Bewonersinitiatieven: voor wie en door wie? WIFI-CODE

Programma WIFI-CODE Sociale basis, terug van weggeweest Lou Repetur, Movisie Zorgzame gemeenschappen Jan Smelik, Nederland Zorgt Voor Elkaar Animatie: hoe kunnen burgerinitiatieven inclusief zijn? Thematafels Plenaire terugkoppeling Borrel WIFI-CODE

De sociale basis, terug van weggeweest

Preventieve aanpak van ongetemde sociale vraagstukken Onze kennis staat ten dienste van de praktijk en heeft als doel een bijdrage te leveren aan de versterking van kwaliteit van het leven van een ieder en met name de meest kwetsbaren in onze samenleving. Movisie’s rol: Innovatie en transformatie Kwaliteitsverbetering van (bestaande) aanpakken Body of knowledge

Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving Beleidsdoelstellingen van de veranderingen in het sociaal domein: Betere kwaliteit van ondersteuning en eerder: minder zwaar, meer preventie, meer integraal, dichterbij, meer inspraak burger en meer ruimte professionals. Meer voor elkaar zorgen: meer samenredzaamheid, zelfredzaamheid, meer burgerbetrokkenheid bijv. mantelzorg en vrijwilligerswerk. Inclusieve samenleving: toegankelijk voor iedereen, iedereen moet mee kunnen doen. Financiële houdbaarheid: beter met minder en gemeenten kunnen het goedkoper.

Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving Evaluatie SCP van 3 jaar transformatie (Hulp dichterbij? 2018): wat zijn de resultaten op landelijk niveau van de transformatie? Betere kwaliteit van ondersteuning en zorg: Hulp meer dichterbij georganiseerd, minder mensen krijgen zorg in een instelling. Meeste WMO-melders krijgen maatwerkvoorziening. Samenwerking vrijwilligers, professionals, wijkverpleging kan beter. Maar collectieve en preventieve taak blijft achter. Meer voor elkaar zorgen: Geen toename van aandeel informele helpers in de bevolking (1/3 van de 16+-ers geeft informele hulp). Mobiliseren meer informele hulp blijkt lastig. Financiële houdbaarheid: Groei van de totale uitgave voor langdurige zorg is afgevlakt, in de jeugdzorg is een stijging, WMO stabiel en bezuinigingen. Inclusievere samenleving?

Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving Kortom: Professionele hulp komt dichterbij Informele hulp kent grenzen Zonder sterke sociale basis géén transformatie

Sociale basis: wat is het en hoe wordt het versterkt? Het geheel van relaties, verbanden, diensten, organisaties, ondernemingen en voorzieningen die het mogelijk maken dat mensen in redelijkheid samen kunnen leven in gezinnen, groepen, netwerken, wijken, buurten én naar tevredenheid mee kunnen doen in de samenleving Wanneer is de sociale basis versterkt? Als iedereen kan rekenen op sociale steun. Iedereen in de wijk kan steun vragen en bieden.

Historisch perspectief Sociale basis is geen nieuw verschijnsel: 1950: ‘samenlevingsopbouw’ 1970: ‘maatschappelijk middenveld’ 1980: ‘civil society’ 1990: ‘sociale basis infrastructuur’ Ook wel: cement van de samenleving, maïzena-overheid (Noord-Brabant), de lijmpot voor kleefkracht tussen burgers (Friesland), de boel bij elkaar houden (Amsterdam), het sociale weefsel van de stad. 1950 “samenlevingsopbouw” – naar een collectieve aanpak van maatschappelijke problemen. 1970 “maatschappelijk middenveld” – particulier initiatief in middenveld tussen overheid, burgers en markt (kerken, vakbonden, bibliotheken, verenigingsleven). 1980 “civil society” – meer nadruk op participatie burgers. Meer besef over rol sociale omgeving én meer aandacht voor marktwerking & efficiency denken. 1990 “sociale basis infrastructuur” – tegenhanger fysieke infrastructuur waar veel meer middelen naar toe gingen.

