Impact van zorg op zorgverleners zelf 1)Wat ontvangen zorgverleners van patiënten / cliënten? 2)Waarvoor gebruiken zorgverleners dat wat ze ontvangen? 3)Hoe draagt dit bij aan kwalitatief goede zorg? Hoe kun je daar als geestelijk verzorger alert op zijn, en woorden aan geven?

Vragen aan de buur: 1)Wat heeft jou geraakt in een contact met een patiënt/cliënt? 2)Leer je iets van je patiënt/cliënt? 3)Kun je een casus voor de geest halen waarin zich een zorgverlener ontvankelijk toonde?

De spagaat van zorgverleners: The feelings [doctors] articulate are riven with ambivalence.We suggest that this is generated by a contextual tension which presumes that the medical profession is required to reproduce medicine as an abstract system – an objective, trustworthy, reliable, effective, competent and fair mode of healing – and yet individual practitioners are also required to be caring, emotionally intelligent, intuitive, and sensitive.(Nettleton et al., 2008, 6) Interrelationaliteit: meerwaarde voor beide partijen Mary Catherine Beach (Beach & Inui, 2006) onderstreept het belang van aandacht voor de interrelationaliteit van de zorg doordat zij zich ook op de persoon van de zorgverlener en zijn of haar ontvankelijkheid richt: ‘allowing a patient to have an impact on the clinician is a way to honor that patient and his or her experience’ en ‘acknowledges that the clinician also benefits in serving the patient’ (p. 1).

Achtergrond Negatieve visie op afhankelijkheid en kwetsbaarheid Tronto: Om de ervaring van afhankelijkheid te verminderen worden niet alleen zorgbehoeftige, maar ook zorgverlenende mensen tot ‘anderen’ gemaakt. De wens om afhankelijkheid te vermijden: mogelijke verklaring voor het geringe belang dat wordt toegekend aan betekenisvolle ervaringen in professionele zorgverlenende relaties. Ontvankelijkheid voorgesteld als mogelijke aanvulling op deze opstelling. Malterud (2009): onderzoek over de gevolgen van raakbaarheid. Sommige artsen zeggen: ‘it was a relief to focus on the bright side of vulnerability’ en ‘vulnerability gives strength’ (p ).

Negatieve houding ten opzichte van gevoelens : Uit een gangbaar leerboek Recepten voor een goed gesprek (Van Esch et al., 2007, 83): Het uiten van en reageren op gevoelens vinden de meeste mensen moeilijk. Het uiten van emoties maakt je immers kwetsbaar, omdat je iets persoonlijks van jezelf laat zien. Emoties zijn soms onvoorspelbaar. Dat maakt het reageren lastig. Voor artsen is het belangrijk te leren met emoties om te gaan. De emoties van een patiënt, maar ook de emoties van de arts zelf, kunnen het gesprek bemoeilijken en de kans is groot dat het consult voor beiden teleurstellend verloopt. Je moet als arts van zowel patiënten als van jezelf emoties kunnen signaleren en kunnen hanteren, want emoties spelen in vrijwel ieder medisch gesprek een rol.

1)Wat ontvangen zorgverleners van patiënten / cliënten? Hoe verwoorden zorgverleners dat zelf? Zorgverleners verkrijgen in de patiëntencontacten: informatie, ervaringskennis, levenservaring en motivatie voor hun werk en hun leven.

Algemene kennis: Verpleegkundige: Je komt natuurlijk met heel veel mensen in aanraking, en al die mensen vertellen je heel veel. Je krijgt dus heel veel informatie, en daar kan je wel van leren, ja. Dat is iets wat je wel in je levenservaring meeneemt. (…) Wat je bijvoorbeeld leert uit andere culturen, en dan praat ik niet over culturen van ver weg, maar bijvoorbeeld de cultuur van Volendam, (…) hoe mensen daar met elkaar omgaan en hoe belangrijk het daar is om voor elkaar te zorgen.

Psychologische kennis: Verpleegkundige: Ze gingen allemaal dood, ook jonge mensen. Maar ik wilde geen patiënten met suikerziekte, ik wilden mensen met kanker helpen, ook al trok ik het soms niet meer. Ik was toen eerste verpleegkundige; ik weet nog dat ik een leuke jongen behandelde die heel erg aan mij hing, terwijl ik eigenlijk dacht ik: ik trek dit niet meer, ik kan hier niet meer tegen. Ik had er slapeloze nachten van. Maar ik deed geen stap terug, want ik vond dat ik dat niet kon maken; ik kon die jongen toch niet in de steek laten? Zo erg was het toen.

