Biobased Green Deals Janneke Timmerman Rosa van der Linden Ministerie van Economische Zaken

Inhoud presentatie Context Groene Groei Green Deal Aanpak Voorbeelden van (Biobased) Green Deals Green Deal initiatief voorleggen Contact -> op welke onderwerpen focussen? Nederland werkt aan groene groei. In de gehele samenleving worden allerlei initiatieven genomen die niet alleen duurzaam zijn maar ook economisch perspectief hebben. Denk aan isolatieprojecten, zelf energie opwekken en duurzamer omgaan met water. Groei die niet ten koste gaat van de leefomgeving op onze aarde, maar die juist rekening houdt met de behoeften van volgende generaties. Een duurzame energiehuishouding, op duurzame wijze water en grondstoffen benutten en behoud van biodiversiteit zijn daarbij essentieel. het kabinet kiest voor groene groei De definitie van de OESO van Green Growth Strategy is het "bevorderen van economische groei en ontwikkeling en instandhouding van het natuurlijk kapitaal waar onze welvaart op is gebaseerd." Groene groei: - biedt kansen voor de NL economie; duurzame energiehuishouding in 2050, 16% doelstelling duurzame energie - leidt tot duurzamer gebruik van natuurlijk kapitaal - in internationale context; mondiaal, EU, Horizon 2020 2 2

Kabinet ondersteunt groene groei Ambitie: economie neemt in omvang toe, zonder nadelen voor klimaat, water, bodem, grondstoffen en biodiversiteit Samenleving ontwikkelt zelf duurzame plannen en neemt initiatieven Groene Groei in praktijk: 162 Green Deals Beleidsverankering: - Biobased - Kamerbrief Groene Groei - SER-traject Nationaal Energieakkoord Nederland werkt aan groene groei. In de gehele samenleving worden allerlei initiatieven genomen die niet alleen duurzaam zijn maar ook economisch perspectief hebben. Denk aan isolatieprojecten, zelf energie opwekken en duurzamer omgaan met water. Groei die niet ten koste gaat van de leefomgeving op onze aarde, maar die juist rekening houdt met de behoeften van volgende generaties. Een duurzame energiehuishouding, op duurzame wijze water en grondstoffen benutten en behoud van biodiversiteit zijn daarbij essentieel. het kabinet kiest voor groene groei De definitie van de OESO van Green Growth Strategy is het "bevorderen van economische groei en ontwikkeling en instandhouding van het natuurlijk kapitaal waar onze welvaart op is gebaseerd." Groene groei: - biedt kansen voor de NL economie; duurzame energiehuishouding in 2050, 16% doelstelling duurzame energie - leidt tot duurzamer gebruik van natuurlijk kapitaal - in internationale context; mondiaal, EU, Horizon 2020 3 3

Green Deal Aanpak Duurzame initiatieven uit markt en samenleving verder brengen Opschaling, ervaringen deals verder brengen, bredere toepassing Thema's energie, water, mobiliteit, klimaat, biodiversiteit, biobased economy , grondstoffen, voedsel en bouw 4 4

Wat is een Green Deal? Overeenkomst tussen partijen uit maatschappelijke geledingen (bv. bedrijven, maatschappelijke organisaties en lagere overheden) en de Rijksoverheid Rijksoverheid helpt bij realiseren duurzame initiatieven uit markt en samenleving door het wegnemen van barrières en het geven van een duwtje in de rug Interactieve manier van samenwerken: wederkerigheid Sluit aan bij de energieke samenleving Een Green Deal is een overeenkomst tussen overheid, bedrijven, burgers en organisaties om samen te werken aan groene groei. De Rijksoverheid helpt overheid, bedrijven, burgers en organisaties om duurzame initiatieven te realiseren die moeilijk van de grond komen.   Marktpartijen met duurzame initiatieven kunnen via Green Deals een appel doen op het Rijk voor hulp bij het wegnemen van de laatste belemmeringen. Maar ook om een duwtje in de rug te krijgen. Bijvoorbeeld doordat de Rijksoverheid afzetmarkten voor nieuwe technologieën ondersteunt, voor goede samenwerkingsverbanden zorgt en partijen met elkaar verbindt, de toegang tot de kapitaalmarkt verbetert en wet- en regelgeving aanpast. De Green Deals hebben een doorlooptijd van gemiddeld 2 tot 3 jaar. In deze periode maken partijen in het veld en overheden afspraken met elkaar over de manier waarop ze de gedeelde ambitie gaan waarmaken en over de rolverdeling die daarbij past. Bij de Green Deals werken de betrokkenen vanaf de start van het initiatief op een interactieve en creatieve manier met elkaar samen. Daarmee onderscheidt deze manier van werken zich van andere instrumenten die de overheid aanbiedt. Iedereen kan een Green Deal aanmelden. Green Deals zijn initiatieven die bottom-up worden aangereikt. De Rijksoverheid beslist of de deal wel of niet wordt gesloten. De Green Deal-aanpak werd aangekondigd in het regeerakkoord van kabinet-Rutte I, in het najaar van 2010. De eerste Green Deals werden afgesloten in 2011. Het huidige kabinet besteedt aandacht aan Green Deals in het kader van de transitie naar een duurzame economische groei. 5 5

