Visie op Onderwijs en Onderzoek: Van ‘strangers in the night’ naar een gelukkig huwelijk? Sanneke Bolhuis Lector Fontys Lerarenopleiding Tilburg (www.fontys.nl/lectoraten/leerstrategieen) De titel was me ingevallen voordat ik nog eens goed had nagekeken hoe dat liedje ook alweer ging. Ik moet zeggen dat ik misschien beter ‘ships that pass in the night’ had kunnen kiezen, als beeld voor de relatie tussen onderzoek en onderwijs. Ze zien elkaar slechts als een schim en gaan verschillende kanten uit. Of ze elkaar ooit weer zien of beter gaan zien, dat is maar zeer de vraag. Toch is het ook wel mooi dat het ‘strangers in the night’ is geworden, want het liedje eindigt met een prachtige relatie. Daar ga ik dan ook naar toewerken in mijn presentatie. Waaruit bestaat een gelukkig huwelijk, wat is daar voor nodig? Conferentie ‘Lessen uit onderzoek’ Utrecht 28 januari 2010

Een gelukkig huwelijk? Elkaar kennen, wederzijds op de hoogte zijn Waardering + begrip voor wat ander doet en is In elkaar ‘toegevoegde waarde’ zien Gemeenschappelijk doel/streven/opvatting over waar het eigenlijk om gaat Erkenning elkaars bijdrage hieraan en gezamenlijke activiteiten (1) Als je voor elkaar slechts ‘ships that pass in the night’ bent, dan wordt het nooit wat. Dat is wel in hoge mate de actuele situatie. De meeste onderzoekers hebben geen of heel weinig praktische onderwijservaring en besteden weinig aandacht aan de vraag wat het betekent om leraar of schoolleider te zijn. De meeste leraren en schoolleiders hebben geen of heel weinig onderzoekservaring en besteden weinig aandacht aan resultaten van onderzoek. Daar valt dus wederzijds heel wat te doen om dichter bij elkaar te komen. (2) (3)

Kennismaking? Strangers in the night, Exchanging glances, Wondering in the night, What were the chances, ………. Something in your eyes was so inviting, Something in your smile was so exciting, Something in my heart told me I must have you. Ook al ben je nog vreemden voor elkaar, je kunt een oogje op elkaar hebben, je afvragen of je iets met elkaar zou kunnen hebben, welke kansen er zijn. (2) Wat is aantrekkelijk in de andere partij?

? ONDERZOEK ONDERWIJS MAATSCHAPPIJ Gezamenlijk doel? Lijkt het weinig op. Maar laten we van een afstandje kijken, onze eigen bijziendheid bestrijden. Onderzoek en onderwijs. Beide zijn belangrijke maatschappelijke instellingen. Beide hebben hun positie in de samenleving, zijn maatschappelijke instituties, opgezet om een eigen bijdrage te leveren aan de samenleving. Soms lijkt onderzoek behoorlijk in zichzelf gekeerd, onderzoek dat alleen tot aanbevelingen voor verder onderzoek leidt, onderzoek dat lijkt te vergeten, (2) dat het door de maatschappij wordt onderhouden. (3) Maar ook onderwijs kan behoorlijk in zichzelf gekeerd zijn en vergeten (4) dat het door de maatschappij wordt bekostigd en een maatschappelijke opdracht heeft. Kortom, onderzoek als onderwijs worden gedragen door de samenleving, financieel maar ook qua invloed. (5,6) De grote vraag nu is: wat kunnen onderzoek en onderwijs voor elkaar betekenen, zodanig dat ze daardoor gezamenlijk een grotere en betere bijdrage aan de maatschappij realiseren? Kunnen onderwijs en onderzoek een gezamenlijk doel dienen? MAATSCHAPPIJ

? ONDERZOEK ONDERWIJS MAATSCHAPPIJ Kunnen onderwijs en onderzoek een gezamenlijk doel dienen? Waarvoor klopt het hart gezamenlijk? MAATSCHAPPIJ

Gezamenlijk doel Onderzoek: beter begrijpen hoe zij zich ontwikkelen en leren Onderwijs: bijdragen aan hun ontwikkeling en leren

In een slecht huwelijk is het gemeenschappelijke ver te zoeken. Vader onderzoek en moeder onderwijs praten langs elkaar heen, in verschillende talen, over het hoofd van hun gezamenlijk project. Zowel onderzoek als onderwijs hebben hun problemen bij het in het oog houden van waar het eigenlijk om gaat. WAAR GAAT DIT OVER?

