Transgenders op de schoolbanken Dr. Joz Motmans Studiedag ‘Gender en seksuele diversiteit op school. Van beleid naar praktijk’. Brussel, 31/05/2013

Overzicht presentatie Achtergrond 1.1. Terminologie 1.2. Sociaal 1.3. Medisch 1.4. Juridisch Transgender kinderen op school 2.1. Noden 2.2. Werkmap “Gender in de blender” 2.3. Aanbevelingen voor scholen

1. Achtergrond 1.1. Terminologie Heel wat termen gaan rond: Seksuele identiteit Genderidentiteit Gendervariant Cross-sekse gedrag A-typische genderontwikkeling Genderdysforie Transgender Transseksueel Transitie Travestie …

1. Achtergrond 1.1. Terminologie Individuele seksuele identiteit 4 componenten: geslacht (biologisch gegeven) genderidentiteit (psychologische beleving) genderexpressie en genderrol (sociaal-culturele context) seksuele geaardheid Niet duaal, maar op continuüm

genderrol mannelijk---------androgyn----------vrouwelijk seksuele oriëntatie hetero-----------bi/queer--------homo/lesbisch genderidentiteit mannelijk------transgenderist------vrouwelijk biologische sekse jongen---------interseksueel------------meisje

visuele voorstelling

1. Achtergrond 1.2. Sociaal “Gendervariant” gedrag, uiterlijk en/of in hun innerlijke beleving niet zoals we van een meisje of jongen standaard verwachten = roldoorbrekend getuigen van diversiteit, niet enkel transgender! vaak gepest owv gendernoncorformiteit aanvaardbaar als kind, niet als jongere/puber eerder ok voor meisjes dan voor jongens vaders moeilijker met cross-sekse gedrag van zonen

1. Achtergrond 1.3. Medisch “A-typische gender-ontwikkeling” “Genderidentiteitsstoornis (GID)” Term uit DSM-IV en ICD-10 Iemand geboren met alle geslachtskenmerken van één sekse, maar de beleving van het geslacht (het identiteitsgevoel), komt niet (volledig) overeen met deze sekse, gepaard gaande met onbehagen en lijden DSM V: “Genderdysforie”

1. Achtergrond 1.3. Medisch Van pathologie naar variatie Studies van niet-Westerse culturen tonen ons dat er verschillende variaties bestaan van gender Culturen verschillen in hun definities van genderrol en tonen verschillende gradatie in tolerantie t.o.v. atypisch gendergedrag en genderverandering Wereldwijd discussie/evolutie naar afwijzing pathologiseren, zelfs door WPATH Nu: “transgender”: verwijst niet naar stoornis of lijden, dus minder stigmatiserend Parapluterm, transgenderisme = verzamelterm voor het hele spectrum van cross-gender verschijnselen waarbij genderidentiteit niet klopt met lichaam

1. Achtergrond 1.3. Medisch Signalen? Elk kind kent mogelijks fase(s) van cross-sekse gedrag, is NIET pathologisch! Wanneer permanent, langdurig en op meerdere vlakken (gevoel, beleving, interesses, gedrag ...) het gevoel heerst dat genderbeleving niet klopt met lichaam, én dit gepaard gaat met lijden: best hulp zoeken -> Kinderteam Uz Gent Ongeveer 20% blijkt later door te groeien richting transitie

1. Achtergrond 1.3. Medisch Kinderteam van UZ Gent Kinderpsycholoog en -psychiater, endocrinoloog Diagnosestelling, opvolging ontwikkeling Kind en gezin centraal “transitie”: intake en diagnosestelling, begeleiding: psychiater/psycholoog/endocrinoloog (ook omgeving) hormonale therapie: endocrinoloog Vanaf Tannerstadium 2: puberteitsremmers Vanaf 16j cross sekse hormonen chirurgie: plastisch chirurg, uroloog, gynaecoloog (18+)

Toename in zorg = groot We zijn van een gemiddelde van 17 volwassen patiënten per jaar in de jaren 1990, tot 27 in de jaren 2000, geëvolueerd tot gemiddeld 77 patiënten per jaar tijdens de laatste drie jaren. Dezelfde evolutie zien we op kortere termijn ook bij het kinderteam: tien jaar geleden hadden we slechts een handvol dossiers, en nu haast 40 nieuwe gezinnen per jaar. De toegenomen aandacht voor het transgender thema in media en beleid leidt meer mensen tot bij de gespecialiseerde hulp. Wat natuurlijk goed is, maar tegelijk voor langere wachtlijsten zorgt.