Wat doen initiatiefnemers en wat doet het Rijk? Rollen initiatiefnemers: maken een concreet plan en zoeken partners brengen de initiatieven zelf tot uitvoering dragen bij aan opschaling Vier mogelijke rollen van de Rijksoverheid: wegnemen knelpunten in wet- en regelgeving ondersteunen markt versterken netwerken verbeteren toegang tot kapitaalmarkt De Rijksoverheid kan op verschillende manieren helpen. Bij de al bestaande deals is de rol van de overheid vooral het wegnemen van knelpunten in de wet- en regelgeving, ondersteuning van de markt, versterking van netwerken en verbeteren toegang tot de kapitaalmarkt.   • Wegnemen van knelpunten in de wet- en regelgeving Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het verruimen of aanpassen van wet- en regelgeving, het sneller afgeven van vergunningen en het bieden van ruimte voor pilots. Daartoe werkt het Rijk samen met bevoegde instanties als provincies en gemeenten, maar ook Europese instanties. • Ondersteunen van de markt De overheid kan de ontvankelijkheid van markten voor nieuwe producten versterken via wet- en regelgeving. Maar ook door inkoopprocedures en ondersteunende mechanismen, zoals labels, certificering en kwaliteitssystemen. • Versterken van netwerken Bij duurzame initiatieven zijn vaak veel partijen betrokken. De overheid kan als onafhankelijke partij organisaties bij elkaar brengen of onderhandelingen vlot trekken. Verbeteren van de toegang tot de kapitaalmarkt en daarmee de financieringsbasis Voor bijvoorbeeld nieuwe lokale energieprojecten is het vaak moeilijk om financiering te vinden. De overheid kan hierbij helpen en steunt de totstandkoming van (revolvererende) fondsen. Ook wordt nar aanleiding van deals gekeken naar aanpassing van bestaande fiscale- en subsidie instrumenten. 6 6

In 2011 en 2012 gestarte deals per thema 7 7

Deals van belang voor de Topsectoren Betreft ook verzameling uit 2011 en 2012 8 8

Type deelnemende partijen 9 9

Audit en voortgangsrapportage - 2013 10 10

Conclusies audit en voortgangsrapportage Green Deal-aanpak een succes: groeiende behoefte in samenleving om zelf kansen te realiseren & laagdrempelige, faciliterende Rijksoverheid Dealpartijen positief over de aanpak: toegankelijkheid overheid verbeterd Eerste resultaten van de aanpak zichtbaar: voorbeelden opschaling van succesvolle deals De Rijksoverheid kan op verschillende manieren helpen. Bij de al bestaande deals is de rol van de overheid vooral het wegnemen van knelpunten in de wet- en regelgeving, ondersteuning van de markt, versterking van netwerken en verbeteren toegang tot de kapitaalmarkt.   • Wegnemen van knelpunten in de wet- en regelgeving Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het verruimen of aanpassen van wet- en regelgeving, het sneller afgeven van vergunningen en het bieden van ruimte voor pilots. Daartoe werkt het Rijk samen met bevoegde instanties als provincies en gemeenten, maar ook Europese instanties. • Ondersteunen van de markt De overheid kan de ontvankelijkheid van markten voor nieuwe producten versterken via wet- en regelgeving. Maar ook door inkoopprocedures en ondersteunende mechanismen, zoals labels, certificering en kwaliteitssystemen. • Versterken van netwerken Bij duurzame initiatieven zijn vaak veel partijen betrokken. De overheid kan als onafhankelijke partij organisaties bij elkaar brengen of onderhandelingen vlot trekken. Verbeteren van de toegang tot de kapitaalmarkt en daarmee de financieringsbasis Voor bijvoorbeeld nieuwe lokale energieprojecten is het vaak moeilijk om financiering te vinden. De overheid kan hierbij helpen en steunt de totstandkoming van (revolvererende) fondsen. Ook wordt nar aanleiding van deals gekeken naar aanpassing van bestaande fiscale- en subsidie instrumenten. 11 11