ONDERZOEK Het gevaar van onderzoek: het vraagstuk wordt een abstracte puzzel, de werkelijkheid verdwijnt in de resultaten. Kortom, er gebeurt van alles, maar niet meer wat ten goede komt aan het gezamenlijke doel.

ONDERWIJS Ook in het onderwijs kunnen de leerlingen verdwijnen, achter de rug van de docent. Het vak is belangrijk, maar de centrale vraag is natuurlijk hoe de leerlingen dat vak leren…

Daarvoor moet de leraar relatie leggen met de leerlingen en daardoor tussen de leerlingen en zijn vak. Dat is een gecompliceerde opdracht.

ONDERZOEK ONDERWIJS En daarbij is het nuttig als onderzoek en onderwijs dichter bij elkaar komen. Zodat het onderwijs de kennis uit onderzoek kan incorporeren in het handelen.

Hoe komen onderzoek en onderwijs bij elkaar? Welke stappen van onderzoek richting onderwijs? Welke stappen van onderwijs richting onderzoek? Onderzoek? Onderwijs?

Van onderzoek naar onderwijs? (1/2) Niet blijven steken in ‘ver weg’ onderzoek, maar: Verworven inzichten toegankelijk maken (samenvatten, vanuit praktijkvragen beschrijven, in normaal Nederlands; niet alleen schriftelijke media – ook film, internet; vertalen in methoden) Praktijkrelevant onderzoek; beleidsonderzoek, ontwerponderzoek. Scholen bij nodig. We beginnen met de beweging van onderzoek naar onderwijs, de eerste twee stappen. 1. i.t.t. wat soms in het onderwijs wordt gedacht is er wel degelijk veel onderzoek dat voor de praktijk interessante en nuttige resultaten oplevert. Het probleem is dat die inzichten de praktijk vaak niet bereiken. Oorzaken daarvoor liggen aan beide kanten: onderwijs en onderzoek. Een probleem is dat onderzoekers voor onderzoekers schrijven, en weinig of niet voor de praktijk. Zeker als het gaat om het samenvattend toegankelijk maken van onderzoeksresultaten. Over eigen onderzoek een keer iets in een vakblad schrijven gaat nog wel. Maar academisch onderzoek gaat vaak over een kleine, geïsoleerde vraagstelling.

Wetenschappelijke informatie: Praktijk: Onduidelijk Veel tegelijk Wat betekent dit? Wat moet ik doen? Geordend Abstract Helder Contextloos Voor een goed begrip van wat onderzoek voor onderwijs kan betekenen is het ook belangrijk om je te realiseren dat er een grote afstand is tussen wetenschappelijke informatie en een beroepspraktijk. Wetenschappelijke informatie is …. Zelfs als die informatie in toegankelijk Nederlands zou zijn omgezet. Informatie is nog geen kennis. Kennis is nog geen handelen! Je kunt veel weten (kunnen vertellen) over puberproblemen, zonder dat je met een klas pubers overweg kunt. De term ‘toepassen’ van kennis is buitengewoon simplistisch. Kennis en handelen zijn twee verschillende dingen. Het zou een aparte presentatie vragen om te bespreken hoe ze samen hangen. In de praktijk is de grote vraag: wat moet ik doen? De praktijk is …. i.t.t. de informatie zoals die vanuit de wetenschap wordt aangedragen. Welke verdere stappen kunnen vanuit het onderzoek richting onderwijs worden gezet? PRAKTIJK < HANDELEN < KENNIS < INFORMATIE

