GRIP op onbegrepen gedrag Implementatie van de methodiek ‘Grip op probleemgedrag’, ontwikkeld door het Vumc en het Radboudumc Workshop Kennisparade Netwerk Dementie Noord Holland Noord 18 mei 2017 Emily Albers Nicole de Boer

Wat gaan we vandaag doen? Inleiding Achtergrond onbegrepen gedrag Wat is de methode GRIP? Hoe implementeer je de methode? Werken met het programma GripOnline Vragen / contact

Welk percentage van alle mensen met dementie woont thuis? 70%

Wat is de belangrijkste reden voor opname op een PG-afdeling? Onbegrepen gedrag Onbegrepen gedrag = al het gedrag dat voor de bewoner, medebewoner, verzorging en/of familie niet begrepen wordt en/of een probleem is

Hoeveel % van de bewoners op een pg-afdeling vertoont onbegrepen gedrag? 80%

Welk % van de mensen met dementie in het verpleeghuis gebruikt een psychofarmacon? 65%

Onbegrepen gedrag komt veel voor op pg-afdelingen Conclusies Onbegrepen gedrag komt veel voor op pg-afdelingen Onbegrepen gedrag is erg belastend voor bewoners, medebewoners, familie en verzorgenden Onbegrepen gedrag zorgt voor verhoogde werkdruk en minder werktevredenheid

“Hij was ineens zó boos!”

Achtergrond onbegrepen gedrag Om te begrijpen waarom analyse van gedrag belangrijk is en op welke dingen je goed moet letten, is het handig om wat meer te weten over theorieën over onbegrepen gedrag. Onvervulde behoefte theorie Verlaagde stressdrempel theorie Adaptatie-coping model Doel Dia: Introductie achtergrondmodellen Uitleg: We zullen nu even kort naar een aantal theorieën over probleemgedrag kijken. Deze theorieën kunnen helpen bij het nadenken over probleemgedrag. Wanneer je een analyseformulier invult zal je zien dat deze theorieën gebruikt worden. NB: het belangrijkste is dat de deelnemers na bespreking van de theorieën snappen dat probleemgedrag niet uit het niks ontstaat, maar dat het een signaal is van achterliggend lijden en dat de oplossing moet worden gezocht in het opsporen en verhelpen van dat lijden (indien mogelijk).

Onvervulde behoefte theorie Veel bewoners kunnen hun gevoelens en gedachten niet meer goed duidelijk maken Via andere wegen duidelijk maken waar behoefte aan is, bijv. door roepen, af te weren, constant aandacht te vragen… Eigenlijk is het gedrag dus niet het probleem, maar het feit dat er een onvervulde behoefte bestaat! Doel Dia: Uitleg onvervulde behoefte theorie Uitleg: [zie dia]. NB: probeer hier vooral eigen casuïstiek in te verwerken.

Onvervulde behoefte theorie Voorbeeld Mevrouw Visser maakt negatieve opmerkingen naar medebewoners en moppert zowel op haar medebewoners als op zichzelf. Mevrouw geeft aan naar het toilet te gaan. Ze loopt weg, en na 10 minuten komt ze terug. Al gauw stoort ze zich weer aan haar medebewoners.  Na een uur geeft mevrouw weer aan naar het toilet te gaan.  De verzorging volgt haar en komt er achter dat ze het toilet niet kan vinden. De verzorging brengt haar naar het toilet. Na een half uur lijkt mw meer ontspannen te zijn. Doel Dia: Uitleg onvervulde behoefte theorie Uitleg: Mag ook vervangen worden door eigen casus. Kleur de casus in; maak er een verhaal van en voeg meer details toe dan op de dia beschreven staat zodat de casus gaat leven voor de deelnemers.

Onvervulde behoefte theorie Bij onbegrepen gedrag moet dus volgens deze theorie gezocht worden naar wat de behoefte van een bewoner is Door de situatie goed te analyseren kan de juiste behandeling gekozen worden Uit deze theorie volgt ook dat vooral gekeken moet worden naar psychosociale interventies waarbij aan de onvervulde behoefte voldaan kan worden Doel Dia: samenvatten onvervulde behoefte theorie Uitleg: De conclusie is dus dat er bij probleemgedrag gezocht worden naar wat de behoefte van een bewoner is. Het zal zelden zo zijn dat de behoefte is dat de bewoner een antipsychoticum krijgt voor geschreven; m.a.w., meestal komt er een psychosociale interventie uit de analyse naar voren. (bijvoorbeeld; meer activiteiten, vaker eten aanbieden, andere plek in de woonkamer geven, aanpassen dagprogramma, etc.etc).