Biobased Green Deals (excl. Bio-energie) 2011 Platform Agro-Papier-Chemie New Energy Cuijk Cosun (struviet) Westland HarvestaGG Zeaholding/Byosis 2012 Third Paradise/Onze NDSM Energie Nova Lignum Turntoo KvK – Noord-Nederland Ja Natuurlijk Dutch Grown Polymers Noordzeeboerderij Groencertificaten Green Chemistry Campus Biobased Innovations Natural Plastics 2013 Groen bouwen Biobased bouwen Bioplastics uit GFT 2014 Grassen & Gewassen

Green Deal Biomassastromen Initiatief Maximaal verwaarden biomassastromen. Ontwikkelen en aanjagen nieuwe businesscases rondom nieuwe biobased producten op snijvlak sectoren agro/papier/chemie. Initiatiefnemers Stichting Dutch Biorefinery Cluster, Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie Resultaten 1 januari 2014 zes businesscases voor commerciële initiatieven Inmiddels worden twee businesscases in PPS verder opgepakt (o.a. itaconzuurproductie suikerbiet; suikers uit oud papier) Inzet Rijksoverheid Inhoudelijke en procesondersteuning vanuit RVO

Green Deal KLM Initiatief Verduurzaming luchtvaartindustrie door toenemend gebruik van duurzame biobrandstoffen en door omzetten restafval tot energie Initiatiefnemers KLM en Rijksoverheid Resultaten 1e vlucht biokerosine naar Rio de J. 2012; 200 vluchten Amsterdam- Parijs; Energie- en CO2 winst; Inmiddels opschaling met een bredere coalitie (LOI Bioport Holland – IE 2013) Inzet Rijksoverheid Inzet aanpassing wet- en regelgeving (administratieve beperkingen tav bijmenging in EU-ETS); biokerosine meetellen voor EU-RED)

Green Deal HarvestaGG Grasraffinage Initiatief Uit gras eiwitten voor diervoeders, bio-LNG voor vrachtwagens en bio-turf voor tuinbouw maken. Nieuwe businesscase. Initiatiefnemers HarvestaGG Resultaten Sluitende businesscase. Potentieel opschaling naar 20 locaties in Nederland Inzet Rijksoverheid Proef binnen EU-RED verlenen dubbeltelling biobrandstoffen voor periode 5 jaar. Advies Cie Corbey over dubbeltellingregeling voor betere biobrandstoffen.

Green Deal Nova Lignum Initiatief Verwerken plantenresten uit kassen tot biobased gevelbekledingsplaten voor nieuwbouw/renovatiebouw. Initiatiefnemer Nova Lignum B.V. Resultaten Rendabele businesscase; hoogwaardig biobased bouwmateriaal; Start productiefaciliteit eind 2014 Inzet Rijksoverheid Verbindingen leggen met partners uit netwerk biobased economy Belemmeringen in wet- en regelgeving wegnemen. 16

Green Deal Groen Certificaten Initiatief Ontwikkeling en invoering van Groen Certificaten voor (polymeer)chemische producten die bestaan uit hernieuwbare grondstoffen. Hierdoor wordt gebruik hernieuwbare grondstoffen gestimuleerd. Initiatiefnemers NRK, SABIC, Plastics Europe Resultaten Eind 2014 Vrijwillige standaard voor biobased kunststoffen Inzet Rijksoverheid Faciliteren samenwerking bedrijven en kennisinstellingen, bevorderen neutrale kennisverspreiding 17 17

Green Deal Biobased Bouwen Initiatief Bevorderen gebruik biobased materialen, producten en concepten in de bouw Initiatiefnemers 22 biobased bouwbedrijven (o.a. Stichting Agrodome, RDM Campus en ICDuBo) Resultaten Beschikbaar stellen data biobased bouwmaterialen tbv voldoen bouw- en milieuregelgeving; kennisuitwisseling over toepasbaarheid biobased bouwmaterialen; ontwikkelen marktstrategie Inzet Rijksoverheid Kennis over beleid en interpretatie Bouwbesluit, belemmeringen in wet- en regelgeving wegnemen. 18 18

