Een praktische handreiking van taal- en rekenbeleid: van beleidsplan naar implementatie in de dagelijkse lespraktijk 12.30 – 13.20 uur Bettina Korver

Hoe zie je taal- en rekenbeleid duidelijk terug in de lessen van de dagelijkse lespraktijk? Met deze handreiking gaat men van taal- en rekenbeleidsplan naar de concrete implementatie hiervan in de dagelijkse lespraktijk van de docent in de klas. Tevens beslaat deze handreiking niet louter taal- en rekenbeleid, maar pakt ook dieper door richting effectief lesgeven, toetsen en de administratie

‘Taal- rekenbeleid is de structurele en strategische poging van een schoolteam om de onderwijspraktijk aan te passen aan de taal- en rekenleerbehoeften van de studenten met het oog op het bevorderen van hun algehele ontwikkeling en het verbeteren van hun onderwijsresultaten.’ (K. Van den Branden, 2004, Taalbeleid: een hefboom voor gelijke onderwijskansen?, in School en Samenleving, 5) permanent, systematisch en strategisch handelen van docenten, met als doel het taal-rekenniveau en de ontwikkeling hiervan te bevorderen bij de leerlingen.

Gewenste onderwijssituatie

Herkenbare onderwijssituatie

Cruciale vraag bij taal-rekenbeleid Hoe bewegen we docenten naar effectief docenthandelen, waarbij bewust wordt omgegaan met verschillen in onderwijsleerbehoeften van leerlingen? Zodanig dat je taal- rekenbeleid concreet terugziet in de dagelijkse lespraktijk? Cruciale vraag bij taal-rekenbeleid

Uitkomst van deze bijeenkomsten is de Lente 2013 Clusiusbrede werkgroep samengesteld om deze vraag te beantwoorden (Hulpmiddel: ‘Rekenen: op niveau komen en blijven’, 2011, SLO-brochure: AN: 4.5526.416 ) Uitkomst van deze bijeenkomsten is de Handreiking taal- rekenbeleid: De praktische vertaalslag van taal- en rekenbeleid in de dagelijkse lespraktijk van het (v)mbo

Uitgangspunt implementatie praktisch vakoverstijgend taal- en rekenonderwijs Taal- en rekenbeleid niet als los onderdeel toevoegen, maar koppelen aan reeds bestaande good practice op de eigen vestiging, zoals differentiatie, OGW empowerment onderlinge uitwisseling good practice

De wet "Referentieniveaus Nederlandse taal en rekenen“ beoogt onder meer: een goede zichtbaarheid van het niveau van beheersing van de Nederlandse taal en het rekenen voor zowel de leerling als de leraar en de school; meer eenduidigheid in taal- en rekenonderwijs in de gehele onderwijskolom; meer doelgericht taal- en rekenonderwijs door nauwkeurig omschreven doelen; een betere overdracht van leerlingen tussen de verschillende onderwijssectoren door de introductie van een eenduidige en gemeenschappelijke taal; het ontstaan van beter doorlopende leerlijnen voor taal en rekenen.

een goede zichtbaarheid van het niveau van beheersing van de Nederlandse taal en het rekenen voor zowel de leerling als de leraar en de school; meer doelgericht taal- en rekenonderwijs door nauwkeurig omschreven doelen KLASHANDELINGSPLAN faciliteert bewust omgaan met verschillen middels alle leerlinggegevens op 1 A4

KLASHANDELINGSPLAN = een synergetische, praktische weergave van alle huidige toetsresultaten: AFSPRAKEN HELE KLAS klassenplattegrond, volgboekje leerling, Equip-afspraken, etc. (resultaten observatie-instrumenten) LEERLINGEN MET EEN HANDELINGSPLAN zorg en individuele lln (resultaten externe en interne metingen) DIFFERENTIATIE leesvaardigheid, woordenschat en rekenen/wiskunde (nav resultaten CITO-VAS) en eigen vakgebied (nav resultaten methodegebonden toetsen) één format voor alle gegevens Clusius College Schagen b.korver@clusius.nl

