Samen sterk! Naar een model waarin onderwijs en werkveld elkaar versterken i.f.v. kwaliteitsvolle patiëntenzorg Lon Holtzer Ambassadeur Zorgberoepen Coördinator gezondheidszorg KHLIM en ZOL 16 november 2010 8 September 20108 September 2010

Samen sterk! Bruggen bouwen: waarom? Kenmerken van de 2 oevers Hoe diep is het water? Samenwerking vormgeven Conclusie

Samen sterk! Bruggen bouwen: waarom? Kenmerken van de 2 oevers Hoe diep is het water? Samenwerking vormgeven Conclusie

De bezorgdheid 7,9 % van de 18-jarigen kiezen voor de opleiding verpleegkunde (4,7 % bachelor en 3,2 % gegradueerde verpleegk.) Instroom in de opleiding verpleegkunde is stijgend (6% in 2000) Is dit aantal hoog genoeg? Hebben alle studenten die instromen in de opleiding verpleegkunde voldoende potentieel om de verpleegkundige zorg voor patiënten de juiste inhoud te geven? Is het verpleegkundig potentieel hoog genoeg om elke patiënt verantwoorde en kwaliteitsvolle zorg te geven?

Bruggen bouwen: waarom? Algemeen gedragen stellingen: De vraag naar meer instroom van studenten in de bacheloropleiding verpleegkunde met een hoog profiel, is algemeen gedragen. Alle instellingen (h)erkennen de toegenomen complexiteit van de verpleegkundige zorg voor patiënten en hebben nood aan meer bachelors Door 55 instellingen ondertekende brief gericht aan de ministers Onkelinx, Vandenbroucke,en Vanackere

Bruggen bouwen: waarom? Meerjarenplan voor de aantrekkelijkheid van het verpleegkundig beroep (Min. Onkelinx): Antwoord zoeken op de nood aan zorgpersoneel, opleidingsaanbod vereenvoudigen en opleidingen laten aansluiten bij de noden van de sector Actieplan werkgelegenheid zorgsector (Min. Vandeurzen): Grootste onevenwicht tussen vraag en aanbod situeert zich op vlak van verpleegkundigen en verzorgenden

Bruggen bouwen: waarom? 120.000 man nodig in witte sector De witte sector moet de komende vier jaar in Vlaanderen niet minder dan 120.000 werknemers aantrekken: 60.000 voor de uitbreiding van de diensten en meer dan 60.000 voor de vervanging van wie op pensioen gaat. De standaard, 10/08/2010

De zorg uitgedrukt in cijfers Vergrijzing van de bevolking. Bevolkingsvooruitzichten 2010 - 2060 Start van de babyboom-generatie Bevolkingsvooruitzichten 2010 - 2060 8 September 20108 September 2010 8

Evolutie werkgelegenheid 2000-2020 Bron: Werk maken van werk in de zorgsector. Actieplan ter bevordering van de werkgelegenheid in de zorgsector, Conceptnota Min. Vandeurzen, 21/05/2010

De bezorgdheid rond de cijfers: Instroom in verpleegkunde, steekproef in 8 hogescholen, 1998-2008 TSO -16 % ASO -28% BSO + 396% 10% minder studenten, en daling van instroomniveau

Evolutie instroomniveau 1998-2008

Verpleegkunde als magneetberoep 25 jaar geleden Enkele kenmerken: Ingangsexamens Werfreserves Werkeloze verpleegkundigen En Maatschappelijk aanzien Sociale waarde: onomstreden Anno 2010 Enkele kenmerken Grote tekorten Dalende kwaliteit Onvoldoende kwantiteit En Moeilijk bespreekbare studiekeuze in het ASO Sociale waarde blijft bestaan, maar voor lagere opleidingsniveaus Quid vroedkunde: ander verhaal !

Bruggen bouwen: waarom? Werkveld heeft grote kwantitatieve noden Spreiding is niet evenredig in België Spreiding is niet evenredig over de verschillende sectoren (ziekenhuis, thuiszorg en bejaardensector) % deeltijds werkenden ligt hoog Zonder voldoende werknemers, geen zorgverlening (en dus geen inkomsten)

Bruggen bouwen: waarom? Werkveld heeft grote noden Verdeling beroepsprofielen van VK Stilaan overaanbod van vroedvrouwen, pediatrische VK Overal een tekort aan geriatrische verpleegkundigen algemeen ziekenhuisverpleegkundigen (geronto-) psychiatrische verpleegkundigen Toenemende instroom van Spoed- en intensieve verpleegkundigen Sociaal verpleegkundigen: ? Effect van de beroepstitel(s)?