Punten ter afweging van Green Deal initiatieven Het initiatief: heeft een heldere doelstelling voor verduurzaming is rendabel of moet dat kunnen worden heeft een aantoonbare impact op groene groei is inspirerend en heeft potentieel voor opschaling/verbreding ondervindt belemmeringen de Rijksoverheid kan een rol spelen bij het wegnemen hiervan leidt binnen 3 jaar tot resultaat heeft toegevoegde waarde t.o.v. eerdere vergelijkbare deals wordt door de initiatiefnemer zelf actief tot uitvoering gebracht is technisch te realiseren Het gaat om een of meerdere concrete initiatieven met een heldere doelstelling voor verduurzaming op het gebied van grondstoffen, biodiversiteit, water, mobiliteit, energie, voedsel en biobased economy. Uw initiatief is rendabel of moet dat kunnen worden. Uw initiatief heeft een aantoonbare impact op zowel de duurzaamheid die de Green Deal beoogt als het economisch potentieel (groene groei). Deze aantoonbare impact hangt samen met een aanzienlijk potentieel van uw initiatief op zich of met een helder perspectief op opschaling of verbreding van de toepassing naar bijvoorbeeld andere sectoren of regio’s.

Waarom initiatieven geen Green Deal worden Geen belemmeringen waar de Rijksoverheid bij kan helpen Bevoorrechting van één partij Vraag gaat alleen om financiering of subsidie Gevraagde oplossingen niet realiseerbaar Er wordt alleen actie gevraagd aan Rijksoverheid Overlap met bestaande Green Deal

Hoe verder? Proces totstandkoming Green Deal: na aanmelden via portal binnen 6 weken antwoord uitnodiging voor gesprek met Rijksoverheid of uitleg waarom het rijk het gesprek niet aangaat maatwerk; elke deal heeft unieke ondersteuning als tot sluiten deal wordt overgegaan: - opstellen intentieverklaring - ondertekening en publiciteit Lopende green deal: samen aan de slag;volgen voortgang publiciteit resultaten opschaling / kennisdeling / verbreding toepassing 21

Meer weten Algemene informatie en aanmelden nieuwe Green Deal www.rijksoverheid.nl/greendeal Overzicht deals en ontwikkelingen Green Deal www.ondernemendgroen.nl Aanmelden nieuwsbrief Green Deal www.rijksoverheid.nl/greendeal Helpdesk Green Deal Telefoon: 088 602 90 00 Of via contactformulier op www.rvo.nl/greendeal 22