1. Achtergrond 1.3. Medisch (a) Intake en diagnosestelling A-typische genderontwikkeling? Ontwikkelingsdiagnose: DSM-IV-TR 302.6 Andere kinderpsychiatrische stoornissen? Autisme spectrum stoornis, depressie, hechtingstoornis etc. Uitsluiting interseksualiteit: onderzoek endocrinoloog

1. Achtergrond 1.3. Medisch (b) Begeleiding cognitieve en sociaal-emotionele mogelijkheden schoolse vaardigheden werken aan weerbaarheid en stressfactoren ouders: info protocol, begeleiding in emoties en ouderlijke rol samen met ouders en kind zoeken naar compromissen en gedrag passend bij leeftijd en omgeving contact met school en leerkracht: afstemming continue her-evaluatie: alle wegen open

1. Achtergrond 1.3. Medisch (c) Hormonale therapie Genderteam (Ethisch comité): goedkeuring Fase 1: Opstart puberteitsremmers: Tannerstadium 2 (12 à 13 jaar) Stopt ontwikkeling ongewenste lichaamskenmerken Omkeerbaar Start “real life experience”: diagnostische waarde Fase 2: cross-sekse hormonen: hormoonsubstitutietherapie 16 jaar Geen noodzaak Onomkeerbaar

1. Achtergrond 1.3. Medisch (d) Chirurgische interventies Vanaf 18 jaar Min. 2 jaar leven in gewenste rol Zeer individueel Doel = lichaam aanpassen aan genderidentiteit Tevens: sterke sociale en emotionele impact: omkleden, sport, douchen, sauna, strand, zwemmen, seksualiteit, … Trans meisjes: creatie vagina, ev. borstvergroting Trans jongens: borstamputatie, verwijdering eileiders en baarmoeder, creatie penis

1. Achtergrond 1.4. Juridisch Federaal 2007: wet betreffende transseksualiteit Juridische geslachtsverandering = recht, maar gekoppeld aan strikte medische criteria: Naamsverandering: diagnose GID + hormoongebruik School- en universiteitsdiploma’s! Geslachtsverandering: diagnose GID + chirurgische aanpassingen (onvruchtbaarheidseis)‏ 2007: genderwet Vermeldt expliciet geslachtsverandering Verzwarende omstandigheid bij haatmisdrijf Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen

1. Achtergrond 1.4. Juridisch Vlaanderen 2008: decreet houdende een kader voor het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid Beschermde kenmerken (art 16§5): transseksualiteit Toepassingsgebied (art 20): o.a. onderwijs 13 lokale meldpunten discriminatie Federaal + Vlaanderen: genderidentiteit en genderexpressie zijn NIET beschermd Voorzien in het interfederaal actieplan homofobie en transfobie

RR: aantallen: 1/1/1993 – 30/06/2012 = 631

2. Transgenderisme op school? 2.1. Scholen: genderdivers of genderconform? Wat weten we? Wat zijn de tekorten? Waarom belangrijk? Hoe toepassen in de klas? 2.2. Wat met transgender leerlingen op school? Wat mag en kan? Hoe problemen voorkomen?

