Toegankelijkheid, aanpasbaarheid en renovatie Ir. J. Desmyter & Ir. Arch. S. Danschutter TIS Toegankelijkheid, aanpasbaarheid en innovatie in de woningbouw

Intro Toon: « Ik voel me niet gehandicapt, wel een mens met beperkingen. Maar als ik dan weer voor een gebouw sta waar ik niet binnen kan, voel ik me wel gehandicapt en gefrustreerd. Maar eigenlijk ben ik niet gehandicapt, het gebouw is gehandicapt. De jongen met de kinderwagen kan hier ook niet in, en de voetballer die een knieblessure heeft en met krukken loopt, ook niet. En Oma, die artrose heeft en met een stok loopt, kan ook die calvarieberg niet op. » (Onder Ons, mei 2002) Hier zit alles in. Ook wij ontsnappen niet… Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Enkele interessante voorbeelden Besluit Intro Intro Het wettelijk kader? Normgeving Richtlijnen & aanbevelingen Enkele interessante voorbeelden Besluit Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Meer dan rolstoelgebruikers… Intro Meer dan rolstoelgebruikers… Persoon met mobiliteitsbeperkingen (± 50 mio) Persoon met visuele handicap (± 1 mio blinden; 11,5 mio slechtzienden) Gehoorgestoorden (± 1,1 mio doven; ong. 80 mio gehoorgestoorden) Persoon met cognitieve beperkingen (25 mio met leerstoornissen; 30 mio met intellectuele beperkingen) Steeds meer ouderen – gelukkig maar. Sociaal belangrijk, maar ook economisch belang. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Bezoekbaar bouwen: Aangepast bouwen: Intro Bezoekbaar bouwen: De woning is bereikbaar voor de persoon met beperkingen. Minstens de woonkamer moet bereikbaar zijn. Een toilet dat door de persoon met beperkingen zelfstandig kan gebruikt worden. Aangepast bouwen: Is gericht op de bijzondere noden van een welbepaald persoon. In dit geval worden de specifieke hulpmiddelen onmiddellijk in de woning geïntegreerd. Een beetje terminologie. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Intro Aanpasbaar bouwen: Een aanpasbare woning kan gemakkelijk (zonder al te veel kosten) aangepast worden aan de (nieuwe) noden van de gebruikers. Stoeltjeslift op eenvoudige wijze te installeren op een trap Voorziening voor evt. uitbreiding van ontoegankelijk toilet Ruimte voorzien voor de evt. plaatsing van een lift. Een aanpasbare woning is een woning voor het leven. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Universal Design (UD Education Project – okt. 2004) Intro Universal Design (UD Education Project – okt. 2004) … gaat verder dan het louter voorzien van specifieke oplossingen voor specifieke doelgroepen. Hoe kan een product, of communicatie via klank, woord of beeld, een gebouw of een publieke ruimte, zo esthetisch en functioneel mogelijk zijn voor de grootst mogelijke groep van potentiële gebruikers? Ontwerpen die op dit uitgangspunt gebaseerd zijn, zijn aantrekkelijk, toegankelijk en bruikbaar voor een grote diversiteit van mensen, ook voor personen met tijdelijke of permanente fysieke en/of mentale beperkingen, voor mensen met kleine kinderen, en voor om het even welke ouder wordende persoon met wijzigende capaciteiten. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Toegankelijk Bouwen vs. Universal Design Intro Toegankelijk Bouwen vs. Universal Design Toegankelijk Bouwen heeft te maken met het toepassen van voorschriften, regels en minimum normen die letterlijke toegankelijkheid en bruikbaarheid voor mensen met specifieke beperkingen garanderen. Universal Design is de kunst om dusdanig te ontwerpen dat het ruimst mogelijke aantal en de grootst mogelijke verscheidenheid van mensen optimaal geholpen worden, en dit doorheen alle fasen van de levenscyclus. Op zoek naar de gulden middenweg … Theorie en praktijk. Universal Design is wellicht het ideeal, maar in de praktijk is er wel nood aan regeltjes. Uniforme normgeving in België zou bijvoorbeeld al een stap voorwaarts zijn. Maar jammer genoeg zit eenieder op z’n eilandje… Elkeen heeft z’n eigen richtlijnen en codes van goede praktijk. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Een beetje historiek: Het wettelijk kader? United Nations Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities (1993) Aan lidstaten wordt gevraagd wettelijke voorschriften uit te werken die de toegankelijkheid op allerlei terreinen in de maatschappij waarborgen. Americans with Disability Act (1990) « non-discrimination on the Basis of Disability by Public Accomodations and in Commercial Facilities » ADA Standards for Accessible Design UK Disability Discrimination Act (1995) Rechten op vlak van tewerkstelling en toegankelijkheid Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Het wettelijk kader? En Europa? Europese resolutie betreffende gelijke kansen voor mensen met een handicap (1996) O.m. aandacht voor het wegwerken van architecturale barrières. Europese richtlijn 2000/78/EG « Establishing a general framework for equal treatment in employment and occupation » Het concept ‘redelijke aanpassingen’ wordt ingevoerd. Resolutie ResAP (2001) 1 Principes van Universal Design dienen opgenomen te worden in alle curricula en domeinen van het bouwen voor een menselijke omgeving Commission Communication (2000) 284 final « Towards a Barrier Free Europe for People with Disabilities ». Een meer gecoördineerde aanpak zowel op Europees als nationaal vlak. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Het wettelijk kader? En in België? Wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie (B.S., 17 maart 2003) « Het ontbreken van redelijke aanpassingen voor de persoon met een handicap vormt een discriminatie in de zin van deze wet. Als een redelijke aanpassing wordt beschouwd de aanpassing die geen onevenredige belasting betekent, of waarvan de belasting in voldoende mate gecompenseerd wordt door bestaande maatregelen. » Federale wet van 17 juli 1975 betreffende de toegang van gehandicapten tot gebouwen toegankelijk voor het publiek. Deze normen werden vastgelegd in het KB van 9 mei 1977. De wet is weinig bekend bij architecten en bouwheren Nauwelijks of geen controle op de uitvoering De opgelegde normen zijn verouderd en voldoen niet meer aan de eisen van integrale toegankelijkheid Het toepassingsgebied is beperkt; enkel aandacht voor rolstoelgebruiker. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Het wettelijk kader? In Vlaanderen? Overname van de Federale wet van 17 juli 1975 Vlaams Besluit (mei 2004): ‘publiek gebouw’ = ‘integraal toegankelijk’ “Met dit besluit zal een bouwaanvraag voor een 'publiek gebouw' voortaan moeten aangeven welke ingrepen men zal doen om het gebouw 'integraal toegankelijk' te maken. Met andere woorden: de bouwaanvraag zal alle maatregelen moeten vermelden die ervoor zorgen dat alle gebruikers de publiek toegankelijke ruimtes van het gebouw, zelfstandig en gelijkwaardig kunnen bereiken, betreden, gebruiken en begrijpen. Samengevat, de “toegankelijkheid voor iedereen” moet al bij de bouwaanvraag de nodige aandacht krijgen.” Algemene bouwverordening van 29/04/1997 inzake wegen voor voetgangersverkeer Rolstoelgebruikers maken deel uit van het verkeer. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest? Titel IV van de Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening In het Waals Gewest? Art. 414 en 415 van het CWATUP. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

2010: A Europe Accessible for All (Nov. 2003) Het wettelijk kader? 2010: A Europe Accessible for All (Nov. 2003) «… despite these longstanding commitments to achieving accessibility concrete improvements were not made at all levels concerned. Regulations and standards, where they exist at all, are not implemented and enforced properly everywhere. In some Member States, little has changed for the past 20 years, as acknowledged by Governments in the context of the European Year of People with Disabilities.» Zeker wetgeving is minimalistisch opgesteld. Het betreft meestal minimum eisen. Integrale toegankelijkheid (of universal design) gaat verder… Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

