Gender en gendersensitief lesgeven Anabel, Jana, Marlies, Pieterjan, Sofie, Thomas & Wendelien Groep 7 THOMAS Vandaag zullen we het hebben over gender en meer bepaald gendersensitief lesgeven.

THOMAS Alvorens van start te gaan zullen we graag erin vliegen met een “intensieve schrijfoefening”. Instructie: Neem allemaal een vel papier; Schrijf gedurende het volledige lied, dat zo meteen al opstarten, wat je denkt bij het zien van deze foto. Centrale vraag hierbij is: “ wat komt er in je gedachten als je deze foto ziet?” Laten we trouwens de persoon op de foto “Billy” noemen, een naam die zowel voor jongens als meisjes gebruikt kan worden. Bespreking Spreker schrijft het woord “Billy” op het bord en trekt van dit woord enkele pijlen (met als doel tot een mindmap te komen) Studenten herlezen tekst en kiezen enkele woorden uit Antwoorden van de studenten komen in de mindmap terecht Link leggen naar thema (nog niet té uitgebreid, komt nog aan bod) wij hebben ervoor gekozen te werken rond ‘gender’ en ‘gendersensitief lesgeven’. Een thema die in meerdere contexten aan bod komt zoals ‘mentale gezondheid’, ‘sociorelationele ontwikkeling’ en ‘socioculturele samenleving Duur: 10 min.

INHOUD INHOUD Thema “Gender en gendersensitief lesgeven” Schoolcontext Programma Implementatie Suggesties en alternatieven Evaluatie THOMAS: Ik zou dit gewoon voorbij laten gaan en niet bij stil staan “dit is kort hoe we de presentatie aanpakken” Bam gedaan 1 seconde (gezien we in tijdsnood komen)

THEMA THEMA First things first.. What’s in a name? Een filmfragment… Gender JANA Wij hebben er voor gekozen te werken rond het thema “Gender en gendersensitief lesgeven”. We kozen voor dit thema naar aanleiding van de recent verschenen engagementsverklaring van de Vlaamse Overheid (2012). Deze engagementsverklaring zullen we zo meteen bespreken, maar eerst en vooral willen we enkele begrippen duiden. Tijdens deze presentatie, en in onze wiki, zult u kennis maken met begrippen zoals “gender”, “seksuele identiteit” en “genderdiversiteit”. Als we het hebben over “gender” dan verwijzen we niet naar de letterlijke vertaling ‘geslacht’, maar naar de ruime betekenis van het woord. We verwijzen naar de sociale, culturele en psychologische invulling van man en/of vrouw zijn. Deze beleving kan immers variëren van persoon tot persoon, van cultuur tot cultuur en van tijdsgeest. Met de term seksuele identiteit verwijzen we naar de verschillen op vlak van ‘sekse’ en ‘gender’, nl de sociale, culturele en psychologische invulling van het men en/of vrouw zijn. Deze verschillen hebben te maken met het biologische geslacht, het psychologisch geslacht, de genderexpressies en de seksuele voorkeur. De seksuele identiteit valt uiteen in vier aspecten (biologisch geslacht, psychologisch geslacht, genderexpressie en seksuele voorkeur) deze vier aspecten zorgen voor 16 verschillende combinaties en deze variatie duidden we met de term “genderdiversiteit”. FILMFRAGEMENT WORDT WEGGELATEN? Om deze begrippen duidelijk te maken tonen we een filmfragment (het filmfragement van Billy Eliot). Genderdiversiteit Seksuele identiteit

Engagementsverklaring (2012) THEMA Engagementsverklaring (2012) “GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARING OVER EEN BELEID M.B.T. GENDER EN SEKSUELE GEAARDHEID IN HET ONDERWIJS” MARLIES De engagementsverklaring omvat een gemeenschappelijke verklaring over een beleid mbt gender en seksuele geaardheid in het onderwijs. Deze verklaring werd in 2012 door de Vlaamse Overheid openbaar gesteld. Hierdoor vonden wij het maatschappelijk erg relevant om rond dit thema te werken.

