Toppers van Toen Hier gaan we het over hebben: Naar wat voor muziek luisterden de mensen vlak voor,- tijdens- en vlak na de tweede wereldoorlog? Waren er toen al grote hits? Waren er toen al beroemde sterren? Hoe klonk die muziek? Deze les gaat dus over de muziek van rond de Tweede Wereldoorlog. Je komt dingen te weten over: Dansmuziek Hits Big bands Spotliedjes (je gaat er zelf ook één maken!) Een herdenkingsliedje De muziek van de bevrijding

Toppers van Toen In onze tijd kennen we beroemde zangers, zangeressen, rappers, deejays en popgroepen die grote hits scoren. In de jaren rond de Tweede Wereldoorlog was dat niet anders. Oude mensen die de oorlog meegemaakt hebben weten zich nog veel liedjes uit die tijd te herinneren. Als ze naar die liedjes luisteren gaan ze in gedachten weer terug naar 1940….. Om naar muziek te luisteren had je in die tijd een radio. Op bevel van de Duitsers moesten in Nederland alle radio’s worden ingeleverd. Naar de radio luisteren was verboden…. Veel mensen verstopten hun radio- toestel op zolder of in het schuurtje en luisterden in het geniep naar de Engelse BBC-radio. Het liedje “Lili Marlene” was zo’n grote hit. Het gaat over een soldaat die vertelt over zijn vriendinnetje Lili Marleen, dat buiten de kazerne steevast bij een lantaarn op hem wachtte. De tekst werd al in 1915 (tijdens de 1e Wereldoorlog) geschreven door een Duitse soldaat. Het lied, in 1939 gezongen door Lale Andersen, werd pas een grote hit toen het vanaf 1941 dagelijks op een vast tijdstip werd gedraaid door radio Belgrado voor Duitse soldaten aan het front. Ook de Engelse en Russische troepen konden ook afstemmen op radio Belgrado en hadden dit al snel in de gaten. Later werd het liedje in het Engels en in het Russisch vertaald. Bijzonder is dat soldaten die elkaars vijanden waren allemaal het zelfde liedje mooi vonden! Luister eens naar “Lili Marlene” in het Duits Engels en Russisch. Hoor je verschillen in de manier van zingen, of de instrumenten die gebruikt worden?

Bigbands In Amerika waren inmiddels de “Bigbands” erg populair geworden. Het woord “Bigband” betekent “grote band”. Een popgroep van tegenwoordig bestaat uit vier of vijf muzikanten die meestal op elektrisch versterkte instrumenten spelen. Een Bigband is veel groter en bestaat uit een drummer, een pianist, een contrabassist, een gitarist, een stuk of vier trompettisten, een paar trombones en drie of vier saxofoons. Soms werd de band ook nog aangevuld met één of meer zangers of zangeressen. In Amerika waren de bigbands van Duke Ellington, Count Basie en Glenn Miller (die we later nog gaan zien) erg beroemd. In Nederland luisterde iedereen graag naar “The Ramblers” , die elke week op de radio kwamen en ook grammofoonplaten opnamen. In dit filmpje kun je zien hoe de The Ramblers in 1941 een plaat opnamen. Een grote hit van the Ramblers was “Wie is Loesje” Luister er maar eens naar. Vraag: Wie is Loesje eigenlijk? Loesje De bezettingstijd was voor veel muzikanten erg moeilijk. De Duitsers bemoeiden zich met wat ze wél en niet mochten spelen. Veel muzikanten besloten daarom om zolang de Duitsers de baas waren niet meer te spelen en moesten op een andere manier aan de kost zien te komen. The Ramblers bleven tijdens de oorlog gewoon optreden. Dat werd ze door sommige Nederlanders kwalijk genomen. Waarom was dat, denk je?

Spotliedjes Het mag wel duidelijk zijn dat de meeste Nederlanders niet blij waren met de Duitse bezetters: ze hoopten dat ze weer gauw zouden ophoepelen! De mensen waren ook bang voor de Duitsers, die allerlei nieuwe regels en wetten invoerden en die je bij het kleinste vergrijp zomaar konden oppakken en opsluiten. Het zingen van liedjes over Nederland of de koningin was verboden, maar dat gebeurde natuurlijk toch stiekem. Om de spot te drijven met Hitler, Duitsland, de NSB, enz. werden er ook teksten verzonnen die werden gezongen op melodietjes die toen bekend waren. Die liedjes kon je beter maar niet buiten op straat zingen, maar thuis gebeurde dat wél. (niet te luid natuurlijk….) Sommige teksten die in Tilburg werden gezongen zijn bewaard gebleven. Kijk maar eens op de volgende dia:

Spotliedjes Herken je de melodieën? Het liedje “Oranje Boven” was verboden, maar daar had men iets op gevonden: Kleurtje boven, kleurtje boven, leve je weet wel wie. Kleurtje boven, kleurtje boven, leve je weet wel wie. Het lukte de Duitsers maar niet om Rusland te verslaan. Dit liedje, op de wijs van 'Lily Marlene‘ zit vol leedvermaak: Voor de poort van Moskou Stond een Duits soldaat. Twee bevroren benen en een bleek gelaat. Hij stond te bib'ren van de kou, En dacht waar blijft de Führer nou, Die ons toch redden zou. Welk “kleurtje”wordt bedoeld? Wie is “je weet wel wie”? Ook Sinterklaasliedjes waren bruikbaar om spotliedjes te maken: Zie de maan schijnt door de bomen, ‘t is van ’t jaar geen Sinterklaas Want die rotmof is gekomen en die speelt nu hier de baas Koffie, suiker, rijst en thee alles neemt die rotmof mee. Wie is de “Führer”? Wie is “die rotmof”?