In België geen eigen normgeving ISO? ISO TC 59 SC 16: Accessibility and usability of the built environment. Geregistreerde Belgische technisch rapport NBN ISO/TR9527:1994 - Ontwerprichtlijnen. CEN? NBN EN 81-70: Toegankelijkheid van liften voor personen inclusief personen met een handicap De eerste « accessibility for all » standard Minimum eisen op het vlak van een veilige en onafhankelijke toegang tot en gebruik van liften, ook voor personen met beperkingen. CEN/CENELEC Guide 6: Guidelines for standards developers to address the needs of older persons and persons with disabilities Zal wellicht in de nabije toekomst verder meegenomen worden. Zeker als het van de Expert Group afhangt: An « accessibility for all » European standard on design, construction and use of buildings, should be developed, including provisions on fire safety and means of ecacuation for people with disabilities. » Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Regelgeving en normgeving zouden complementair met elkaar moeten zijn. De regelgeving richt zich op « integrale toegankelijkheid » De normen omvatten de criteria. Voorbeeld: Het Nederlands Bouwbesluit UK Building Regulations + Approved Document M Access to and use of buildings Er is nog werk voor de boeg … Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Te veel om op te noemen: Ontwerpgids Levenslang Wonen (1999) Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap – Platform wonen van ouderen Bevat richtlijnen voor het ontwerpen van woningen – de kernwoning Vooral gericht op nieuwbouw – weinig specifiek voor renovatie Praktijkgids aanpasbaar bouwen, aangepast wonen (1994) Bevat binnen het kader van aanpasbaar wonen wel een aantal tips voor renovatie Blijkbaar wat verouderd NVHPH Technische Voorschriften (1997) Gericht op sociale woningen te Brussel Richtlijnen voor de aanpassing van gebouwen voor visueel gehandicapten, Blindenzorg Licht en Liefde (???) Integrale Toegankelijkheid, Provincie Antwerpen (2003) De ‘Neufert’: Veel gebruikte ontwerpgids, bevat afmetingen en richtlijnen Ook publieke instanties zoals de NMBS of De Lijn hebben eigen voorschriften uitgewerkt. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Ligging: Niet te wijzigen, dus vooraf aandacht voor: Nabijheid van voorzieningen Nabijheid van verzorging Nabijheid van (openbaar) vervoer Nabijheid van andere bewoners Weginfrastructuur … Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Planconcept: Woon- en slaapgedeelte op één niveau bevordert makkelijke circulatie: Aanpasbare woning  garage wordt bvb. slaapkamer Voldoende brede trap  plaatsen van traplift Open planconcept  drager – inbouw concept De kernwoning, dat is de leefruimte, de keuken, de (hoofd)slaapkamer, de badkamer en het toilet moet minstens 45 m² bedragen. Bij nieuwbouw > 55 m². Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Toegang: Een toegankelijk woning begint bij de buitenomgeving. Verbinding perceelsgrens  Toegangsdeur Voldoende grote parkeerplaats + verhard oppervlak Plaatsing van bel en brievenbus Hellende vlakken  Aantal treden Trappen met beperkte optrede en voldoende aantrede Dorpels vermijden – rolstoelgebruikers & slechtzienden De toegang voor gehandicapten niet langs achteren, maar langs de vooringang. Ook gehandicapten hebben hun fierheid. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Horizontale circulatie: Voldoende brede gangen Voldoende ruimte voorzien ter hoogte van deuren Voldoende ruime sas Voldoende ruimte bij een bocht van 90° of 180° Radiatoren, brandhaspels, kapstokken… mogen de vrije doorgang niet belemmeren In het bijzonder ter hoogte van deuren!! Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Verticale circulatie: Dimensionering van toegankelijke trappen Bij voorkeur rechte steektrap – plaatsing van evt. stoeltjeslift Ruimte voor evt. plaatsing van lift Uitvoering lift met de nodige voorzieningen We hebben er een heel artikel aan gewijd. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Woonkamer: Open verbinding tussen zithoek, eethoek en keuken Bevordert de algemene bruikbaarheid en aanpasbaarheid Obstakels vermijden Niveauverschillen vermijden Voldoende ruim dimensioneren Ramen, stopcontacten en schakelaars op de goede hoogte Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Keuken: Voldoende ruimte om vlot een draaicirkel te kunnen maken L of U- vormige keuken verdient de voorkeur Voldoende stevige handvaten en scharnieren voorzien Ergonomische uitvoering van de toestellen in functie van hun gebruik Scherpe hoeken en kanten vermijden Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Slaapkamer: Voldoende ruimte om een enkel of dubbel vrij bed te plaatsen Het bed langs 3 zijden bereikbaar maken Draaicirkel voor evt. rolstoelpatiënt Slaapkamer en badkamer met toilet op dezelfde verdieping Goede verlichting route slaapkamer – toilet Ramen, stopcontacten en schakelaars geplaatst op goede hoogte Mogelijkheid om slaapgelegenheid in te richten op niveau van de leefruimte Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Badkamer: Een WC in de badkamer laat meer bewegingsruimte toe Wastafels moeten onderrijdbaar zijn Een bad met stel- of zitvlak aan het hoofd- of voeteinde Douche zonder opkant en met licht afhellende bodem Badkamerdeur naar buiten opendraaien Wand en plafond voldoende stevig om later evt. steunen te plaatsen! Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Toilet: Toilet op woon- en slaapniveau bevordert makkelijke circulatie: Toiletten toegankelijk voor rolstoelgebruikers zijn ruim en worden in eerste instantie veelal niet voorzien in privé-woningbouw Het is verstandig voorzieningen te treffen om het toilet uitbreidbaar te maken Wand en plafond voldoende stevig om later evt. steunen te plaatsen Er zijn in de meeste gebouwen toiletten voor 3 geslachten: mannelijk, vrouwelijk en gehandicapt. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Deuren: Alle deuren hebben een voldoende brede vrije doorgang Rekening houdend met de dikte van het deurblad! Rekening houden met handgrepen bij deuren die slechts over 90° opendraaien Schuifdeuren vormen een goed alternatief Electrische bediening of automatisatie kan voordelig zijn. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Leuningen: Leuningen bieden steun. Leuningen verhinderen het vallen bij niveauverschillen Leuningen kunnen geleiden Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Richtlijnen & aanbevelingen Ramen: Voldoende daglicht is belangrijk voor slechtzienden Rekening houden waar nodig met uitzicht voor bedlegerigen en zieken De handgreep voor de bediening van de ramen voldoende laag plaatsen bereikbaar voor rolstoelgebruikers Glasoppervlak niet tot tegen de vloer. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Enkele interessante voorbeelden Renovatie sociale huisvesting ‘Sint- Maartensdal’ – Leuven: Bijdragen tot toegankelijkheid: De toegang werd verplaatst naar het gelijkvloers Er zijn geen dorpels of treden geplaatst tussen de inkom en de lift Gebruik van automatische schuifdeuren Intercom geplaatst op goede hoogte Verkeersarme omgeving Nabijheid van het station Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Enkele interessante voorbeelden Nieuwbouw Kennedypark - Kortrijk: Bijdragen tot toegankelijkheid: De toegang op gelijkvloers Er zijn geen dorpels of treden geplaatst tussen de inkom en de lift Verkeersarme omgeving Tekortkomingen: De dubbele toegangsdeur is niet automatisch en kan moeilijk zelfstandig geopend worden door rolstoelgebruikers Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Enkele interessante voorbeelden De Statielei in Mortsel – Ik heb zelf 3 kinderen, in totaal 9 à 10 jaar gebruiker van een kinderwagen. Ik vloek elke keer als ik weer eens de winkel niet binnenkan. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Enkele interessante voorbeelden Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

Integrale toegankelijkheid De wetgeving in Vlaanderen Besluit Integrale toegankelijkheid … voor iedereen. De wetgeving in Vlaanderen … kan beter. De normgeving in België … moet nog ontwikkeld worden. Richtlijnen & aanbevelingen … zijn er wel, maar ze zijn verre van uniform. Toegankelijkheid, aanpasbaarheid, aangepast … veel mogelijkheden voor innovatie Deze presentatie … hopelijk een aanzet tot een groter bewustzijn en een betere toegankelijkheid. Het gaat hier over comfort. Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS

TIS Toegankelijkheid, aanpasbaarheid & innovatie Een samenwerkingsverband van WTCB-NAV-INHAM Een project thematische innovatiestimulering (TIS) … gesteund door IWT Intro – Wettelijk kader – Normen – Richtlijnen – Voorbeelden – Besluit - TIS