Existentiële kennis: Arts: Dat vind ik echt schitterend. Dat soort passies. En die man was er ook echt opgewonden van. Dat hij daar naartoe ging en dat hij er geweest was [tentoonstelling met een Diligence klok] Daar heb ik wel een soort van bewondering voor, want dat lijkt me ook een heerlijk leven. Want als je echte passie hebt, heb je ook altijd een drive om te gaan. Ben je ook altijd in de goede flow, heb ik zo het idee. (…)De echte passie. Dat vind ik dus mooi, vind ik leuk van mijn werk. Je krijgt ongelofelijk veel kennis en kunde terug.

2)Waarvoor gebruiken zorgverleners wat ze ontvangen? Hoe verwoorden ze dat zelf? In Sloterdijks concept van het oefenen als ‘zich bekommeren om het eigene’ gaat het om menselijke drijfveren. Een andere kijk op wat het eigene of identiteit kan worden genoemd. Identiteit verschijnt daarin als iets wat ontstaat op grond van ontvankelijkheid, in de uitwisseling binnen relationele ruimtes.

Arts: Tieners geven ook wel veel terug in gesprekken, omdat tieners, als je ze een beetje goed kent, ook heel eerlijk durven te zijn. Dan hebben ze een chronische ziekte en zeggen ze: ‘Nee, ik neem die medicatie niet en ik ga uit en ik drink bier.’ Ook die zoeken natuurlijk een bepaalde reactie en proberen je uit, en dat geeft op zich niets. En dat vind ik nog steeds een uitdaging, om bij al die verschillende leeftijden de juiste snaar te raken.

Verpleegkundige : Als ik een jonge moeder zie die doodziek is, dan denk ik: dit is vreselijk. Ja, dan komen bij mij de tranen, en die verstop ik niet, want anders houd ik het niet vol. Dus de patiënten zien ze ook. En doordat je je kwetsbaar opstelt, krijg je ook heel veel terug. Ze herkennen het. En dat voelt ook als een herkenning van je eigen verdriet dat je in het verleden hebt meegemaakt.

Arts: Je maakt een inschatting van hoe je een bepaalde patiënt benadert en soms wil je een bepaalde vraag stellen of een bepaalde opmerking maken die bij de patiënt helemaal niet goed valt, of door de patiënt heel anders wordt geïnterpreteerd. (…) dat neem je natuurlijk mee, dat doe je onbewust, en de volgende keer denk je: dat kan ik beter anders aanpakken. Ik denk dat je dat continu doet, onbewust. (…) Nee, ik denk dat de ontwikkeling die ik heb doorgemaakt en nog steeds doormaak, en die ik altijd blijf doormaken in het interpersoonlijk contact waar mijn werk grotendeels uit bestaat, dat dat ook mijn persoon verandert. Het heeft zeker invloed op hoe ik als persoon ben, en hoe ik ook buiten het ziekenhuis met mensen omga.

3)Hoe draagt dit bij aan kwalitatief goede zorg? Hoe kun je daar als geestelijk verzorger alert op zijn en woorden aan geven?

Arts: Ik denk dat die compassie voortkomt uit een oprechte interesse in die patiënt, en dat je ook oprecht begaan bent met alles wat eromheen gebeurt met die patiënt, en niet alleen maar die ziekte waaraan hij doodgaat. Dat je je daarin op een bepaalde manier probeert in te leven, en ik denk dat je dat ook overbrengt op je patiënt en dat de patiënt dat in het contact ook merkt, en daardoor een prettiger gevoel krijgt bij een arts. (…) En ik kan wel tegen een patiënt zeggen dat ik hem begrijp, want dat leer je allemaal bij medische psychologie. Je moet emotionele reflectie doen, je moet zeggen: ‘Wat vervelend voor u’, ‘Dat begrijp ik.’ Maar een patiënt voelt het feilloos aan als je dat alleen maar zegt omdat je dat geleerd hebt, zonder dat je echt probeert op hetzelfde niveau te komen. Ik denk, als je alleen maar zegt: ‘Dat begrijp ik’, zonder dat je echt je best doet om je daarin in te leven – en dat moet op een gegeven moment vanzelf gaan! –, dan heeft een patiënt dat door. En dat is geen prettig contact.

Arts: Het mentale vlak speelt zeker mee. Ik weet ook dat ik zelf die nieuwsgierigheid heb, en als ik dat bij anderen terugvind, dan resoneert dat. Ik voel ook mensen met een taalbarrière intuïtief aan; we kunnen het er dan niet zo uitgebreid over hebben met woorden, maar bij hen herken ik intuïtief ook vaak wel hoe ze worstelen met angsten. Ook al kunnen ze het niet allemaal verwoorden in het Nederlands, ik kan toch met mijn empathie wat meer ook non-verbaal overbrengen. Ik merk dat met name bij Turkse en Marokkaanse moeders. Ik onderzoek als kinderarts hun baby, kleed hem uit, onderzoek hem, kleed hem weer aan, en dat kind is voor hen natuurlijk heel kostbaar, is hun alles.