Wat is de sociale basis? Componenten: Formeel > organisaties, diensten, voorzieningen die burgers professionele ondersteuning bieden. Informeel > burgers die individueel of in collectieve verbanden zelf bijdragen aan onderlinge ondersteuning. Functies: Algemeen > formeel en informele organisaties of verbanden voor alle bewoners Preventief > formeel en informele organisaties of verbanden die problemen of verergering willen voorkomen Curatief > formeel en informele verbanden gericht op ondersteunen en inbedden van kwetsbare groepen bewoners zoals maatjes en mentoring projecten. Anders dan curatieve zorg van GGZ.

Bewoners- of buurtinitiatieven Bewonersinitiatief = vorm van zelforganisatie van burgers gericht op verbetering van de eigen leefomgeving en/of de samenleving waarbij een aantal bewoners betrokken zijn. Burger is initiator en participant Gericht op publiek belang Adhoc ontstaan Informele organisatie Typen: Buurtcomités, themagericht (armoede), zorgprojecten, actiegroepen, events of feesten, deeleconomie (burgercoörporaties, moestuinen, Maki), sensibiliseringsprojecten (duurzaamheid, holebi’s), belangengroeperingen rondom een ziekte (denk aan Hugo Borst dementie), benefiet (om zorg te kunnen betalen), veiligheid (buurtapps, cirkels etc.). VB Enschede van zorgboerderij naar kinderboerderij, Diemen flat

Aanleiding bewonersinitiatieven Aanpak van een concreet probleem Reactie tegen bepaalde beslissingen Maatschappelijke uitdaging Ideologisch; iets willen veranderen Eigen belang en maatschappelijk belang Geen vrije keuze maar noodzaak door terugtrekkende overheid Beleidsbeïnvloeding realiseren

Dilemma’s van gemeenten Continuïteit: schipperen tussen evenwicht privébelang en publiek belang. Representativiteit: door homogeniteit van burgerinitiatief, wie geeft stem aan een minderheid? Kunnen burgers mensenrechten garanderen? Andere werelden: leefwereld (bottom-up initiatieven) en systeemwereld (top-down strategieën van de overheid).

Dilemma’s van gemeenten De credits, onzichtbare kracht van de professionals. Tellen en vertellen. Verhalen over je betekenis doen er toe. Procesondersteuning. Samenwerken vraagt tijd, elkaar kennen en één taal. Democratische vernieuwing vraagt lef. 1. Tellen en vertellen: Hoe meten (zichtbaar maken) we wat de resultaten zijn van ieders inspanningen voor de verschillende belanghebbenden? Naast een lange adem vraagt dit een verbinding tussen kwalitatief en kwantitatief voor het volgen (monitoren). Naast cijfers ook verhalen als uitgangspunt voor verantwoording nodig. Het kan ook simpel. De sociale basis is áltijd present en vaak complementair aan andere domeinen (o.a. zorg, veiligheid). Evalueren en monitoren is niet genoeg. Inspirerende visie is nodig over plaats inwoners, (sociale) professionals, ondernemers etc. binnen het sociaal domein. 2. Proces ondersteuning: Hoe in vertrouwen samen te werken met en tussen professionals, burgers en beleidmakers? Samenwerken in vertrouwen kost tijd. Nemen we die wel voldoende? Past de bureaucratische wetmatigheden van beleid wel bij de inherente rommeligheid van de sociale basis en bewonersinitiatieven? Verstaan we elkaars taal? Regie voeren in gelijkwaardigheid is niet mogelijk, netwerkregie in gelijkwaardigheid kan wel.  3. Democratische vernieuwing in meedenken, meedoen en meebeslissen: Hoe kunnen we bewoners betrekken? Hoe neem je de behoeften van inwoners als vertrekpunt en kun je recht doen aan de meest kwetsbaren? Buurtinitiatieven niet te sturen, dit vraagt werken vanuit gedeeld perspectief en mindset (opdracht Raad, wethouder en inwoners combineren). Weinig aandacht voor invloed uitoefenen op politiek in Nederland. Aansluiten én versterken. Beginnen waar de energie zit én discussiëren waar onvrede of machteloosheid heerst. Bijv. Zaanstad in Pro/Anti Zwarte Piet-demonstratie i.p.v. verbieden of negeren.