Engagementsverklaring (2012) THEMA Engagementsverklaring (2012) Genderbewustzijn ontwikkelen Genderstereotypen en –mechanismen wegwerken Keuzes maken los van genderverwachtingen en -normen MARLIES De verklaring omvat drie grote doelen: Een genderbewustzijn ontwikkelen bij leerlingen, studenten en personeelsleden zodat alle betrokkenen zien hoe genderverwachtingen persoonlijke beslissingen beïnvloeden en maatschappelijke ongelijkheden in stand houden; Zich actief inzetten op het wegwerken van genderstereotypen en -mechanismen met het oog op een dubbel resultaat; Jongeren de mogelijkheid bieden studie- en andere (levensloop)keuzes te maken, zonder beperkt te worden door genderverwachtingen en daaraan gelieerde normen. Binnen het onderwijs wil men dus meer werken aan deze doelstellingen. Vanuit deze verklaring gingen wij op zoek naar een school die de nood aan een project of interventie rond dit thema erkende.

Gender in de actualiteit THEMA Gender in de actualiteit MARLIES Het thema gender is ook erg actueel. Zo werd er onlangs door Pascal Smet een Transgender infopunt gelanceerd. Eveneens kwam Jan Decleir in het programma ‘Met man en macht’ tevoorschijn als Tony, een stoere man die blijkbaar ervan genoot tijdens het nachtleven als travestiet door Brussel te lopen.

Cijfers THEMA Meisjes of jongens? MARLIES Als we deze grafiek bekijken. Dan zien we dat 45% min. 1 jaar dubbelt en 18% de middelbare school verlaat zonder diploma. De grijze categorie, zullen dit jongens of meisjes zijn? Studenten kans geven om te antwoorden Toelichten Dit opmerkelijk onderscheid doet de vragen reizen of wij, leerkrachten in spe op een andere manier lesgeven aan jongens of meisjes,… vandaar dat de engagementsverklaring als geroepen komt.

SCHOOLCONTEXT VOET Gender en gendersensitief lesgeven Type B Type A MARLIES Bij het opstellen van een specifiek programma om gendersensitief les te geven hebben we ons gebaseerd op het stappenplan van Blieck. Volgens dit stappenplan is het essentieel om de schoolcontext, waar het programma zal geïmplementeerd te worden, te analyseren. Blieck ordent scholen volgens type A-B en C. Een type A school is een school die geen vakoverschrijdende initiatieven organiseert Onze school zweeft tussen het B- en C- type. De school is actief op het vlak van VOETen, maar een continue structurele werking ontbreekt nog. De directie en het personeel zijn positief ingesteld, maar de leerlingen en ouders kunnen meer betrokken worden. Wij zijn het eens dat onze school opweg is naar een type-C school. Als we nagaan hoe onze school zich situeert met betrekking tot het thema gender en gendersensitief lesgeven, dan moeten we opmerken dat het thema nog niet aan bod is gekomen en hier nog veel groeipotentieel is. We kunnen besluiten dat onze school met betrekking tot de VOET-en op weg is naar een type-C school, maar als we specifiek kijken naar het thema gender en gendersensitief lesgeven er nog heel wat werk aan de winkel is.

Gen-BaSec Manual for Genderbased Teaching PROGRAMMA PROGRAMMA Rond het thema gender bestonden reeds drie werkpakketen. Gender in de klas van RoSa, gender in de blender en Gen-BaSec Manuel for Genderbased Teaching. In wat volgt komt een korte bespreken van de drie pakketten. Gen-BaSec Manual for Genderbased Teaching

PROGRAMMA PROGRAMMA Rosa is eerst en vooral een online te raadplegen bibliotheek, documentatiecentrum en archief dat werken rond gelijke kansen, feminisme en vrouwenstudies verzamelt. Een onderdeel van Rosa spitst zich toe op gender in de klas. Rosa heeft als belangrijkste doelstelling een theoretische basis te geven omtrent het begrip gender en de praktijk is echter minder uitgewerkt. Er wordt een opsplitsing naar het onderwijsniveau gemaakt en naar de vakken. Er ontbreken echter veel vakken en de informatie is zeer beperkt en onvolledig. Dit pakket heeft veel potentieel maar moet nog grondig uitgewerkt worden. Daarnaast spitst het pakket zich meer toe op jonge kinderen. Wat in dit pakket wel naar voor kwam wat in de andere twee pakketten niet naar voor kwam was het belang van gendersensitief lesgeven naar de studiekeuze na het secundair onderwijs toe. Dit idee namen we dan ook op in ons werkpakket. De algemene tips en tricks die door dit pakket opgelijst worden, leken ons ook nuttig voor het algemene programma.

