Suïcidepreventie Hoe maak je contact met mensen die gevaar lopen zichzelf wat aan te doen? Mark Mepschen psychiater crisisdienst-IHT Pro Persona Arnhem De invulling van de betekenis van deuren openen kan op verschillende manieren worden bekeken. Letterlijk deuren open zetten door contacten voor iemand te leggen, of door iemand de weg te wijzen die hij moet bewandelen om hulp te krijgen. Het eerste betekent een meer actieve houding, de tweede een meer passieve houding. Belangrijk voor ons om in ons achterhoofd te houden is, dat we niet werken met hulpverleners, maar met mensen die op een andere manier een relatie hebben met de persoon die suïcidaal gedrag vertoont. 1

Inhoud Wat zijn de richtlijnen bij suïcidaal gedrag? Wat zijn de do’s en don’ts bij suïcidaal gedrag? Wat doe je bij jeugdigen met suicidaliteit? Wat doe je bij autisme met suicidaliteit? Wat doe je bij chronisch suicidaal gedrag? Evaluatie 2 2

Wat zijn de richtlijnen bij suïcidaal gedrag?

Aanbevelingen zijn ook geschikt voor gatekeepers (niet-hulpverleners) Richtlijn suïcidaal gedrag Aanbevelingen zijn ook geschikt voor gatekeepers (niet-hulpverleners)

Algemene principes Thema’s in de richtlijn: contact maken suïcidaal gedrag als focus van diagnostiek en behandeling systematisch onderzoek van suïcidaal gedrag zorg voor veiligheid en continuïteit betrekken van naasten bij de diagnostiek en behandeling Leidend tot: diagnose en indicatiestelling van suïcidaal gedrag 4 4

Diagnostiek van suïcidaal gedrag Onderzoek via 5-stappenplan: Contact maken Bepaal suïcidale toestand en wilsbekwaamheid (CASE benadering; Shea, 1998) Bepaal stress- en kwetsbaarheidsfactoren Formuleer de structuurdiagnose Bepaal de indicatie voor verdere zorg

Systematisch onderzoek: CASE interview (stap 2) Chronological Assessment of Suïcidal Episodes ruimere voorgeschiedenis; eerdere episoden van suïcidaal gedrag gebeurtenissen in de recente voorgeschiedenis actuele suïcide- gedachten die aanleiding zijn voor het onderzoek verwachting en plannen voor de toekomst Shea (1998) 6 6

Stress-kwetsbaarheid en entrapment model

Structuurdiagnose suicidaal gedrag Hoe ontstaan suicidale gedachten? 5. En men denkt dat anderen ook niet kunnen helpen, ziet zichzelf als hulpeloos Kwetsbaarheid en nare gebeurtenissen bedreigen het zelfbeeld. Men voelt zich niet in staat om huidige en toekomstige problemen op te lossen. 3. Men gaat zich dan wanhopig of hopeloos voelen. 4. Dit wordt beleefd als een ondraaglijke situatie waaruit men zelf niet meer kan ontsnappen en die niet meer zal veranderen.   10 10

Veiligheidsplan suïcidaal gedrag Veiligheidsplan opstellen: Maak afspraken samen met de patient (op schrift). Het veiligheidsplan als geheugensteun in moeilijke situaties. Spreek af dat iemand het altijd bij zich heeft. Organiseer veiligheid. Het doel van een veiligheidsplan is dat je vooraf bedenkt wat je kunt doen om veilig te blijven voor het geval het minder goed gaat of je in een noodsituatie komt. Maak afspraken over vervolg; wat als… Betrek anderen. Deel je veiligheidsplan met anderen. Dan kunnen zij ook van tevoren bedenken wat ze kunnen doen in nood. Continuiteit van zorg bieden. Bepaal de noodzaak van vervolgonderzoek. Organiseer de verdere zorg actief.

Veiligheidsplan suicidaal gedrag WANNEER moet ik opletten? Wat zijn mijn risicosituaties? Wanneer raak ik van streek? WAT doe ik zelf voor de veiligheid? Wat zijn voor mij praktische manieren om veilig te blijven? Wat helpt mij om beter om te gaan met de pijn? Hoe vind ik afleiding of troost? Welke maatregelen kan ik nemen om minder gemakkelijk toegang te hebben tot specifieke middelen die ik in wil zetten als ik denk aan zelfmoord plegen? Wat doe ik met mijn eventuele medicijnvoorraad? Hoe blijf ik uit de buurt van het spoor?