Wegnemen knelpunten in wet- en regelgeving Versnellen vergunningproces, experimenteerruimte, aanpassen regels, wetten en/of richtlijnen, EU lobby. Voorbeelden: Onderzoek naar verkorten vergunning procedure mestvergisting en opstellen handreiking voor vergunningverlening. (GD Biogas en kleinschalige vergisting) Inkoopexperiment om te kijken hoe op prestatie (bijv. lichturen i.p.v lampen) kan worden ingekocht en zo grondstoffen te besparen. Onderzoek hoe om te gaan met o.a. wetgeving aanbesteding en eigendomsrechten. (GD Turn Too) Biokerosine toestaan als brandstof voor vliegtuigen. Lobby om Europese regels aan te passen. (GD KLM) • Wegnemen van knelpunten in de wet- en regelgeving Het gaat om het versnellen van het sneller afgeven van vergunningen, door bijv. opstellen van handreikingen, het bieden van ruimte voor pilots om te kijken hoe iets in de praktijk uitpakt, het verruimen of aanpassen van wet- en regelgeving, het en het bieden van ruimte voor pilots. Daartoe werkt de rijksoverheid samen met de daartoe bevoegde instanties, zoals provincies en gemeenten, maar ook Europese instanties. Voorbeelden: * Green Deal vloeibaar biogas. Essent, Friesland Campina en de Nederlandse Groen Gas Maatschappij werken samen aan het project Biogas XL. Dit behelst vergisting van mest bij boerenbedrijven, waarbij het ontstane biogas wordt opgewaardeerd tot vloeibaar biogas. Dat biogas kan worden gebruikt in personenauto’s en andere voertuigen. Biogas XL sluit aan bij het doel van de Nederlandse zuivelketen om in 2020 volledig energieneutraal te produceren en op klimaatneutrale wijze verder te groeien. Het betreft in Nederland ontwikkelde technieken die de lokale economie stimuleren en bij succesvolle toepassing in Nederland kansen bieden voor export naar het buitenland.Gestart wordt met twee pilots voor de productie van vloeibaar biogas uit mestvergisting op boerderijschaal, gericht op terugwinning van waardevolle stoffen uit mest. Vervolgens is er zicht op uitrol naar 125 agrarische bedrijven. Terugwinning van waardevolle producten uit mest. Beoogd Potentieel Nederlands exportproduct Input Rijk: Opstellen handleiding voor vergunningverleners. Onderzoek naar verkorten vergunningprocedure. Standpunt over certificering biogas *Inkoopexperiment (GD TurnToo) Het doel van deze Green Deal is om via een inkoopexperiment binnen de Rijksoverheid, in samenwerking met Turntoo, te leren hoe performance based contracting werkt in de praktijk en wat daarbij wettelijke en bestuurlijke belemmeringen zijn. Voor de vormgeving van het inkoopexperiment wordt de kennis van Turntoo gebruikt. Performance based contracting is een concretisering van het sluiten van grondstoffenkringlopen. Dit bespaart Nederland kosten en maakt Nederland als grondstoffenarm land minder afhankelijk van grondstoffen in het buitenland. Performance based contracting is een nadere uitwerking van de Grondstoffennotitie. Op dit moment is het Nederlandse bedrijfsleven nog niet erg bekend met dit potentieel kostenbesparende idee. Daarnaast liggen er nog uitdagingen op het gebied van wet- en regelgeving, die nog niet is aangepast op een circulaire economie. De gehanteerde constructies zoals Turntoo die voor ogen heeft, kennen verschillende wettelijke belemmeringen rond afval en eigendomsrechten. Alleen de Rijksoverheid kan deze belemmeringen wegnemen. * Biokerosine toestaan als brandstof voor vliegtuigen. Door een aanpassing van het Besluit hernieuwbare energie vervoer wil het kabinet het gebruik van biokerosine stimuleren. (GD KLM)