Bruggen bouwen: waarom? Werkveld heeft grote noden Kwalitatief: subjectief (uit gesprekken) Niveau van verpleegkundigen daalt Directe inzetbaarheid neemt af Organisatie van zorg lukt niet Klinisch redeneren daalt Beklijvende functionele kennis is onvoldoende Competentie ‘medisch rekenen’ ondermaats Kwalitatief: objectief Aantal studenten in verpleegkunde uit ASO – TSO – BSO Zonder professioneel goede werknemers, geen kwaliteit en veiligheid van zorgverlening

Samen sterk! Bruggen bouwen: waarom? Kenmerken van de 2 oevers Hoe diep is het water? Samenwerking vormgeven Conclusie

Kenmerken van de 2 oevers: werkveld Verpleegkunde anno 1960

Kenmerken van de 2 oevers: werkveld Verpleegkunde anno 2010

Evolutie in verpleeg/vroedkunde en zorg VPK Hande-lingen VPK Handelingen en case-management ADL ADL Verpleegkunde vroeger 1960 Verpleegkunde vandaag 2010 50 jaar Ontstaan zorgkundigen

Stijgende complexiteit van de zorg Evolutie case mix index (3M Benchmark Rapport, Project 2007)

MVG 1983 versus VG-MZG 2010 bij cardiale operaties Coronary artery bypass graft Gemiddeld aantal KCE punten en gemiddelde verblijfsduur 1983: 34 punten en 10 dagen 2010: 66 punten en 8 dagen Klepoperatie Gemiddeld aantal KCE punten en gemiddelde verblijfsduur 1983: 37 punten en 13 dagen 2010: 73 punten en 9 dagen

Verschil in zorgverlening Uitgevoerde zorgen CABG of Klepoperatie   1983 2010 Uitscheiding Hulp x Verblijfsonde Mobiliteit Voeding Hygiëne hulp Bijzondere mondzorg Vitale parameters BD;P; T BD;P; T; Sat Symptoomparameters Pijn Fysieke parameters Glycemiebeleid Drainage X Maagsonde Uitgevoerde zorgen CABG of Klepoperatie   1983 2010 Vocht- en voedingsbalans Balans x Luchtwegzorg Zuurstoftoediening Cardiale zorg Telemetrie Ext. pacemaker Gastro-intestinale zorg Maagsonde Huid- en wondzorg wondzorg Toegangspoort Infuus Pijnpomp  x X Bloedafnamen Veneus Capillair Educatie en informatie Gestructureerde educatie

Inhoud van de zorg is gewijzigd Een intensifiëring van de zorg Sneller, complexer, technischer,… Vraag naar functioneren op hoger niveau: Belangrijke verschuiving in de benadering van de patiënt naar Evidence based klinische zorg en casemanagement Een verschuiving van traditionele ziekenhuiszorg naar zorg in andere zorginstellingen en –omgevingen Toenemend belang van de bejaardensector en de thuiszorg Multidisciplinaire en inter-professionele samenwerking, met aansturing van een zorgteam Werken met artsen, verpleegkundig specialisten, ergo, kiné… Maar ook met zorgkundigen, logistiek personeel, en met vrijwilligers die moeten aangestuurd worden. 8 September 20108 September 2010 23

Enkele bijkomende bedenkingen Daling van de gemiddelde en verantwoorde verblijfsduur van patiënten in het ziekenhuis en stijgende complexiteit: meer en complexere zaken doen in minder tijd; Doordrijven van functiedifferentiatie en taakuitzuivering waarbij delegeren noodzakelijk is en integrerende verpleegkunde steeds moeilijker, zo niet onmogelijk wordt; Toenemende impact van informatica en technologie in de zorg; Normering en financiering in alle sectoren is gelimiteerd; Impact van Europa op beroepsuitoefening (RN4CAST). Patiëntenzorg vraagt een grotere inzet van hoger gekwalificeerde verpleegkundigen

Bezorgdheid werkveld inzake kwaliteit, en patiënt- en werknemersveiligheid Ontwikkeling Geneeskunde Patiëntveiligheid Veiligheid van werknemers Verpleegkunde Tijd