Veiligheidsplan suicidaal gedrag WAAR kan ik naartoe? Waar kan ik heen om tot rust te komen? Waar voel ik me op mijn gemak? WIE kan mij direct helpen? Met wie kan ik contact opnemen als het slecht met me gaat? WELKE hulpverlening kan ik direct inschakelen? Hulpverlener: Naam: Telefoonnummer: Bereikbaarheid tijdens en buiten kantooruren:

Wat zijn de do’s en don’ts bij suïcidaal gedrag?

Wat doe je bij barrières? In zijn algemeenheid geldt dat interventies die barrières wegnemen om contact te maken / hulp te zoeken, het bereik kunnen vergroten. Barrières kunnen zijn: Problemen zelf willen oplossen; Ontkenningsproblemen; Onderschattingsproblemen; Pessimisme over nut van hulpverlening; Angst voor stigmatisering. 10 10

Wat doe je bij jeugdigen met suicidaliteit? Valkuilen: Overschatten van autonomie, zelfsturing, verantwoordelijkheidsgevoel, competenties; Respecteren van een wens tot geheimhouding; Tegemoetkomen aan de wens de ouders erbuiten te laten.

Wat doe je bij jeugdigen met suicidaliteit? Wijze van benaderen: Met ouders Beoordeel hen in de context van hun ontwikkeling, hun gezin en hun peergroup Houd rekening met pseudo-autonomie Zoek naar en toon empathie voor de directe aanleiding (ervaren afwijzing!)

Wat doe je bij jeugdigen met suicidaliteit? Meerwaarde betrekken ouders: Ouders zijn belangrijke informanten Kunnen veiligheid bieden Zijn tot op zekere hoogte medebeoordelaars en medebehandelaars (juridische positie ouders) Herstel van gezinsrelaties is regelmatig nodig

Wat doe je bij autisme en suicidaliteit? Kenmerken ASS Sociale communicatie problemen Beperkte intuitieve afstemming in de sociale context Pragmatische taal problemen Stereotiep gedrag & beperkte interesses Behoefte aan voorspelbaarheid Zintuiglijke over-/onderprikkeling Monique Post heeft autisme – “vanuit autisme bekeken” https://www.youtube.com/watch?v=gGEZIS3gNYE 23

Wat doe je bij autisme en suicidaliteit? Kenmerken ASS Welke kenmerken van ASS noemt Monique? Er was iets anders Hoe moet je contact maken Constant analyseren Uitgeput aan einde van de dag Opeenstapeling van moeizame momenten Frustratie Geen perspectief meer Plannen en organiseren Moeite met eigen grenzen te voelen 23

Wat doe je bij autisme en suicidaliteit? Relatie ASS met suicidaliteit Besef van gemis aan intuitieve afstemming Relaties buiten bereik Negatief en onzeker zelfbeeld Angst Moeite met nemen van perspectief Verbeelding in de toekomst Bewust zijn van niet kunnen relativeren Moeite om emoties te uiten Moeite met de omgeving Overprikkeling Betrekkings ideeen Woede 23

Wat doe je bij autisme en suicidaliteit? Wat weten we uit de praktijk. Risicofactoren op suicidaal gedrag bij ASS zijn: misbruik of pesten, hogere intelligentie, verandering in routines, comorbide depressie of psychose. Rigide oplossing: “A+B = suicide” Vaak onvoorspelbaar Vaak na langdurige worsteling met veel lijdensdruk Uitzichtloosheid Documentaire - De regels van Matthijs https://www.youtube.com/watch?v=kyXg-tgR-ws 23

Wat doe je bij autisme en suicidaliteit Wat doe je bij autisme en suicidaliteit? Welke thema’s zijn er bij de behandeling? Hoe serieus neem ik het? Wat doe ik met die autistische logica? Vaak uitspraken als: “Suicide, logisch toch?” Hoe sluit ik aan bij iemand met autisme? Snap ik het dilemma? Welke andere ‘logische’ opties zijn er? Voelt iemand zich begrepen? 23

Wat doe je bij chronisch suicidaal gedrag? valkuilen professional en patiënt raken gedemoraliseerd; dit vormt een bedreiging voor een effectieve werkrelatie professional raakt ongevoelig voor acuut suïcidaal gedrag 27

Wat doe je bij chronisch suicidaal gedrag? valkuilen professional en patiënt raken gedemoraliseerd; dit vormt een bedreiging voor een effectieve werkrelatie professional raakt ongevoelig voor acuut suïcidaal gedrag patiënt moet ‘meer uit de kast halen’ om luisterend oor te vinden 28