Van onderzoek naar onderwijs? (3/5) Onderzoek in opdracht van groep scholen, één school of deel van een school (locatie, team) Onderzoek samen met deelnemers uit groep scholen één school of deel van een school (locatie, team). Deelnemers: sl e/o leraren. Schoolleiding en/of leraren leren om zelf (praktijk)onderzoek te doen

ONDERZOEK: Wie zet welke stappen? … individuele onderzoekers … hoogleraren … onderzoeksgroepen Onderzoeksbeleidsmakers - uit onderzoekswereld zelf bij overheid e.a. financiers Criteria voor financiering en benoemingen. Het voorgaande rijtje (1 t/m 5) is een rijtje van zaken die in afnemende mate tot de huidige mogelijkheden horen, vanuit onderzoekers gezien. Onderzoek als instituut is zo georganiseerd. Dat betekent dat individuele onderzoekers wel kunnen proberen om dichter naar de onderwijspraktijk te komen, maar dat is moeilijk. Het beloningssysteem is er niet op ingericht. Hoogleraren hebben al iets meer positie om dat te doen. Zij kunnen ook onderzoeksgroepen vormen en daarin meenemen. Maar binnen de huidige situatie is dat nog steeds moeilijk. Beleidsmakers in de onderzoekswereld zullen ook het systeem erop moeten aanpassen. Er worden wel pogingen gedaan, ook bij financiers, om praktijkrelevantie te honoreren. Van onderzoekers die onderzoekssubsidie aanvragen wordt bijv. gevraagd hoe zij hun kennis zullen verspreiden, wat de maatschappelijke relevantie is. Maar wát er wordt gecontroleerd en wat er werkelijk toe doet - dat zijn de academische criteria voor publicatie in Engelstalige tijdschriften (zg internationale tijdschriften). Aan de wijze waarop die criteria als enig echt belangrijke worden gehandhaafd doen onderzoekers zelf mee. Hoe hoger op de ladder hoe meer belang bij handhaving? Dat is een flink probleem, want zij zijn het ook die in discussie moeten gaan met en in de functies die ze zelf hebben als beleidsmakers. Geen geld en het gebeurt niet, zo simpel is het. Kortom, er moet nog heel wat gebeuren door degenen die de richting bepalen.

Van onderwijs naar onderzoek? (1/3) Niet blijven steken in routinematig handelen, maar Op de hoogte blijven wat er speelt: bij leerlingen, in de samenleving, in het vak, enz. Informatie op waarde voor eigen onderwijs selecteren, beoordelen en gebruiken In bijzonder resultaten uit onderzoek, wetenschappelijk verantwoorde informatie Maar … gaat om het gebruik in de praktijk

Van onderwijs naar onderzoek? (4/7) Gebruiken bij het vinden van oplossingen voor problemen en ontwerpen van innovatie; én bij evalueren van oplossingen en innovaties: onderzoekers in de school halen + opdracht tot onderzoek geven met onderzoekers samenwerken Vooraf gebruiken: om ideeën op te doen hoe een probleem in elkaar zou kunnen zitten, welke oplossingen al geprobeerd zijn, in welke situaties, met welke leerlingen, hoe dat heeft gewerkt. Kortom: geïnformeerd aan het werk zijn en niet als een kleuter met trial en error werken.