Ondersteunen markt Verbeteren infrastructuur, optreden als “Launching customer”, labeling, certificering, ondersteunen business cases Voorbeelden: Bekijken mogelijkheden voor laadpunten Elektrisch Vervoer op semipublieke plaatsen. (GD New Motion) Bekijken mogelijkheden opnemen Biobased producten in Duurzaam Inkopen programma van de overheid en mogelijkheden certificering. (GD Groen certificaten) Ondersteuning Landelijk Kosten Simulatie Model voor investeringsbeslissingen bij Zero Emissie busvervoer. (GD Zero-emissie busvervoer) De overheid kan de markt ondersteunen door bijv. .te kijken naar de mogelijkheden voor verbeteren infrastructuur, op te treden als launching customer (bijv. door te kijken naar de mogelijkheden in het Duurzaam Inkopen beleid) en ondersteunende mechanismen, zoals labels, certificering en kwaliteitssystemen en ondersteuning bij de ontwikkeling van business cases. .   Voorbeelden * GD New Motion: Laadpunten Elektrisch Vervoer: Green Deal The New Motion. Het samenwerkingsverband The New Motion wil in 2012 en 2013 een landelijk dekkend netwerk realiserenvan 10.000 intelligente laadpunten en 100 snellaadpunten voor elektrische auto's op private maar openbaar toegankelijke locaties (zoals parkeerterreinen, retail/horeca locaties, benzinepompen). The New Motion is het consortium van een aantal autofabrikanten,netwerkbedrijf Alliander, Stichting E-Laad (regionale netbeheerders) en van participerende locaties zoals Q-Park.Betrokken partijen willen met de inzet een grootschalig, intelligent en publiek toegankelijk laadnetwerk voor elektrische vervoer (EV) in Nederland realiseren. Daarmee willen ze ook smart grid-technologie, nodig voor een grootschalig netwerk van oplaadpunten, verder ontwikkelen.. Om te komen tot een goede uitrol van een intelligent netwerk van publiek toegankelijke laadpunten is het nodig om commerciële initiatieven op gang te brengen en op basis van experimenten vast te stellen op welke punten wet- en regelgeving aangepast moet worden. Realiseren van een landelijk dekkend netwerk van 10.000 intelligente laadpunten en 100 snellaadpunten op private maar openbaar toegankelijke locaties (garages, parkeerterreinen, retail/horeca locaties, benzine pompen etc.) Kostenreductie van de uitrol van elektrische laadinfrastructuur en het creëren van ruimte voor commerciële exploitatie. Hierdoor zal Nederland op kop lopen in Europa en kan smart grid technologie beter ontwikkeld worden. RIJK:De Rijksoverheid zal onderzoeken welke impact e.e.a. heeft op financieel, technisch en regelgevend gebied. De Rijksoverheid zal daarnaast o.a. bezien:- classificatie als kleingebruiker ook bij laadpunten. De Rijksoverheid zal daarnaast o.a. bezien:- (tezamen met de sector) de mogelijkheid van laadpunten op privaat terrein De Rijksoverheid zal daarnaast o.a. bezien:- in kader van proeftuinen smart grids en focusgebieden elektrisch rijden ruimte creëren. De Rijksoverheid zal daarnaast o.a. bezien:- vergunningverlening voor laadinfrastructuur bij gemeentes onder de aandacht brengen. * GD Groencertificaten: Het doel van deze Green Deal is de ontwikkeling en invoering van Groen Certificaten voor (polymeer) chemische producten die bestaan uit hernieuwbare grondstoffen (Biobased). Hierdoor wordt het gebruik van hernieuwbare grondstoffen gestimuleerd. De Groen Certificaten worden in samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en de overheid ontwikkeld en toegepast.Er wordt onderzocht hoe en waar biobased prodcuten kunnen worden opgenomen in het duurzaam inkopen beleid van de overheid. De verwachting is dat begin volgend jaar een vrijwillige standaard gereed is voor biobased (hernieuwbare) kunststoffen. De standaard garandeert de duurzaamheid van de toegepaste hernieuwbare grondstoffen. Er is zelfs kans dat deze standaard internationale erkenning krijgt door de samenwerking met het Duitse INRO. * GD Zero-emissie busvervoer/Landelijk Kosten Simulatie Model Deze GD is gericht op het verduurzamen van het openbaar busvervoer met als doel de gehele OV bussenvloot in Nederland in 2025 kosteneffectief op zero emissie te krijgen. De resultaten worden gebruikt voor een landelijk kostensimulatiemodel dat door de Stichting Zero Emissie Busvervoer bekend wordt gemaakt. Zij onderzoekt wat de best passende concessiestructuur voor de pilot is: wat de beste inzet is van bussen in een dienstregeling, wat de beste inrichting is van de laadinfrastructuur en hoe de partijen de pilots moeten evalueren en monitoren op kosten en milieueffecten. . De Stichting Zero Emissie Busvervoer gebruikt de resultaten van de pilots voor een landelijk kostensimulatiemodel. Dit model ondersteunt decentrale overheden en marktpartijen bij hun investeringsbeslissingen over het inzetten van zero-emissie busmaterieel, de daarvoor benodigde energielevering en de laad- en of tankinfrastructuur. Betrokken partijen - Ministerie van Economische Zaken - Stichting Zero Emissie Busvervoer Provincie Noord-Brabant Rol Rijksoverheid: Rijksoverheid volgt de pilots en spant zich bij belemmeringen in om voorstellen te bedenken die deze belemmeringen wegnemen. Ambtelijke vertegenwoordigers nemen vanuit de Rijksoverheid deel in de stuurgroep van de Stichting Zero Emissie Busvervoer. Zij geven zo mede invulling aan de benodigde samenwerking en regie.