Wat doe je bij chronisch suicidaal gedrag Wat doe je bij chronisch suicidaal gedrag? borderline persoonlijkheidsstoornis BPS: suïcidaal gedrag is diagnostisch criterium 75% doet poging(en); 10% van de patiënten overlijdt door suïcide vaak gebrekkige impulscontrole (middelenmisbruik kan zowel oorzaak als gevolg zijn) zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag komen vaak samen voor suïciderisico bij cluster B extra verhoogd bij comorbide depressie en verslaving/alcoholgebruik vatbaar voor crises; ‘acuut-op-chronisch risico’ 29 29

Wat doe je bij chronisch suicidaal gedrag? Diagnostiek en behandeling In crisissituaties: onderzoek de oorzaak van het ‘acuut-op- chronische-suïcidale gedrag > aandacht voor acute stressoren (CASE-benadering) Behandeling is gericht op drie niveau’s: psychiatrische comorbiditeit uitlokkende en onderhoudende factoren (stressoren) revalidatie: ‘remoralisering’ en psychosociaal herstel tegen de achtergrond van het bestaan van chronisch suïcidaal gedrag (gericht op: veiligheid en continuïteit) 30 30

Evaluatie Aanbevelingen uit richtlijn: Maak contact en vraag door; Zorg voor veiligheid en continuïteit; Betrek anderen erbij; En denk daarbij ook aan 113online. voor de persoon die denkt aan zelfmoord en ook voor vragen van gatekeepers Zoorg voor veiligheid en continuiteit: Hierbij is het de vraag in hoeverre deze gatekeepers daarvoor zorg moeten dragen. In het onderwijs misschien nog meer dan in de financiele sector. Op kleine schaal kan het misschien wel. Bijvoorbeeld wanneer een gerechtsdeurwaarder bij iemand is die op het punt staat een poging te doen, belt die 112 en wacht op ambulance om zorg over te dragen. Maar dan houdt het ook op. De gerechtsdeurwaarder blijft niet wat zorg betreft in de lijn. Voor mentoren op school ligt dat net weer even anders denk ik. Maar ook zij zullen niet de verantwoordelijkheid dragen voor het zorgproces. systematisch onderzoek van suïcidaal gedrag : Dit zal voor de gatekeepers in de finanaciele en onderwijssector een andere invulling krijgen dan voor hulpverleners, op een veel kleinere schaal.

Suïcide voorkom je samen, QPR! Samen gaan we deuren openen naar hulp voor mensen die gevaar lopen zichzelf wat aan te doen Suïcide voorkom je samen, QPR! 29

Deuren openen Actieve houding: letterlijk deuren open zetten door contacten voor iemand te leggen. Passieve houding: iemand de weg wijzen die hij moet bewandelen om hulp te krijgen.

Inhoud QPR methode Contact maken, hoe doe je dat? Evaluatie 31 31

QPR methode (Question – Persuade – Refer) QPR is een aanpak om iemand te confronteren met zijn/haar mogelijke gedachten van zelfmoord. Het is niet bedoeld om een ​​vorm van counseling of behandeling, in plaats daarvan een middel om hoop te bieden door positieve actie. “Stel de vraag van je leven” – youtube film 113 online https://www.youtube.com/watch?v=hEqTc_-oiu0

QPR methode (Question – Persuade – Refer) QPR / VOV methode: VRAAG Vraag de persoon over zelfmoord. Vraag of ze gedachten hebben over het, gevoelens of zelfs plannen? Wees niet bang om te vragen! OVERTUIG Overtuig de persoon om hulp te krijgen. Onthoud om aandachtig te luisteren en zeg dan, "Laat me helpen" of "Kom met me mee om hulp te vinden!“ VERWIJS Raadpleeg hulp.

Contact maken, hoe doe je dat? 34

De basis Het gaat in gesprek om contact, begrip en erkenning. Het gaat niet om precies willen weten. Weet je hoe sterk de suïcidale gedachten zijn? Weet je waar de wanhoop vandaan komt? Weet je hoe sterk de suicidale gedachten zijn? Dit om ook mee te geven dat iemand meer is dan alleen zijn suicidale gedachten/gedrag. Wij spreken niet over suicidale mensen, maar over mensen met suicidaal gedrag. Dit ook om te benadrukken dat er naast de suicidaliteit meer is, en juist die kanten willen we ook benadrukken, want daar zit vaak de kracht die mensen nodig hebben om door deze moeilijke tijd heen te komen. Het woord precies zouden we ook niet gebruiken. Je gaat het namelijk nooit precies weten, omdat je in een korte tijd (maar ook in een langere gesprekstijd) nooit alles van iemand kan weten. Het woordje precies kan impliceren dat iemand eerst alles precies moet weten voordat hij over kan naar de volgende fase. En dat is denk ik niet het geval, wanneer er contact, begrip en erkenning is, kan je vaak door zonder dat je precies weet wat er speelt. 35