Clusius College Schagen b.korver@clusius.nl

Clusius College Schagen b.korver@clusius.nl

OGW, differentiatie en vakoverstijgend taal- en rekenaanbod Door de CITO-VAS-resultaten jaarlijks per klas te analyseren kan op basis hiervan meer maatwerk worden georganiseerd in het kader van OGW, differentiatie en taal-rekenbeleid. Deze gegevens kunnen worden verwerkt in het klashandelingsplan,zodat de docent altijd de juiste gegevens van de leerlingen in zijn klassenadministratie paraat heeft. Het is ook van belang de leerlingen en ouders meer te betrekken bij de CITO-VAS-uitslagen, zodat duidelijk is wat het huidige niveau is en wat het gewenste niveau is. Hiermee maken we de leerlingen (en ouders) verantwoordelijk voor het eigen leerproces. OGW, differentiatie en vakoverstijgend taal- en rekenaanbod

Warme overdracht PO-VO (format) Maak gebruik van de PO-gegevens, zoals CITO-LVS, handelingsplannen, sociaal-emotionele aspecten, NIO, dyslexie, dyscalculie, etc. (zie format Handreiking pag. 46, 47) Warme overdracht einde schooljaar binnen secties Draag leerlinggevens over einde schooljaar, zodat de volgende docent direct kan aansluiten bij niveau leerlingen. Doorlopende leerlijnen Onder het begrip doorlopende leerlijnen wordt verstaan de wijze waarop de ontwikkelingsgegevens van de leerling worden bijgehouden en waar nodig overgedragen, zodat de ontwikkeling kan continueren binnen de scholen die hij doorloopt, van PO naar VO. Ook valt hieronder de wijze waarop de ontwikkelingsgegevens van de leerling binnen de school zelf wordt besproken, bijvoorbeeld binnen secties. Het is dan ook van belang de intake zo zorgvuldig mogelijk te doen, zodat te allen tijde bij eventuele obstakels in de leerlingontwikkeling de achtergrondinformatie over de leerling kan worden geraadpleegd. Want als een leerling reeds op de basisschool een zwakke rekenaar is, is hij dit naar waarschijnlijkheid ook in het VO. Dan is het van belang te gaan bekijken wat er reeds aan gedaan is in het PO (bijvoorbeeld door de handelingsplannen in te zien) en wat wel of niet goed werkte qua aanpak. het ontstaan van beter doorlopende leerlijnen voor taal en rekenen; een betere overdracht van leerlingen tussen de verschillende onderwijssectoren door de introductie van een eenduidige en gemeenschappelijke taal

Vakwerkplan: laat binnen secties omschrijven hoe concreet aandacht wordt gegeven aan taal- en rekenaspecten binnen hun vakgebied Hierbij valt te denken aan onder meer: Specifieke vaktaal: Hoe wordt binnen het vak aandacht gegeven aan het beheersen van specifieke vaktaalwoorden en vakspecifieke moeilijke woorden en begrippen? Hoe wordt op planmatige wijze taalondersteuning geboden aan leerlingen die een zwakke woordenschat hebben? Algemene schooltaal(woorden): Hoe wordt de leerling ondersteund bij het zich eigenmaken van zakelijke schooltaal en de bijbehorende algemene schooltaalwoorden? Begrijpend lezen: Hoe wordt ondersteuning gegeven aan leerlingen die zwak zijn in begrijpend lezen? Spelling: Hoe wordt de leerling aangemoedigd om foutloos te schrijven? Formats: Hoe wordt inzichtelijk en transparant geadministreerd welke leerlingen op, onder of boven niveau zitten bij woordenschat, begrijpend lezen of wiskunde? Hoe worden producten als werkstukken, boekverslagen, etc. gemaakt en beoordeeld? Gebeurt dit eenduidig op vakoverstijgende wijze, of heeft elk vak een eigen systeem? meer eenduidigheid in taal- en rekenonderwijs in de gehele onderwijskolom; een betere overdracht van leerlingen tussen de verschillende onderwijssectoren door de introductie van een eenduidige en gemeenschappelijke taal

Een vestigingsbrede werkgroep taal- rekenbeleid samenstellen, breed gedragen binnen verschillende secties Reken- en taalcommunity Tijdens plenaire scholingsmomenten: Afstemmen uniformiteit regels en afspraken uitwisseling van good practice Transfer… inzicht creëren in lesaanbod verschillende secties Inventarisatie problemen (beheersings- en communicatie) meer eenduidigheid in taal- en rekenonderwijs in de gehele onderwijskolom; een betere overdracht van leerlingen tussen de verschillende onderwijssectoren door de introductie van een eenduidige en gemeenschappelijke taal