2. Transgenderisme op school? 2.1. Scholen: genderdivers of -conform? Onderzoeksgegevens: Druk van peers → genderconform gedrag Gendernonconform gedrag is minder acceptabel dan homoseksualiteit Weinig onderzoek onder transjongeren, wel retroactief: 64% jongens en 44% meisjes ondervond pesterijen Verbaal en fysiek geweld, kritiek op uiterlijk, gedrag, of ideeën, belachelijk gemaakt of genegeerd worden,… Vnl. door medeleerlingen! Slechts 32% van de jongeren is open t.a.v. vrienden (Motmans, 2008)

2. Transgenderisme op school? 2.1. Scholen: genderdivers of -conform? Wat zijn de tekorten? Grote vraag naar informatie voor kinderen, jongeren, omgeving (ouders, school, CLB, ..) Weinig boeken, goede documentaires, websites... Gebrek aan info zorgt voor veel vertraging in persoonlijk proces en isolatie! “Wat niet gekend is, waar je geen woorden voor hebt, dat kan je niet benoemen”

2. Transgenderisme op school? 2.1. Scholen: genderdivers of -conform? Thema = voor iedereen belangrijk Deel van vakoverschrijdende eindtermen van secundair onderwijs : “Context 2: De leerlingen kunnen zich uiten over en gaan respectvol om met vriendschap, verliefdheid, seksuele identiteit en geaardheid, seksuele gevoelens en gedrag.” = deel van de persoonlijke ontwikkeling Verhoogde kennis en begrip: zorgt voor verdraagzaamheid, solidariteit, diversiteit … In lijn met gelijke kansen- en antidiscriminatiebeleid Gemeenschappelijke verklaring over een beleid m.b.t. gender en seksuele geaardheid in het onderwijs

2. Transgenderisme op school? 2.1. Scholen: genderdivers of -conform? SPECIFIEK: Educatieve map “Gender in de Blender” Provincie Vlaams-Brabant 23 werkvormen // 4 componenten Gedifferentieerd Tips voor literatuur en documentatie Verklarende woordenlijst Illustraties en gedichten www.genderindeblender.be: getuigenissen, mythes en feiten, …

2. Transgenderisme op school? 2.1. Scholen: genderdivers of -conform? Educatieve map “Gender in de Blender” Voordelen concept overstijgt tweedeling man/vrouw brengt oneindige genderdiversiteit in beeld het gaat niet over die andere, het gaat over ons allen iedereen is uniek en evenwaardig Algemene doelstelling leren genuanceerd denken leren openstaan voor het andere en het onbekende leren omgaan met diversiteit niet alleen voor jongeren, ook voor volwassenen!

2. Transgenderisme op school? 2.1. Scholen: genderdivers of -conform? MAINSTREAM: Tips voor leerkrachten Hoe werken we genderstereotiepen in de hand? Creëer geen groepen of ken geen taken toe naargelang geslacht, maar wees creatiever Steun elke interesse die jongeren tonen, ook al is deze roldoorbrekend Hoe kunnen we respect voor genderdiversiteit tonen? Neem genderexpressie en genderidentiteit mee op in het rijtje van antidiscriminatiegronden in het schoolreglement en in antipestbeleid Pak scheldwoorden en andere incidenten of pestgedrag meteen aan wanneer ze voorvallen

2. Transgenderisme op school? 2.2. Wat met transgenders op school? Scholen: pas bewust van probleem wanneer situatie zich voordoet: Sport: welke kleedkamer? Welk toilet? Schoolreis: bij wie slapen? Schoolpas: foto? naam? Examens, diploma: naam? Houding leerkracht en directie = cruciaal

2. Transgenderisme op school? 2.2. Wat met transgenders op school? Vorming en training voor schoolpersoneel, CLB Specifiek beleid en regels voor trans jongeren: wat kan en wat niet? Niet wachten op problemen, maar pro-actief concreet transgenderbeleid als deel van diversiteitsbeleid Schoolinterne documenten: eigen beleid mogelijk! Overlegstructuur ouders-kind-hulpverlening-school Contacten met / kennis van trans organisaties zoals T-jong en Berdache België Transgender Infopunt: website / permanentie

Bedankt! één centrale plek: www.transgenderinfo.be Educatief materiaal: www.genderindeblender.be Hulpverlening: Kinderteam UZ Gent: centrumsege@uzgent.be Jongerengroep: www.t-jong.be Ondersteuning voor ouders: Berdache België: info@berdache.be Discriminatie: IGVM: www.igvm.fgov.be of holebifoon: 0800 99 533 of vragen@holebifoon.be één centrale plek: www.transgenderinfo.be