PROGRAMMA PROGRAMMA Gender in de Blender Gender in de Blender is een zeer omvangrijk educatief pakket rond transgender en genderdiversiteit. Het is gebruiksklaar en kan meteen door leerkrachten in de les gebruikt worden. Het pakket omvat 23 oefeningen die kunnen gebruikt worden op klasniveau. De 23 oefeningen bieden de leerkracht de mogelijkheid om te opteren voor datgene wat volgens hem/haar het best aansluit op de noden van de klas: voor elke oefening wordt een indicatie gegeven van de moeilijkheidsgraad, het visuele aspect dat al dan niet aan bod komt en de aangewezenheid om de oefening te gebruiken in een multiculturele klas. Het pakket viel bij ons niet enkel in de smaak door de gebruiksvriendelijkheid, maar ook door de aangename lay-out. Gender in de blender biedt ook een uitgebreide begrippenlijst, die leerkrachten meteen duidelijke informatie biedt. Een nadeel bij dit pakket was dat er geen onderscheid gemaakt werd in vakken, waardoor de leerkrachten doorheen de 23 oefeningen moesten zoeken om iets te vinden wat binnen hun lespraktijk past.

Gen-BaSec Manual for Genderbased Teaching PROGRAMMA PROGRAMMA Gen-BaSec Manual for Genderbased Teaching Gen-BaSec: Het manual for genderbased teaching geeft een duidelijke kadering van de concepten sekse, gender & coaching en voldoende aandacht voor verschillen zowel tussen als binnen de seksen. Deze handleiding focust zich wel vooral op een interventie op schoolniveau, namelijk het aanstellen van een gendercoach. Daarin wordt de gendercoach omschreven als een functie binnen de schoolcontext "die als primaire taak heeft om de verschillen en gelijkenissen in de wijze van omgaan met elkaar aan de oppervlakte te brengen". De zorg van de gendercoach wordt geformuleerd als zijnde gericht op het welbevinden, de betrokkenheid, en de ontwikkelingskansen van iedere betrokkene. Hoewel dit voornamelijk op gender gericht is, wordt ook gesteld dat dit kan uitgebreid worden naar andere verschillen, zoals etnische origine, SES-achtergrond, validiteit, etc. De functie en verantwoordelijkheden van de gendercoach worden goed uitgewerkt, maar tegelijkertijd wordt veel van de concrete invulling aan de individuele leerkracht en school overgelaten. Een dergelijke vrijblijvendheid kan er al snel toe leiden dat de gendercoach een titel zonder echte inhoud wordt. Achteraan de handleiding worden ook verschillende concrete klastoepassingen meegegeven waarmee de leerkracht aan de slag kan. Desalniettemin wordt er verder weinig aandacht besteedt aan wat een individuele leerkracht allemaal kan doen om zijn klaspraktijk en lesstijl gendersensitiever te maken, waardoor je als niet-gendercoach leerkracht toch wat op je honger blijft zitten. Bovendien ervaren wij deze handleiding als niet-laagdrempelig door zijn omvang en behoorlijk theoretische invulling.

Kiezen is verliezen… Sterkte en zwakte analyse van de programma’s Toelichten waarom we kozen voor een combinatie van de drie programma’s: Zoals besproken had elk programma zijn sterke, maar ook zwakke punten. Opteerden we voor een welbepaald programma dan zouden we niet tegemoet komen aan de noden van de schoolcontext. Kozen we ervoor om ons enkel en alleen te baseren op bijvoorbeeld "Gender in de Blender" dan zouden we het belang van gendersensitiviteit bij de studiekeuze, zoals beschreven door "Gender in de klas" van RoSa, negeren. Gaven we de voorkeur aan enkel en alleen het programma "Gender in de klas" dan werden we geconfronteerd met een website die, naar onze mening, niet gebruiksvriendelijk is... Bovendien vonden het idee van een gendercoach, zoals beschreven in het educatief pakket Gen-BaSec, boeiend... Om al die redenen besloten we de drie programma's samen te voegen in één programma. Zodoende werden de sterke delen van elk geheel geïntegreerd tot een nieuw en sterker geheel.