Brussels gewest (Ned. talig) Indicatoren studenten verpleegkunde per provincie 2010-2011 Cijfers 2010: Bacheloropleidingen: VHLORA telling 4/10/2010; HBO5: VVKSO telling 2010, niet katholiek net: nog cijfers 2009 Antwerpen # bedden 2005 8.827 # inwoners 2008 1.715.707 # studenten '10 -'11 3.472 student / inw 0,20% studenten / bed* 0,270,39 % bachelor 61% Oost-Vlaanderen # ZHbedden 2005 7.250 # inwoners 2008 1.408.484 # studenten ’10 -'11 2.955 student / inw 0,21% studenten / bed* 0,260,41 % bachelor 63% Limburg # bedden 2005 3.335 # inwoners 2008 826.690 # studenten '10 -'11 2.266 student / inw 0,27% studenten / bed* 0,540,68 % bachelor 41% West-Vlaanderen # bedden 2005 7.034 # inwoners 2008 1.150.487 # studenten '10 -'11 3.353 student / inw 0,29% studenten / bed* 0,290,48 % bachelor 46% NB Cijfers 2010: VHLORA Telling 4 oktober 2010, Katholiek net HBO5: Cijfers van Laurent, Niet katholieke HBO5 cijfers van 2009 In 2006: Oost-Vlaanderen: 0.26 West-Vlaanderen: 0.29 In Brussel: 0.04 In Vlaams-Brabant: 0.17 In Limburg: 0.54 In Antwerpen: 0.27 Brussels gewest (Ned. talig) # bedden 2005 8.154 # inwoners 2008 1.031.215 # studenten '10 -'11 512 student / inw 0,05% studenten / bed* 0,040,06 % bachelor 80% Vlaams-Brabant # bedden 2005 3.735 # inwoners 2008 1.060.232 # studenten '10 -'11 1.100 student / inw 0,10% studenten / bed* 0,170,29 % bachelor 68% * Evolutie 2006  2010 8 September 20108 September 2010

Kenmerken van de 2 oevers: Evolutie indicator ‘studenten per ziekenhuisbed’ 06/07 - 09/10 In 2006: Oost-Vlaanderen: 0.26 West-Vlaanderen: 0.29 In Brussel: 0.04 In Vlaams-Brabant: 0.17 In Limburg: 0.54 In Antwerpen: 0.27 8 September 20108 September 2010

Globaal aantal studenten verpleegkunde Schooljaar Totaal HBO Bachelor 1984-1985 11.682 5652 of 48% 6030 of 52% 2009-2010 12.147 5.542 of 45% 6605 of 55% Verschil +3,9 % -2% +9,5% Globaal aantal studenten vroedkunde Schooljaar Bachelor 2004-2005 1186 2009-2010 1912 Verschil +61% www.npdate.be, VHLORA studenten aantallen bachelor verpleegkunde / vroedkunde 2009-2010 en VVKSO studenten aantallen HBO5

Huidige verdeling op de werkvloer

Aantal generatiestudenten / provincie Genderverdeling Mannen Vrouwen Verpleegkunde 20% 80% Masters 25% 75% Aantal generatiestudenten / provincie

Associatie KULeuven: gegevens 2004-2008 Verpleegkunde 8 hogescholen (11 departementen) bieden de opleiding aan 4413 verpleegkunde studenten/jaar 69% marktaandeel 19,3 % mannen en 80,7% vrouwen 5e grootste opleiding binnen de associatie Vroedkunde 6 hogescholen (7 departementen) bieden de opleiding aan 1228 vroedkunde studenten /jaar 73% marktaandeel 0,5% mannen en 99,5% vrouwen Aanbod, studentenaantallen en rekruteringsgebieden van de professionele bachelors in Vlaanderen, Rapport i.o.v. Comité voor het Professioneel Hoger Onderwijs, Associatie KULeuven, juni 2009

Instroomniveau VK en VV 2004 -2008 Associatie KULeuven VERPLEEG-KUNDE  ASO TSO BSO KSO ANDER Studenten 1544 1845 398 26 600 % 35,0% 41,8% 9,0% 0,6% 13,6% VROED-KUNDE ASO TSO BSO KSO ANDER Studenten 497 363 43 14 311 % 40,5% 29,6% 3,5% 1,1% 25,3% Aanbod, studentenaantallen en rekruteringsgebieden van de professionele bachelors in Vlaanderen, Rapport iov. Comité voor het Professioneel Hoger Onderwijs, Associatie KULeuven, juni 2009

Inhoudelijke evoluties in de opleiding verpleeg- en vroedkunde Voor mij nog een ? De BAOBAP studie (Bouwen aan een algemeen opleidingsprofiel met begeleiding van en door de associatiepartners) leert al een aantal belangrijke aandachtspunten (globaal en per hogeschool)

