebzuchtig laten zijn dan gierig. Adam Smith: De mens is van nature ‘zelfzuchtig’, ‘roofgierig’ en uit op ‘zelfverrijking’. Jeremy Bentham: De mens is “een zelfzuchtig schepsel” dat alleen zijn eigen belang nastreeft. Bij Bentham is dat niet alleen een empirisch gegeven, maar ook een gebod (Gij zult…).

Antonio: derde argument voor de hebzucht Hebzucht is een deugd en vormt de fundering van de staat, want ze zorgt voor alles wat goed is in de maatschappij. Bernard Mandeville: “Het fundament van de samenleving wordt gevormd door datgene wat wij het kwaad noemen.” Zonder dat kwaad zou de samenleving instorten. Adam Smith: De mens “is uit op zijn eigenbelang”, maar zonder het te weten bevordert hij daarmee het belang van de samenleving. Karl Marx: “De enige raderen die de politieke economie in beweging zet zijn de hebzucht en de oorlog tussen de hebzuchtigen; de concurrentie.”

Andrea: eerste argument tegen de hebzucht Hebzucht is niet natuurlijk, want de natuur geeft en is genereus. Georges Bataille e.a.: Algemene economie versus beperkte economie; Economie van de gift versus economie van de schaarste. Mahatma Gandhi: “De aarde biedt voldoende om ieders behoefte te bevredigen, maar niet ieders hebzucht.” Wereldvoedseldag (16 oktober): Er wordt wereldwijd voldoende voedsel voor iedereen geproduceerd. Toch lijden bijna 1 miljard mensen honger. Het komt dus aan op een eerlijker verdeling.

Andrea: tweede argument tegen de hebzucht De hebzuchtige mens is desastreus voor de maatschappij, want hij is gierig en enkel uit op zijn eigenbelang. Occupy 2011: Men demonstreert tegen de hebzucht van Wall Street en andere grote financiële instellingen. De hebzucht in de financiële sector beschouwt men als de belangrijkste oorzaak van de financiële crisis. Men wil de bestaande economische ongelijkheid opheffen. “We are the 99%” is de leus waaronder men voor een nieuwe economie pleit. Michael More: Hij eindigt de film Capitalism: A Love Story (2009) met de boodschap dat het kapitalistische systeem van georganiseerde hebzucht niet kan worden hervormd. Het moet gewoon verdwijnen.