Van onderwijs naar onderzoek? (8/10) Leraren (en schoolleiding) leren om zelf praktijkonderzoek in de school te doen (onderzoekers als begeleiders) Praktijkonderzoek door leraren en schoolleiding toegepast als professionele leerstrategie Kwaliteitszorg in handen van leraren zelf: teamwerk voor professioneel onderwijs

Onderzoek naar de eigen lespraktijk Voorbeeld (Rogers et al., 2007): Docent onderzoekt multiple-choice vragen Twee typen data/gegevens: Eén klas open vragen; andere klas multiple choice; Leerlingen vragen naar hoe ze tot een keuze voor een antwoordalternatief komen Conclusie: antwoorden van leerlingen op multiple-choice vragen doen geen recht aan inzicht van leerlingen

Onderzoek naar de eigen lespraktijk, wat levert het op? Voorbeelden Professionele ontwikkeling op het gebied van bijv.: Docenten gaan anders gaan denken over de bruikbaarheid van middelen (Calhoun, 2002) Docenten stemmen hun instructie af op ‘nieuwe’ kennis over hun leerlingen (Calhoun, 2002) Docenten ontwikkelen een betere persoonlijke relatie met leerlingen (Rogers et al., 2007)

(HER)ONTWERP voor praktijk De cyclus van praktijkonderzoek in de school (1b) vervolg HANDELEN volgens herontwerp (4) (HER)ONTWERP voor praktijk (1a) HANDELEN & signaleren van problemen en/of wensen verbetering (2) REFLECTIE Kennis gebruiken Onderzoeksvragen formuleren. Hoe deze te beantwoorden? (3) ONDERZOEK uitvoeren: Gegevens verzamelen en analyseren. Conclusies trekken voor praktijk

Hoe maak je praktijkonderzoek door docenten succesvol? Docenten formuleren eigen vragen Kan individueel, maar … met collega’s meer effect (bijv. team als opdrachtgever; etc.) Gelegenheid en tijd om te leren onderzoeken en onderzoek te doen: faciliteren! Continuïteit. Dus geduld, niet opgeven bij tegenvallers maar ervan leren. Onderzoek verschilt in tempo van onderwijs.

Hoe maak je praktijkonderzoek door docenten succesvol? Resultaten delen: communicatie in de school Communicatie met andere belanghebbenden (ouders, buurt, maatschappelijk werk, politie) Als onderdeel van kwaliteitszorg benutten Inpassen in IPB Schoolleiding: betrokkenheid! Bij dagelijks werk betrekken, tot schoolcultuur maken

naar praktijk (bv. OR, ouders) Kwaliteitszorg zonder praktijkonderzoek (1b) zelfde HANDELEN: ev. bijstelling of nieuwe actie in opdracht, ‘omdat het moet’ (4) Misschien info naar praktijk (bv. OR, ouders) (1a) HANDELEN (2) Geen of weinig (gezamenlijke ) REFLECTIE (3) Kwaliteitszorg = ONDERZOEK voor bestuurlijk en extern gebruik (verantwoording)

Leraren & onderzoek = veelvormig Leerlingonderzoek begeleiden Resultaten onderzoek in eigen vakgebied bijhouden en vertalen voor onderwijs Resultaten vakdidactisch en onderwijskundig onderzoek bijhouden en vertalen Zelf onderzoek naar eigen praktijk doen PROFESSIONEEL onderwijs vereist FACILITEREN

ONDERWIJS: Wie zet welke stappen? … individuele leraren … teams … schoolleiding … lerarenopleiders … lerarenopleidingen Onderwijsbeleidsmakers uit onderwijs zelf: besturen, beroepsverenigingen overheid

BELEID NODIG! ONDERZOEK ONDERWIJS MAATSCHAPPIJ

Meer over lezen? Onderzoek de school in!? Artikelen n.a.v. conferentie 25 september 2008, VO-Raad, Utrecht. Bolhuis, S. (2008). Onderzoek in de school. Meso Magazine 28(160), 25-26. Dat zoeken we zelf wel uit. Over onderzoek in de school door docenten, teamleiders en (midden)management. Themanummer Mesofocus 2009 (73) Deventer: Kluwer Bolhuis, S. (2009). Hoe kan onderzoek bijdragen aan goed onderwijs? Meso Magazine 29, 168, 16-18

Onderwijs en onderzoek: een gelukkige relatie gewenst! And ever since that night, We've been together, Lovers at first sight, In love forever, It turned out so right, For strangers in the night.

DANK VOOR UW AANDACHT