Spotliedjes Deze spotprent werd stiekem op straat door-gegeven. Als je geluk had kon je op de radio op zolder “Radio Oranje” ontvangen, dat vanuit Engeland uitzond. Naast nieuws over de oorlog en de vorderingen van de geallieerden kon je soms ook spotliedjes horen, zoals dit:

Schrijf je eigen Spotliedje! Stel je voor: Tilburg en heel Nederland is bezet door Suisland, waar een dictator genaamd Bietler aan de macht is. Een groep Nederlanders heeft de BPN (Bietler Partij Nederland) opgericht. De Suisers hebben het internet afgesloten. Alle mobiele telefoons zijn door hen in beslag genomen. Het gebruik daarvan wordt streng bestraft. Bij Albert Hein en de Jumbo staan lange rijen, want er is bijna geen eten meer te koop. Na een uur wachten kun je als je geluk hebt een brood kopen. De Suisers hebben ook het gas afgesloten: het is heel koud in huis. Je buurman, die meeliep in een protestmars tegen de bezetters uit Suisland, zit in de gevangenis. Je vriendje Ahmed is al twee weken niet meer op school geweest. Je weet niet waar hij is gebleven. Opdracht: Verzin een spotliedje op de Suise bezetters, Bietler en de BPN. Steek maar flink de draak met hen! Gebruik het melodietje van “Hallo allemaal, wat fijn dat je er bent” voor het liedje. Zing je liedje mee met deze muziek:

Herdenken Vragen over het liedje: Luister eerst: In de kleine sjoel* Staat een kacheltje En hij brandt heel goed En de rebbe** leert Lieve kinderen Hoe je schrijven moet ’t Is Hebreeuws*** nog wel Dus heel moeilijk, hoor Het moet keurig net Heb je ’t mooi gedaan Dan wordt een vlaggetje In je schrift gezet En de rebbe zegt: ‘Lieve kinderen, Kennis is geen macht Maar kan toch nog wel Een lichtje zijn In stikdonkere nacht Lieve kinderen, Wat een lijdensweg Ga je tegemoet… Daarom steek ik vast Een lichtje aan Dat het altijd doet.’ Herdenken Willem Wilmink (1936-2003) was een dichter en tekstschrijver die teksten schreef voor televisieprogramma’s als Het Klokhuis en Sesamstraat. In het liedje “De rebbe leert de kinderen schrijven” herdenkt hij alle Joodse kinderen die tijdens de bezetting naar Duitsland zijn vervoerd. De meesten van hen kwamen niet meer terug. De muziek is gemaakt door Harry Bannink (1929-1999). In het programma “De wereld draait door” wordt het liedje gezongen door Wende Snijders. Synagoge Tilburg Helga Deen Vragen over het liedje: Over welke kinderen gaat dit liedje? Het liedje wordt langzaam gezongen. Waarom is dat zo? Klinkt het liedje vrolijk of droevig? Waarom vind je dat? In het derde couplet zegt Willem Wilmink: “kennis is geen macht, maar kan toch nog wel een lichtje zijn in stikdonkere nacht”. Wat bedoelt hij met die zinnen? *Joods gebedshuis **Joodse leraar ***Joodse taal Joodse kinderen op school Anne Frank Luister eerst:

27 oktober 1944: Tilburg Bevrijd! Op 27 oktober 1944 slaagden Schotse troepen er in om Tilburg te bevrijden. De Tilburgers waren natuurlijk dolblij en overal op straat werd spontaan gefeest. De spotliedjes konden nu vrijuit op straat worden gezongen. Tilburgse muzikanten haalden instrumenten uit de kast en maakten muziek, waarop volop werd gedanst. Het hele feest werd een half jaar later nog eens over gedaan toen op 5 mei 1945 heel Nederland was bevrijd. De Amerikaanse bigband van Glenn Miller had vlak na de oorlog een enorme hit met het nummer “In de Mood”. In Tilburg ontstonden veel jazz-bandjes, die voor de eigen bevolking, maar vooral voor de Engelse, Amerikaanse en Canadese soldaten die in de stad waren speelden. Een aantal jaren laten richtten een aantal van die muzikanten hun eigen “Tilburg Bigband” op die nog steeds bestaat. Glenn Miller: In the mood Ook de radio’s werden weer van de zolder gehaald. Er klonken weer vrolijke liedjes door de huiskamers. Dit liedje past precies bij de tijd waarin het geschreven is. Waarom? Tilburg Bigband

Denk nog even na: Hoe luisterden de mensen in de tijd van de Tweede Wereldoorlog naar muziek? Wat voor soort muziek was toen in de mode? Hoe kwamen de spotliedjes tot stand? Waaraan hoor je het verschil tussen een spotliedje en een herdenkingsliedje? Hoe kwam het dat er in Tilburg valk na de oorlog zoveel jazz-bandjes waren? Welk liedje, of stukje muziek vond je het: leukste gezelligste mooiste grappigste droevigste