Wat leert de BAOBAP studie Bouwen aan een algemeen opleidingsprofiel met begeleiding van en door de associatiepartners Globaal positief Methodisch handelen Omgaan met feedback Bijsturen van eigen handelen Zorg voor het welzijn van de patiënt Globaal minder aanwezig Primaire en secudaire preventie toepassen Begeleiden van medestudenten Leiden van een vergadering Leren omgaan met stress Overleggen met de andere disciplines OOF Project BAOBAP, Spiegelen vanhet competentieprofiel verpleegkunde aan het curriculum, Associatie K.U.Leuven, deelwerkgroep verpleegkunde, februari 2008

Samen sterk! Bruggen bouwen: waarom? Kenmerken van de 2 oevers Hoe diep is het water? Samenwerking vormgeven Conclusie

Hoe diep is het water? Noodzakelijke vragen Is het water kwalitatief diep? Zo ja, Is het probleem overal even groot? Is het probleem overal identiek? Zijn er al bruggen gebouwd? Zo nee, Hoe kunnen we dan samen zorgen voor voldoende kwantiteit

Hoe diep is het water? Enkele kritische vragen Hoeveel wetenschappelijke artikels leest een doorsnee verpleegkundige? Hoeveel tijd kan een docent verpleegkunde nog doorbrengen in de praktijk? Hoe leert een student verpleegkunde de organisatie van een werkplek en het opnemen van de volledige verantwoordelijkheid voor 6 tot 8 patiënten?

Samen sterk! Bruggen bouwen: waarom? Kenmerken van de 2 oevers Hoe diep is het water? Samenwerking vormgeven Conclusie

De brug der Zuchten, Venetië De Brug der Zuchten is een brug in de Italiaanse stad Venetië. De brug is een verbinding tussen het Dogepaleis (Palazzo Ducale) en de gevangenis. Vroeger moesten de veroordeelden over deze brug heen lopen alvorens ze in de kille en vochtige kerkers werden opgesloten. Via de raampjes van de brug zagen de gevangenen dan voor de laatste keer het daglicht. De naam Brug der zuchten (Ponte dei Sospiri) refereert aan hun zucht op weg naar hun bestemming.

De brug van Millau, Frankrijk De Brug van Millau (Frans: Viaduc de Millau) is een meervoudige tuiconstructie over de rivier de Tarn, in de gemeentes Millau en Creissels in het departement Aveyron te Frankrijk. De brug, op 14 december 2004 geopend door toenmalig president Jacques Chirac, is de hoogste brug ter wereld: een van de pijlers is 343 meter hoog, iets hoger dan de Eiffeltoren. De maximale hoogte van het brugdek wordt slechts door de Royal Gorge Bridge (321 meter - Colorado, Verenigde Staten) overtroffen.

Bridges of Madison County, Iowa The Bridges of Madison County is een Amerikaanse film uit 1995. Het verhaal is gebaseerd op de gelijknamige roman van Robert James Waller. De film werd geregisseerd door Clint Eastwood, die ook één van de hoofdrollen speelt. Het verhaal speelt zich grotendeels af rond de historische bruggen van Winterset in Madison County (in Iowa).

Samenwerking vorm geven: professioneel Opkomende evoluties binnen de Associatie KULeuven Gedeelde aanstellingen (verpleegkundige / vroedvrouw in de praktijk en (praktijk)lector/docent): Associatie KULeuven, sept. 2010: 9% voor verpleegkunde 25% voor vroedkunde binnen de Associatie KULeuven Gedeelde aanstelling tussen hogeschool en universiteit: praktisch nihil Masterdiploma voor docenten en praktijklectoren 58% voor verpleegkunde 55% voor vroedkunde Doctoraatsdiploma voor docenten en/of praktijklectoren Zo goed als nihil (enkele dapperen zijn bezig !) Bevraging hogescholen associatie KULeuven, opleiding verpleeg- en vroedkunde, stuurgroep Verpleeg- en vroedkunde. Verwerking Sylvie De Vuysere, 2010