IMPLEMENTATIE: algemeen Op schoolniveau We kozen er dus voor om drie programma’s tot één programma op maat te combineren. Op maat, hiermee bedoelen we dat we ons specifiek gaan focussen op onze schoolcontext. Een school waarin men wel reeds goed op weg is met het werken aan de VOETen, maar op vlak van gender en gendersensitief lesgeven nog een duwtje in de rug kan gebruiken. We maakten een onderscheid tussen de implementatie op school- en op klasniveau. Op schoolniveau raden we aan een gendercoach aan te stellen. Eventueel vragen: wat is dit? De gendercoach: gendercoaching als 'model staan', gendercoaching als 'informeren en sensibiliseren' en gendercoaching als 'inspireren en aansturen'. De gendercoach kan op die manier de plaatselijke expert en aanspreekpunt worden voor het complete lerarenkorps EN de leerlingen. De gendercoach neemt het voortouw in gendergerelateerde interventies en organiseert workshops voor zijn collega’s om hen bewust te maken van een gendersensitieve klaspraktijk. De gendercoach bewaakt ook dat het niet puur bij een engagementsverklaring blijft, maar motiveert iedereen om ook écht met de tips aan de slag te gaan en evalueert uiteindelijk in welke mate de doelstellingen behaald worden. Daarnaast vinden we het belangrijk om stil te staan bij studiekeuze. We vinden dit belangrijk omdat dit ook één van de doelstellingen is van de engagementsverklaring van de Vlaamse Overheid. Stelling: leerlingen worden bij hun studiekeuze (te) vaak beïnvloed door genderstereotypen. Verwijzen naar hoge aantal vrouwen in SLO  laatst ook in Klasse: “Man voor de klas, een bedreigd ras?”. (Ja: links gaan staan, Neen: rechts gaan staan) Tips om ervoor te zorgen dat je beroepen niet stereotiep gaat voorstellen (vb van Margaret Tatcher, Michelle Obama) en je leerlingen aanmoedigt een studierichting te kiezen die ze graag doen en niet afhangt van hun geslacht. Voorbeeld boekje Sam, de garage  “verwacht je een vrouwelijke garagiste?”, “verwacht je een mannelijke kleuterleider?”. Leerlingen worden bij hun studiekeuze (te) vaak beïnvloed door genderstereotypen.

IMPLEMENTATIE: algemeen Op klasniveau

IMPLEMENTATIE: algemeen

We hebben een opsplitsing gemaakt tussen: Exacte wetenschappen Taalvakken Sociale wetenschappen Sport We zijn echt vertrokken vanuit de idee om deze programma’s zo gebruiksvriendelijk mogelijk voor te stellen. Daarom hebben we eerst en vooral een algemeen kader gecreëerd, zoals jullie zien op de slide. Dat kader bestaat uit allereerst uit de naam van de vakinhoud waar het programma onder valt. Daarna hebben we de duur beschreven van het programma en de doelstelling. De doelstellingen hebben we hier al kort weergegeven zodat je als leerkracht hier al kunt zien of jouw klaspraktijk voor dit programma in aanmerking komen. Wanneer je een programma gevonden hebt die aansluit bij uw verwachtingen klinkt u gewoon door.

Wanneer u doorklikt op het programma Eurekas ziet u alles meer in detail uitgewerkt. We vermelden nogmaals de doelstelling. Daarnaast vermelden we welk materiaal men moet gebruiken of waar met het materiaal kan vinden. Kort beschrijven we de werkwijze van het programma en de duur. Tot slot vermelden we ook de bronnen.

SUGGESTIES & ALTERNATIEVEN SUGGESTIES & ALTERNATEIVEN SUGGESTIES & ALTERNATIEVEN Suggesties Ouders betrekken Studiedag leerkrachten Aandacht voor sport, godsdienst en technische vakken Alternatieven Procrustes Studiedag op 31 mei 2013 -ouders betrekken: info-avond met externe spreker + gendercoach aandacht voor gendersensitief opvoeden ouders betrekken bij ruimere schoolproject Studiedag leerkrachten externe spreker: professor, wetenschappelijk onderzoeker, RoSa, …: uitleg van belang gendercoach: wat gaat school concreet doen Sport, godsdienst & technische vakken momenteel sterk onderbelicht in de huidige programma’s. sport: gesplitst naar geslacht, aandacht voor competitie, verschillende lesinhoud godsdienst: ruimte voor discussie & reflectie! Maatschappelijke rolpatronen & geloofsverschillen

Bedankt voor de aandacht! EVALUATIE Na toepassing van het door ons samengestelde pakket rond gendersensitieflesgeven wenst u vast een verschil waar te nemen. Wij formuleerden enkele concrete doelstellingen per groep, leerling, leerkracht en de school in zijn geheel. De basis voor deze doelstellingen is de recent gepubliceerde engagementsverklaring door de Vlaamse overheid. De doelstellingen uit deze verklaren worden afgetoetst per niveau. We raden de gebruikers van ons programma aan de evaluatie na afloop van elk schooljaar te doorlopen. Hartelijk dank voor jullie aandacht!