Verlaagde stressdrempel theorie Iedereen heeft in het leven te maken met stress De meeste mensen kunnen aardig wat hebben, maar op een gegeven moment is de grens bereikt Doel Dia: Uitleg verlaagde stressdrempel Uitleg: De volgende theorie gaat over stress. De meeste medewerkers uit de zorg zijn wel bekend met het fenomeen ‘stress’. We kennen allemaal het gevoel wel dat je even té veel aan je hoofd hebt, gespannen raakt en je geduld verliest. Dan is op dat moment je ‘stress-drempel’ overschreden.

Verlaagde stressdrempel theorie Wanneer hersenen door dementie zijn aangedaan, is de drempel van de hoeveelheid stress die iemand kan hebben verlaagd Mensen met dementie kunnen dus minder stress hebben dan gezonde mensen. Wanneer de drempel wordt overtreden raakt iemand bijvoorbeeld geagiteerd (onbegrepen gedrag). Doel Dia: Uitleg verlaagde stressdrempel Uitleg: Ook mensen met dementie krijgen te maken met stress. Doordat dementie de hersenen aantast, kunnen mensen met dementie veel minder stress hebben dan gezonde mensen. Omdat de hersenen beschadigd zijn, komen daarnaast allerlei normale prikkels binnen als stress. Gezonde mensen ervaren bij prikkels als een langslopende zuster, iemand die zit te kuchen (verwijs hierbij indien mogelijk naar geluiden of andere prikkels die op dat moment aanwezig zijn, bijvoorbeeld iemand die net iets liet vallen, geluiden van een pieper, verkeer, etc.) geen stress. Voor mensen met dementie zijn dat soort prikkels stressvol. Zij zijn dus eigenlijk dubbel de pineut; ze kunnen weinig stress hebben én ervaren extra snel stress! De kans dat men dagelijks over de stress drempel gaat is dus best groot. Mensen met dementie hebben vervolgens ook niet de mogelijkheid om zichzelf weer rustig te krijgen. Soms ontbreekt de mogelijkheid om zich even terug te kunnen trekken, maar vaker nog herkennen mensen met dementie niet dat het rotgevoel dat ze hebben veroorzaakt wordt door overprikkeling. Zij uiten het gevoel dat ze hebben dan door te gaan roepen of onrustig te worden. Een aanwijzing voor een probleem met de stressdrempel is als er gedurende de dag een duidelijk patroon in het gedrag te zien is. Wanneer probleemgedrag in de middag of de avond erger is, is het goed om na te denken over de hoeveelheid prikkels die iemand gedurende de dag krijgt.

Verlaagde stressdrempel theorie Voorbeeld 's Morgens wordt mevrouw de Wolf naar de huiskamer gebracht en gaat aan tafel zitten. Daar heeft ze uitzicht op zowel de huiskamer als op de gang. In de middag wordt mevrouw onrustig en roept veel en hard. Doordat mevrouw de hele dag veel prikkels krijgt van alle langslopende mensen stapelt de stress zich op. In de middag wordt haar stressdrempel overschreden, wat zich uit in roepen en onrust.  Na de lunch is het daarom beter om mevrouw naar haar kamer te brengen, waar zij tot rust kan komen. Doel Dia: uitleg verlaagde stressdrempel theorie Uitleg: Kijk of de casus vervangen kan worden met een eigen casus. Belangrijk is dat duidelijk wordt dat het overschreden van de stressdrempel voorkomen moet worden, in plaats van dat er pas gehandeld wordt als iemand al onrustig is.

Adaptatie-coping model Het leven met dementie en de opname in een verpleeghuis is een ‘opgave’, waarop ieder mens weer anders reageert Hoe iemand op opgaven reageert wordt bepaald door o.a. persoonlijke levenservaringen en karaktereigenschappen Doel Dia: Uitleg adaptatie-coping model Uitleg: Volgens dit model staan we in ons leven voor tal van verschillende uitdagingen, taken en opgaven. Ieder ontwikkeld gedurende zijn of haar leven een eigen manier om om te gaaan (coping) met deze opgave’s, en zich aan te passen (adaptatie) aan de nieuwe situatie. Op welke manier iemand met veranderingen omgaat wordt bepaald door levenservaringen en karaktereigenschappen. Voorbeeld: als je een nieuwe computer wil gaan gebruiken, zal de één veel voortvarender te werk gaan (alle knoppen uit proberen, elk menu uitscrollen, etc.) dan de ander. Dit heeft te maken met levenservaring (wel of niet opgroeien in computertijdperk) maar ook met karaktereigenschappen (de één is avontuurlijker dan de ander).