Tussen realiteit en visie (Handreiking pag. 15) Verschillende soorten problemen uit de dagelijkse lespraktijk op de vestiging inventariseren (leerling- en docentniveau) om in kaart te brengen welke praktische oplossingen hierbij kunnen worden ingezet. Beheersingsproblemen Een beheersingsprobleem laat zich omschrijven als onvoldoende mate van beheersing van rekenkundige kennis, vaardigheden en/of inzicht die de school van een leerling mag verwachten. Communicatieproblemen Communicatieproblemen kunnen zich voordoen als docenten, leerlingen en andere betrokkenen voor een zelfde begrip verschillende namen hanteren, verschillende notaties gebruiken, een rekenopgave op verschillende manieren oplossen of een rekenmachine in verschillende situaties gebruiken. Beheersingsproblemen Het lage DLE waarmee de leerlingen het VO binnentreden. verantwoordelijkheidsverschuiving van ouders in geval van bijvoorbeeld dyscalculie (en dyslexie). De problematiek op de eigen vestiging in kaart brengen kan effectief op twee niveaus. Op leerling- en klasniveau kan middels analyse van leerlinggegevens aan de hand van een diagnostische toets worden vastgesteld met welke gebieden zij moeite hebben en waar ze sterk in zijn. Ook kan op basis van de uitkomsten in grote lijnen worden weergegeven wat de gemene deler is qua problematiek. Tussen realiteit en visie (Handreiking pag. 15)

Bewustwording creëren I door op docentniveau is een korte vragenlijst, een scan, een goede methode die zicht geeft op de problematiek aan de docentkant. Onderstaande vragenlijst is hier een voorbeeld van:

Bewustwording creëren II Les intellos du rap Extinction des lumières, silence dans la salle. Les premières images du clip d’Abd Al Malik défilent sur grand écran. On voit des jeunes qui fument des joints, d’autres qui roulent sans casque sur leurs motos, des regroupements qui font peur dans les cages d’escalier. Clichés de cité. Sauf que la projection n’a pas lieu dans une maison de quartier, mais dans un grand amphithéâtre, au siège de France Télévisions. (Tekst 7, VWO-examen tijdvak 1, 2010)

Bewustwording creëren III Singing in the shower? Australians may want to be happy, but they shouldn’t start singing in the shower. Energy Australia, one of the country’s largest electricity suppliers, says singing in the bathroom adds an extra 9.08 minutes to a normal scrub. Singing, daydreaming, shaving and other ‘non-essential activities’ in the shower are adding tot the average family’s power bills and also contributing to global warming, it says. (Tekst 9, VMBO-BB-examen tijdvak 1, 2009)

Aanbod van lesstof en leerlinggedrag De aanbieding van lesstof geeft altijd een reactie bij de ontvanger, de leerlingen. Daarom verdient dit onderdeel de nodige voorbereiding en aandacht! Op welk niveau is de lesstof en materiaal Wijze van instructie Didactische werkvorm voor de zelfstandige uitwerking Mate van interesse voor het onderwerp Mate van ondersteuning Mate van autonomie en keuzevrijheid

Transfer, de wendbare toepassing van het geleerde in meerdere vakgebieden, is het speerpunt voor vakoverstijgend reken- en taalonderwijs. Vakoverstijgend rekenbeleid: uniformiteit en onderlinge afstemming en uitwisseling binnen de vakgebieden nodig betreffende uitrekenmanieren en rekenprocedures. Vakoverstijgend taalbeleid: onderlinge afstemming van algemene en vakspecifieke schooltaalwoorden en de wijze waarop en wanneer deze worden aangeboden. Ook valt hierbij te denken aan het taaloverstijgend aanbod van grammaticaonderdelen. Doel: Transfer

Op docentniveau werken aan de eigen taalvaardigheid. Uniformiteit afspraken rond taal- en rekenonderwijs door breedgedragen werkgroep. Tijdens scholingsmomenten uitwisselen afspraken, good practice en Informatie over de inhoud van de referentieniveaus, zodat aansluitend het team de toetsen van het eigen vakgebied hierop kan gaan bekijken. Buiten secties uitwisseling woordenschat van de lesstof, zodat overkoepelend kan worden gewerkt aan enerzijds de woordenschatuitbreiding en anderzijds de transfer, door te verwijzen naar het andere vak. De gemaakte afspraken worden gescoord op het lesbezoekformulier zowel door de teamleiders (en worden onderdeel gemaakt van het POP-gesprek), alsmede door collega’s tijdens collegiale lesbezoeken. Grammatica-onderdelen worden tegelijkertijd behandeld binnen de talensecties. Etc etc… Hoe bewegen we docenten naar effectief docenthandelen, waarbij bewust wordt omgegaan met verschillen in onderwijsleerbehoeften van leerlingen?