Samenwerking vorm geven: professioneel Opkomende evoluties binnen de Associatie KULeuven Samenwerking Universiteit – Hogescholen – Werkveld: stand 2010: Sept: 2010: nog geen structureel samenwerkingsverband Enkele lokale informele initiatieven, zoals in Leuven sinds 1995 (ZUS) Afstandsonderwijs voor masteropleiding: Eerste ideeën voor een pilootproject in ontwikkeling Wetenschappelijk onderzoek in overleg met de praktijk en de universiteit: Nog geen gemeenschappelijke onderzoekslijnen, wel enkele losse initiatieven Samenwerking tussen Hogescholen en HBO5 Nieuwe uitdaging! Herhaalt de geschiedenis zich? Conceptnota Leer- en innovatie centrum, Carolien Schalenbourg en Jo Gommers, sept. 2009

Samenwerking vorm geven: professioneel Opkomende evoluties binnen de Associatie KULeuven Gezamenlijke initiatieven voor promotie verpleegkunde Beeld van verpleegkunde in Vlaanderen: nog zeer divers en niet altijd even professioneel Werkgroep promotie verpleegkunde Vlaanderen:  ambassadeur zorgberoepen Functieclassificatie en functiedifferentiatie: te vertalen naar opleiding If-Ic: Instituut voor functieclassificatie – Institut de classification des fonctions: ontwikkeling van een functietapijt binnen de gezondheidszorgsector, met linken naar verloning (moeten nog gelegd worden) Functiedifferentiatie: Cahier van Zorgnet Vlaanderen (in ontwikkeling)

Samenwerking vorm geven: professioneel Leer- en innovatiecentra (LIC: OOF-project) Sept. 2010: 5 pilootprojecten lopende binnen de Associatie KULeuven Vlaams Brabant: KHLeuven - UZ Gasthuisberg, Leuven Limburg: KHLim - Ziekenhuis Oost Limburg, Genk Antwerpen: KHM - AZ St. Maarten, Mechelen Oost Vlaanderen: KaHo St. Lieven - AZ Nikolaas, St. Niklaas West Vlaanderen: KATHO – Heilig Hart, Roeselare – Menen DUS Functionele, onderzoeksmatige en innovatieve samenwerkingsverbanden tussen onderwijs en werkveld verder verstevigen en uitwerken zowel voor Studenten Docenten Verpleegkundigen

Samen sterk! Bruggen bouwen: waarom? Kenmerken van de 2 oevers Hoe diep is het water? Samenwerking vormgeven Conclusie

Conclusie: zijn 2 verschillende werelden te verbinden? Onderwijs Studentenaantallen ifv. inkomsten Competentieprofielen Afstudeerrichtingen Leerbegeleiding Vaardigheidscentrum Leren Werkveld Ligdagen/bedbezetting/ honoraria ifv. inkomsten Onmiddellijke inzetbaarheid op het terrein BANABA’s Werkbegeleiding Praktijk Presteren

CONCLUSIE: het LIC als voorbeeld van brug tussen onderwijs en werkveld LEER: Levenslang leren is dé uitdaging van het werken in de gezondheidszorg INNOVATIE: Noodzakelijk in functie van patiënt- én werknemersveiligheid CENTRUM: Opleiding en werkveld, hand in hand om van verpleegkunde een magneetprofessie te maken

Conclusie: SAMEN STERK KWALITATIEVE OPLEIDING + KWALITATIEVE ZORG = GOEDE ZORG VOOR ALLE STUDENTEN, ALLE VERPLEEGKUNDIGEN EN ALLE PATIENTEN

SUCCES

Referenties 3M Benchmark Rapport, Project 2007 OOF Project BAOBAP, Spiegelen vanhet competentieprofiel verpleegkunde aan het curriculum, Associatie K.U.Leuven, deelwerkgroep verpleegkunde, februari 2008 Meerjarenplan voor de aantrekkelijkheid van het verpleegkundig beroep, Minister Onkelinx, 2008 VHLORA, studenten aantallen bachelor verpleegkunde en vroedkunde, academiejaar 2009-1020 VVKSO, studentenaantallen HBO5, alle netten, L. Kosten, academiejaar 2009 - 2010 Aanbod, studentenaantallen en rekruteringsgebieden van de professionele bachelors in Vlaanderen, Rapport iov. Comité voor het Professioneel Hoger Onderwijs, Associatie KULeuven, juni 2009 Conceptnota Leer- en innovatie centrum, Carolien Schalenbourg en Jo Gommers, sept. 2009 Werk maken van werk in de zorgsector. Actieplan ter bevordering van de werkgelegenheid in de zorgsector, Conceptnota Min. Vandeurzen, 21/05/2010. Bevraging hogescholen associatie KULeuven, opleiding verpleeg- en vroedkunde, stuurgroep Verpleeg- en vroedkunde. Verwerking Sylvie De Vuysere, 2010