Lou Repetur. l.Repetur@Movisie.nl Dilemma’s Wat zijn jouw ervaringen in de samenwerking met je gemeente? Met de geschetste dilemma’s en andere dilemma’s? Lou Repetur. l.Repetur@Movisie.nl

Zorgzame gemeenschappen November 2018

UW DOCENT UW SPREKER Adviseur, partner DGA Jan Smelik 58 jaar Gehuwd, 4 kinderen jan@smelik.org Initiatiefnemer, secretaris Vrijwilliger Voorzitter Vrijwilliger Initiatiefnemer, alg. coördinator Subsidie MinVWS Erasmus - geneeskunde Lid Kwaliteitsraad Bezoldigde aanstelling

Bewonersinitiatieven: leuke dingen voor de mensen of maatschappelijke noodzaak? Ouderenzorg: 2040: verdubbeling alleenwonende 80+-ers Half miljoen structureel overbelaste mantelzorgers Structureel personeelstekort Financiële grenzen van ons zorgstelsel in zicht

2,5 miljoen laaggeletterden Bewonersinitiatieven: leuke dingen voor de mensen of maatschappelijke noodzaak? Inclusie: ‘Zachte tweedeling’: bijna 30% van de Nederlanders kan niet goed meekomen 2,5 miljoen laaggeletterden Samenleven wordt door de Nederlanders gezien als grootste maatschappelijke probleem Bronnen: SCP: Zachte tweedeling: Onderkant = Precariaat (14%) + Onzeker werkenden (15%) De Sociale staat van NL 2018

De geschiedenis toont aan dat grote verschuivingen vaak ontstaan door kleine initiatieven Burgercollectieven kunnen een duurzamere vorm van instituties voor de toekomst zijn HOMO COOPERANS (Prof. Dr. Tine de Moor, 2013) Derde golf van collectieve actie Middeleeuwen: gilden, gemeenschappelijk landgebruik (meenten) Eind 19de eeuw: coöperaties (FrieslandCampina),waarborgfondsen, onderlinge verzekeringen (Achmea), banken (Rabo) Begin 21ste eeuw: burgerinitiatieven (energiecollectieven, broodfondsen, stadsdorpen, zorgcoöperaties, stadslandbouw) OMWENTELING (Prof. Dr. Jan Rotmans, 2017) We zitten midden in een fundamentele en noodzakelijke maatschappelijke transitie, qua impact vergelijkbaar met de industriële revolutie in de 19de eeuw. BURGERKRACHT met BURGERMACHT (Steven de Waal, Publicspace) Hij ziet het einde van het oude monopolie van maatschappelijke ondernemingen zonder veel zeggenschap van burgers. Dit wordt vervangen door: meer burgermacht gebaseerd op de toenemende kracht van burgers. We gaan van maatschappelijke ondernemingen naar maatschappelijk ondernemen. De enige route is inzetten op meer burgermacht in aansluiting op de autonoom groeiende burgerkracht

Lokale bewonersinitiatieven in het sociale domein Gericht op eigen omgeving Streven naar inclusieve gemeenschap Voor mensen die ondersteuning nodig hebben, maar ook voor mantelzorgers, actieve en solidaire bewoners Sociale samenhang, ontschotting, zelforganisatie, eigen regie De essentie van modern nabuurschap We zien dat actieve bewoners verantwoordelijkheid durven nemen. Er ontstaat een nieuwe beweging die inmiddels uit circa 500 bewonersinitiatieven bestaat die zich - in beleidstermen - bezighouden met welzijn en zorg tot wonen en integratie. Die beweging staat voor nabijheid, betrokkenheid/vertrouwen en eigenaarschap/zeggenschap vanuit de gemeenschap.   Bewoners redeneren niet vanuit verticale beleidsterreinen, zoals zorg en welzijn, maar vanuit de horizontale leefwereld: wat kunnen wij zelf doen om de omgeving geschikt te maken om daar zo lang mogelijk zo goed mogelijk te leven? Hoe zorgen we voor een inclusieve gemeenschap, gericht op mensen die ondersteuning nodig hebben samen met actieve bewoners, mantelzorgers en bewoners die solidair zijn? Zelforganisatie met eigen regie en eigen programmering staat centraal. De lokale gemeenschap is leidend.