Van eindtermen naar PTA en PTO Bij een kwalitatief goede invulling van de PTO’s en PTA’s kan worden gedacht aan onder meer: een evenredige spreiding van leerstofonderdelen per vakgebied binnen het PTO en PTA; inhoudelijk goede vragen, gebaseerd op de kerndoelen en eindtermen, ingedeeld volgens de taxonomie van Bloom; een gebalanceerde puntentoekenning/scoring per vraag met bijbehorende normering en cesuur; taaltechnisch vraagniveau op bijbehorend referentieniveau taal en rekenen; uniformiteit in toetsing en normering binnen de secties; eindcontrole op vorm en op inhoud, door bijvoorbeeld een toetscommissie. Van eindtermen naar PTA en PTO

Beginpunt: eindtermen en kerndoelen Curriculum Samenstelling PTO en PTA Samenstelling toetsing

STAP 1. Beginpunt: eindtermen en kerndoelen Wat moet een leerling aan het einde van de leerroute beheersen? Wat moeten wij docenten de leerlingen leren? Opdracht stap 1: Bekijk de syllabus ‘eindtermen eigen vakgebied’ met welke SE-CE-verdeling Bekijk examens eigen vakgebied en betrek tzt ook de uitkomsten WOLF-analyse hierin Stel vast welke onderdelen welke zwaarte krijgen in de syllabus / het CE, het Centraal Examen en geef dezelfde zwaarte aan deze onderdelen in het PTO en PTA door ze herhaald aan bod te laten komen.

STAP 2. Curriculum De eindtermen met bijbehorende CE-stof bepaalt de lesstof, want dit is wat de leerlingen aan het einde van hun schoolloopbaan moeten beheersen. De inhoud van het lesstofaanbod (en bijbehorende toetsing PTO en PTA) moeten de eindtermen vertegenwoordigen. Opdracht stap 2: Bepaal specifieke beheersingsdoelen, gekoppeld aan de eindtermen, voor de verschillende onderdelen van de leerstof Bepaal hoe je deze zwaarte terug laat komen in het lesstofaanbod, gekoppeld aan de eindtermen

STAP 3. Samenstelling PTO en PTA Welke onderdelen van de leerstof komen in het PTO en PTA met welke weging? Betrek de eindtermen en de CE-onderdelen ruim van tevoren (reeds in de onderbouw) in het PTO en bouw zo verder uit naar het PTA! Opdracht 3: Bekijk de samenstelling van het PTO en PTA op inhoud en weging van de PTO- en PTA-toetsen en bepaal of deze in voldoende mate de eindtermen representeren. Maak aanpassingen waar nodig.

STAP 4. Toetsing Bepaal ahv de doelen wat je wilt toetsen en hoe: zorg voor specifieke vragen; ken hier punten aan toe passend bij leerweg en de moeilijkheidsgraad van de vraag; stel een beheersingsniveau vast; en koppel hier van tevoren de absolute cesuur aan. Opdracht 4. Bekijk de toetsen kritisch ahv deze punten. Haal de zwakke toetsen eruit en vervang ze door representatieve toetsen. Representeert de toets het PTO / PTA? Vertegenwoordigen de toetsen de eindtermen?

Werkbijeenkomst Benodigdheden: Overzicht PTO, PTA en syllabus Reflecteer in secties op het PTO en PTA ahv de stappen en bijbehorende opdrachten van deze PPT. Notuleer alle bevindingen en aanpassingen. Verwerk de onderdelen in het vakwerkplan. Benodigdheden: Overzicht PTO, PTA en syllabus Bijlage 3: Taxonomie van Bloom Bijlage 4: Scoring, normering en cesuur

LEERLINGEN HANDELINGSPLAN DIFFEREN TIATIE LGF- LEERLINGEN HANDELINGSPLAN INDIVIDUELE LEERLINGEN HANDELINGSPLAN AFSPRAKEN HELE KLAS DIVERSE TOETSGEGEVENS uitwisseling good practice En dan nu: OGW TAAL-REKEN BELEID Clusius College Schagen b.korver@clusius.nl