Contact maken neem elke suïcidale uitlating van de ander serieus vraag zo nodig op eigen initiatief naar gedachten aan suïcide ga in op directe of indirecte suïcidale uitspraken van de ander vraag door naar gevoelens van wanhoop probeer naasten van de ander erbij te betrekken

Open en respectvol Heb respect voor de ander, ook al is deze wanhopig Het is een persoon met kwaliteiten en mogelijkheden Die op dit moment, door bepaalde omstandigheden, zelfmoord gedachten heeft Dat geeft ruimte aan de ander om suïcidegedachten te uiten aan jou om door te vragen naar suïcidegedachten en wanhoop gevoelens Dat kan helpen om een indruk te krijgen van de ernst samen te zorgen voor goed vervolg (huisarts of 113) Zorg voor een positieve relatie: Dit klinkt wat vaag. Wat moeten mensen zich hierbij voorstellen? Belangrijk lijkt mij dat respect voor de ander voorop staat. Ook al is iemand op dat moment zo wanhopig, het is nog steeds een persoon met eigen kwaliteiten en mogelijkheden. Belangrijk is om de gedachten aan zelfmoord niet weg te nemen, of af te doen als onzin, slecht, kan je anderen niet aan doen, de zon schijnt toch? Zie de ander als een persoon die veel in zich heeft, maar op dit moment, door bepaalde omstandigheden, suicidale gedachten heeft. samen te zorgen voor goed vervolg: Een goed vervolg ligt denk ik wat betreft invulling ook anders bij de financiele sector en onderwijs in vergelijking met hulpverleners. Een goed vervolg kan hier al zijn dat er contact met huisarts is gelegd, of dat iemand zelf naar 113 heeft gebeld, toch?

Contact maken met wanhoop Probeer te begrijpen waarom de ander in zo’n toestand is Ga niet snel of oppervlakkig geruststellen Probeer in contact te komen, zowel verbaal en non-verbaal 38 38

Belangrijk om te vragen … Je denkt aan suïcide: dan moet je wel wanhopig zijn. Klopt dat? Wat maakt je zo wanhopig? 39 39

… en empathisch door te vragen denk je vaak aan zelfmoord? af en toe, dagelijks, bij voortduring hoe voel je je, ben je erg wanhopig? bij vlagen, voortdurend, erger dan ooit heb je een plan gemaakt? voorkeur voor een methode, een plaats of een datum wat hoop je te bereiken met je zelfmoord? eindelijk rust, overleden dierbare terugzien, geen pijn meer voelen, het voor anderen makkelijker maken, wraak nemen, anderen duidelijk maken hoe wanhopig je bent Wie respectvol luistert … hoeft niet bang te zijn een verkeerde vraag te stellen Empathisch is erg belangrijk. Zodra iemand het idee heeft dat hij serieus genomen wordt, zal er meer verteld worden en zal iemand eerder open staan voor eventuele oplossingen. Dit is de uitdaging voor onze gatekeepers. Ik zou bij deze vragen wel het woord zelfmoord gebruiken, de kans is denk ik groter dat de persoon zal zeggen ik denk aan zelfmoord, dan ik denk aan suicide. toevoeging bij vaardigheid empatisch doorvargen Empatisch doorvragen benadrukken dat het niet zozeer gaat om welke vragen je stelt maar meer om de manier waarop je ze stelt. Verkeerde vragen bestaan niet ,mits open gesteld. Valkuilen empathie ‘ervaringsdeskundige’ ‘ ik weet hoe jij je voelt” ‘betweter’ : ‘ik weet wat goed is” ‘rechter’ : ‘ik vind niet dat je dit kan doen” ‘optimist’ : ‘de zon schijnt…”   Je leeft je in in de ander zonder dat je de pijn voelt; je stelt je NAAST de ander op.

Evaluatie Wat heb je geleerd over QPR? Denk je dat je een ander zo kunt motiveren om hulp te vragen? Weet je hoe en naar wie je kunt verwijzen? Wat doe je als iemand geen hulp wil? In plaats van helpen het woord motiveren gebruiken? Ze gaan de ander vaak misschien niet letterlijk help door de telefoon te pakken en te bellen. Maar wel door de ander te motiveren om zelf te bellen.