Zorg Welzijn Wonen Integratie: > 500 initiatieven 2014 2016 2017 Zorg Welzijn Wonen Integratie: > 500 initiatieven Rood = actief Geel = in oprichting Blauw = verkennende fase

2de lijns zorg 1ste lijns zorg Nuldelijns zorg Informele zorg

Info & Advies 66% Ontmoeten 84% Actieve bewoners Vergroten zelfstandigheid 74% Ondersteuning 60% Lokale diensten Thuiszorg 24% Wonen met zorg 18% Bron: Movisie/Vilans Wat Knelt? Juni 2016

24% 84% Thuiszorg Ontmoeten % initiatieven dat minimaal 1 ernstig knelpunt ervaart Bron: nadere analyse door NLZVE van het onderzoeks-materiaal van Movisie/Vilans - Wat Knelt? Juni 2016

2012

Austerlitz: Pyramide, oktober 1804

Austerlitz: december 2012

Onze droom…. FASE 1 2 3 Alle inwoners kunnen in het dorp terecht voor zorg- en welzijnsvoorzieningen Die voorzieningen worden georganiseerd door en in het dorp Dankzij die voorzieningen weet iedereen zich heel lang te redden En kan heel lang in het dorp blijven wonen

Hoe organiseren we het?

Wat hebben we aan diensten (1)? Dorpsondersteuner, die alle vragen op ons gebied samen met de mensen oplost Indicatiestellingen Wmo Dorpsondersteuner koppelt vragen aan oplossingen Zij bezoekt alle 70+-leden en niet-leden Zet vrijwilligers in Huishoudelijke hulp en thuiszorg via zorgcoördinator / wijkverpleegkundige

Wat hebben we aan diensten (2)?

Publieke taken door burgers…. Sinds 2015 zelfstandig Wmo dorpsteam voor Austerlitz, uitvoering door AZ Dorpsondersteuner AZ is het Wmo-loket Zorgcoördinator AZ is de wijkverpleegkundige AZ stuurt aan en is ook verantwoordelijk Beperkte overhead en administratie Terugvallen op 2de lijnsvoorzieningen in Zeist AZ legt verantwoording af aan gemeentebestuur Afrekenen op resultaat Prima evaluatie in 2016 door extern bureau (Companen)

Hart van Austerlitz FASE 1 2 3

Hart van Austerlitz 25 zorgwoningen + 15 starterswoningen Geïntegreerd ontwerp: nieuwe school/peuterspeelzaal, dorpshuis en zorgwoningen ‘Mehrgenerationenhaus’ Multifunctionele ontmoetingsruimte Toewijzing: voorrang voor mensen met zorgbehoefte en inwoners van Austerlitz Austerlitz Zorgt gaat de zorg leveren, in samenwerking met zorginstelling (Warande). Bouw gereed in het najaar van 2020.

Levensloopbestendig maken van het dorp FASE 1 2 3 Slechts 10% van onze 70+-ers wonen in een levensloopbestendige woning Doelen Bewoners laten nadenken over hun toekomst Advies geven over woningaanpassingen Keuze van de oudere inwoner (verbouwen of verhuizen) makkelijker maken, opties bieden In de Woonvisie van de gemeente hebben we al blijverslening als idee laten opnemen

Wrap-up Inclusieve wijken zijn logische uitkomst van een nieuwe ordening, waarbij lokaal bewonersinitiatief volop ruimte krijgt Bewonersinitiatieven zijn geen luxe, maar bittere noodzaak Het moet sneller, er is disruptie van het bestaande systeem nodig Dus: Bewoners: ga gewoon aan de slag. Maak je dromen waar! Gemeenten: geef vertrouwen. Durf te experimenteren.

Animatie: hoe kunnen burgerinitiatieven inclusief zijn? Link video: https://youtu.be/emmQ7s6ugtY

Thematafels Van diversiteit naar inclusiviteit: hoe doe je dat als initiatief? Wat werkt als je als bewonersinitiatief uitsluiting van bepaalde groepen bewoners wilt voorkomen? Bewonersinitiatief: waar ligt de grens van formeel en informeel? Hoe werken gemeenten en initiatieven in vertrouwen samen waarbij ruimte is voor experimenteren?

Bedankt voor uw komst en bijdrage!