Adaptatie-coping model Voorbeeld De heer de Vries wordt opgenomen op de afdeling. Hij vertoont veel claimend gedrag: vraagt steeds om zijn vrouw, of de verzorging. Hij valt terug op zijn oude copings-mechanisme: door bevestiging te vragen, voelt de heer zich veilig. Wanneer je kennis hebt van de achtergrond van de bewoner is het makkelijker het gedrag te verklaren en de oorzaak aan te pakken. Doel Dia: Uitleg adaptatie coping model Uitleg: maak ook hier weer een eigen voorbeeld. Leg uit dat mensen bij zo iets heftigs als een verpleeghuisopname terugvallen op hun oude copings-mechanisme; ze proberen de situatie eigen te worden op de manier waarop ze gewend waren. Dus iemand die zich veilig voelde door zich onafhankelijk op te stellen zal moeilijk hulp aanvaarden, iemand die altijd veel bevestiging nodig had om zich veilig te voelen zal veel aandacht van de verzorging vragen.

“Leuk hoor die theorie, maar wij werken in de praktijk!”

Waarom is het programma Grip ontwikkeld? Richtlijnen zijn moeilijk toe te passen in de praktijk GRIP structureert de aanpak van onbegrepen gedrag op basis van de bestaande richtlijnen GRIP is ontwikkeld door het Vumc en het Radboudumc in samenspraak met:

GRIP studie (2010 – 2014) Implementatie van GRIP en dataverzameling vonden plaats tussen begin 2011 en eind 2012. 17 PG-afdelingen 380 zorgmedewerkers 659 bewoners

Onbegrepen gedrag bewoners Onbegrepen gedrag neemt af O.a. minder rapportage van wanen, depressie, apathie, ongeremdheid, doelloos repetitief gedrag en eetproblemen

Inzet psychofarmaca Inzet psychofarmaca neemt af Antidepressiva: daling 12% Antipsychotica: daling 19%

Werktevredenheid medewerkers Werktevredenheid neemt toe Werkdruk blijft gelijk

Conclusie Werken met GRIP is wetenschappelijk onderbouwd Zowel bewoners als omgeving (medebewoners, zorgteam) hebben baat bij het gebruik van GRIP

“Wéér iets nieuws!” “Hoe lang houden we dit project vol?”

Inderdaad… De instellingen waar GRIP beter is geïmplementeerd, lieten grotere effecten zien. Oorzaken van een minder geslaagde implementatie: Projectleider op afstand Afdelingscultuur Papieren versie sluit niet aan op digitaal werken Andere projecten die gelijktijdig liepen Wisselingen in het personeelsbestand

Implementatiepakket GRIP Doel: -implementatie van GRIP verloopt goed -gebruik van GRIP wordt geborgd Onderdelen: Train-de-trainer bijeenkomsten voor lokale coördinatoren Werkboek voor lokale coördinatoren Digitaal programma: GripOnline

Implementatie GRIP Fase 1. Meest uitgebreid, bestaat uit drie stappen: oriëntatie; kennis & informatie; acceptatie

GRIP Online Werken met het programma GRIP Online via 4 stappen: Signaleren Analyseren Behandelen Evalueren

GripOnline Stap 1: Signaleren Wie? Afdelingsmedewerkers Wat? - ‘Spontaan’ - Invullen Monitor t.b.v. zorgleefplan

GripOnline Stap 2: Analyseren Wie? Afdelingsmedewerkers Wat? - Invullen Analyse Zorg - Doorsturen Analyse Zorg naar arts óf psycholoog Wie? Arts e/o psycholoog Wat? - Invullen Analyse Arts of Analyse Psycholoog

GripOnline Stap 3: Behandelen Wie? Arts e/o psycholoog Wat? - Invullen Behandelingsplan d.m.v. bepalen doel en evaluatiedatum N.B. Over de behandeling zelf wordt gerapporteerd in het Zorgleefplan van de bewoner. Dit hoeft niet in GripOnline te worden vastgelegd.

GripOnline Stap 4: Evalueren Wie? Arts e/o psycholoog samen met zorg Wat? Invullen Evaluatie - Afronden episode / starten nieuwe episode

Samenvatting GRIP is een methodiek bestaande uit 4 stappen om onbegrepen gedrag bij dementie aan te pakken: Signaleren Analyseren Behandelen Evalueren Gestructureerde taakverdeling betrokkenen Onderdelen implementatiepakket Train-de-trainer bijeenkomsten Werkboek voor lokale coördinatoren GripOnline

Afsluiting Contact: www.gerion.nl/cursussen-en-symposia Emily.Albers@Omring.nl Nicole.deBoer@Omring.nl @nicoledeboer