Versterken netwerken Als onafhankelijke partij optreden bij samenwerking in keten, partijen bij elkaar brengen, ontwikkelen gezamenlijke visie en gedeelde aanpak Voorbeelden: Ondersteuning in Ketenaanpak Beton. (GD Verduurzaming betonketen) Bevorderen samenwerking opdrachtgevers en opdrachtnemers, stimuleren en hanteren gemeenschappelijke duurzame aanpak bij Grond- Weg en Waterbouw. (GD Duurzaam GWW) Mogelijkheden voor duurzame producten of diensten worden gezocht via samenwerking de in de keten of door krachtenbundeling binnen een sector. Hierin is de overheid vaak bemiddelaar en/of netwerkversterkende partner. Hierbij kan men ook denken aan het voldoende krachtig maken van netwerken, gericht op het ontwikkelen van gezamenlijke visies en aanpakken tussen marktpartijen, de overheid kan daarin ondersteunen of een duidelijke rol bij de regie spelen. Voorbeelden: * Keten Aanpak Beton: Bijna twintig partijen in de Nederlandse bouwwereld gaan samenwerken in het Van productie tot toepassing en hergebruik werken zij aan vergaande verduurzaming van de gehele betonketen. Bijzonder aan het Programma verduurzaming betonketen is dat het alle schakels in de Nederlands betonketen behelst en niet alleen gaat over het product beton, maar ook over betonnen constructies. Doelstelling is om met elkaar te komen tot een breed gedragen en onafhankelijke definitie van duurzaam beton. En om deze vervolgens toe te passen in de gehele Nederlandse keten.Rol overheid: bijv. deelname Stuurgroep, voeren secretariaat, input van kennis en ervaring etc. * GD Duurzaam GWW is een breed samenwerkingsverband van opdrachtgevers, opdrachtnemers en enkele kennisinstellingen. Een partijen en beleidsmakers heeft het initiatief genomen duurzaam inkopen in de Spoor- en GWW-sector door te ontwikkelen. Zo worden de krachten gebundeld om duurzaamheid naar een hoger plan te tillen en de sector duurzaam te maken. Er is een gezamelijke visie ontwikkeld en er is afgesproken een uniforme duurzame aanpak te hanteren. Rijksoverheid bevordert samenwerking en de gemeenschappelijke aanpak, uitvoeren het programmabureau (procesondersteuning, communicatie, etc.) en is launching customer van duurzame GWW projecten,

Verbeteren toegang tot kapitaalmarkt Ontwikkelen aantrekkelijke constructies voor financiers Voorbeeld: Bevorderen financiering duurzame energie(besparings)projecten (GD Expertisecentrum financiering duurzame projecten) Voorbeeld * GD Nationaal Fonds Energiebesparing (NFEB) In deze Green Deal beogen Partijen met ondersteuning van de Rijksoverheid een haalbaarheidsstudie naar een Nationaal Fonds Energiebesparing voor energiebesparing in de gebouwde omgeving uit te voeren. Hierbij wordt een belangrijke eerste stap gezet richting verduurzaming van de maatschappij en versterking van de Nederlandse economie. Met het Nationaal Fonds Energiebesparing verwachten Partijen een energielabelsprong te realiseren van rood (D-G) naar groen (A-C) in 2020 voor 1 miljoen woningen. Dit kan volgens Partijen leiden tot een energiebesparing van15-20% per huishouden en jaarlijkse CO2 reductie van 2,8 Mton in 2020,. Daarnaast worden naar verwachting op deze manier duizenden nieuwe banen gecreëerd in de bouw- en installatiesector. In het Nationaal Fonds Energiebesparing voorzien Partijen en Rijksoverheid een innovatieve aanpak die het mogelijk moet maken Nederlandse huishoudens een aantrekkelijke consumentenpropositie aan te bieden. Deze consumentenpropositie betreft een combinatie van aanbod (technische maatregelen) en een laagdrempelige, commercieel aantrekkelijke en betrouwbare financieringsconstructie via de energierekening. Deze consumentenpropositie moet het Nationaal Fonds Energiebesparing mogelijk gaan maken door kostenvoordelen en risicoreductie in het beheer en de projectbeoordeling te bereiken, aantrekkelijke constructies voor financiers te ontwikkelen, alsook door uitvoerende marktpartijen bij elkaar te brengen om maatregelen te kunnen bundelen en kwaliteit van de uitvoering te waarborgen. Partijen zetten erop in om oplossingen te verkennen voor knelpunten voor de opzet van een Nationaal Fonds Energiebesparing. Knelpunten zijn onder meer aan de orde bij stimulering van de vraag naar energiebesparende oplossingen bij de consument, koppeling van een lening aan een woning, het wegnemen van financiële restricties voor energieleveranciers, en aflossing van de financiering via de energierekening. Partijen en Rijksoverheid achten het van belang dat het Nationaal Fonds Energiebesparing open is voor toetreding van alle relevante actoren uit de sector zoals leveranciers, installateurs en energieaanbieders. Hiermee kan de reikwijdte van de Green Deal worden gemaximaliseerd.