Ruimte voor risico’s Overwegingen bij vrijwillige risicoacceptatie door burgers in het nieuwe omgevingsrecht dr. Rik Peeters NSOB

Verschil en gelijkheid Huidige omgevingsrecht gaat uit van rechtsgelijkheid Bedoeld ter bescherming, maar twee ongewenste effecten: Regeldruk en botsende belangen bij schaarse ruimte Spanning met gevarieerde woonbehoeften: bescherming voelt als belemmering Vrijwillige risicoacceptatie: Vestiging in gebied met hogere risico’s voor veiligheid, gezondheid, schade en overlast Vrijwillig afzien van bescherming die de wet biedt Twee vragen: Onder welke condities kan ruimte worden gemaakt voor vrijwillige risicoacceptatie? Welke overwegingen zijn van belang bij het vinden van een nieuwe verhouding tussen zorgplicht en eigen verantwoordelijkheid in uitzonderingssituaties?

Ruimte voor vrijwillige risicoacceptatie Uitgangspunten: privaat – publiek – politiek artikel 21 GW biedt ruimte voor verschil uitzondering is dus ook geen precedent Voorwaarden (procesmatig, niet inhoudelijk!): Externe effecten: Ordeningsbelang: tragedy of the commons? Beschermingsbelang: vrijwillige acceptatie door belanghebbenden? Vrijwilligheid: Afwezigheid van externe dwang Aanwezigheid van alternatieve handelingsopties Aanwezigheid van materiële keuzevrijheid (b.v. geen financiële noodzaak) Rationaliteit: Bewustzijn dat van beschermingsrecht wordt afgezien (explicitering) Geen evidente acute gevaarstelling

Gevarieerd omgaan met risico’s Uitgangspunten: Bij vrijwilligheid wordt verantwoordelijkheid verondersteld Geen voordeel tegenover de overheid door risiconeming Wederkerigheid: verantwoordelijkheidsdeling (quid pro quo) Transparantie: schriftelijk vastleggen voorwaarden Drie mogelijke omgangsvormen met risico’s: Acceptatie: burger draagt zelf gevolgen van zijn beslissingen Compensatie: overheid draagt de gevolgen van risico’s buiten de controle van individuele burgers Preventie: overheid en burgers hebben gedeelde verantwoordelijkheid voor voorkomen dat risico’s zich überhaupt voordoen

Acceptatie Uitgangspunt: eigen verantwoordelijkheid van burgers Onbedoeld effect: begrensde rationaliteit van burgers Mitigatie: informatieplicht van de overheid (‘risicobijsluiter’; ook voor toekomstige bewoners) Voorbeeld: Buitendijks wonen: geen schadevergoeding bij waterschade na overstroming Dove gevel: geen compensatie voor eventuele verminderde waarde woning

Compensatie Uitgangspunt: vergoeding van ondraaglijke en onverzekerbare schade Onbedoeld effect: afwenteling van risico’s op de overheid Mitigatie: kostendeling naar vermogen (b.v. verplichte aanvullende verzekering) Voorbeeld: Buitendijks wonen: vergoeding voor onverzekerbare schade Wonen op industrieterrein: gewoon recht op noodhulp en medische zorg bij chemisch ongeval

Preventie Uitgangspunt: verplichte maatregelen ter voorkoming van schade en gevaar Onbedoeld effect: regeldruk voor bewoners Mitigatie: oprekken informatieplicht (advies in plaats van voorschrift) Voorbeeld: Buitendijks wonen: burgers nemen maatregelen ter preventie van waterschade Wonen op verontreinigde grond: burgers nemen maatregelen om intensief contact met grond te vermijden

Strategische keuzen Wanneer welke strategie? Van belang: aard van het risico   Latent (maar onmiddellijk negatief effect) Manifest (maar uitgesteld negatief effect) Gevaar (veiligheid of gezondheid) Industrieel ongeval (casus: wonen op industrieterrein) Lucht- of grondvervuiling (casus: wonen op verontreinigde grond) Hinder (overlast of schade) Wateroverlast (casus: buitendijks wonen) Geluidsoverlast (casus: dove gevel)

Strategische keuzen Uitgangspunt: acceptatie-strategie Maar: Latente risico’s (industrieel ongeval, overstroming): hogere onzekerheidsfactor, dus eerder aanvullende strategie Vooraf afspreken kostendeling bij onverzekerbare waterschade Informatieplicht niet alleen bij aanvaarding risico, maar ook bij dreiging manifest worden Gevaar (industrieel ongeval, vervuiling): gevolgen moeilijker te dragen voor burgers, dus eerder aanvullende strategie Onverkort recht op noodhulp en medische zorg Verplichting tot periodieke medische controle bij lucht- en bodemvervuiling Bovendien: bescherming geldt onverkort tegen andere risico’s dan degene die burgers expliciet en vrijwillig hebben geaccepteerd