De-escalatie Door vriendelijk, consequent, efficiënt en met overtuiging orde te houden lost de docent ordeproblemen structureel op. N.B. Vriendelijk is bij Rapucation niet hetzelfde als soft of tolerant.

Kun je de-escaleren zonder vriendelijk orde houden? Geen enkele docent die direct van de opleiding komt, heeft direct het charisma om vriendelijk en doeltreffend orde te houden in alle klassen. Stel dat je als docent doorgaans streng kijkt en af en toe boos wordt bij conflicten, wat doe je dan in een situatie waarbij de klas te onrustig is? Wat blijft er dan anders over dan extra boos te worden en er eventueel iemand eruit te sturen? Enkele leerlingen die er zijn uitgestuurd, komen op gesprek bij de schoolleiding. Als de docent niet bij dat gesprek aanwezig is, ziet de schoolleiding het conflict alleen vanuit het perspectief van de leerling. Hierdoor kunnen misverstanden ontstaan. Als de schoolleiding zich tijdens dit gesprek “buitengewoon boos” opstelt, leidt deze afhandeling van het conflict niet tot de-escaleren. Volgens Rapucation kan de docent het proces van orde houden lange tijd in eigen hand houden! Als deze aanpak u inspireert, wilt u dan uw bevindingen met ons delen? johanh@rapucation.eu

Wat is “vriendelijk orde houden”? Als een docent zich vriendelijk opstelt, en zo voorkomt dat hij uit zijn vel springt, helpt dat leerlingen om niet boos te reageren op aanwijzingen van de docent. Ze kunnen zich dan openstellen en eventuele corrigerende woorden ter harte te nemen. Deze aanpak voorkomt dat de relatie tussen docent en leerling onder spanning komt te staan. Een kenmerk van een vriendelijke houding is: praat altijd met een zachte stem. Je houdt op die manier ook je eigen energie in de gaten. Je hoeft jezelf niet te forceren. Vergeet niet te glimlachen. Het is werkelijk waar dat als jij vrolijk kijkt, de meeste leerlingen zich meer op hun gemak voelen. De docent lost conflicten bij voorkeur op een non-verbale manier op. Zo ontstaat al direct rust in de klas. Als een non-verbale manier niet tot een goede oplossing leidt, kan de docent de leerling een reflectieverslag laten schrijven. Vrijwel altijd stopt hier het storende gedrag in de les. Met de opdracht krijgen leerlingen de kans om zelf een oplossing aan te dragen. Doorgaans verloopt de bespreking van het reflectieverslag (de volgende ochtend) harmonieus en is het conflict daarmee opgelost. Bij het niet inleveren van het reflectieverslag schakelt de docent de ouders en de schoolleiding in. De docent heeft hierbij de regie. Door de samenwerking van dit team lossen conflicten zich eenvoudig op. Uiteraard blijft het voor de docent mogelijk om bij grensoverschrijdend gedrag (b.v. slaan) leerlingen uit de les te sturen.

Non-verbale acties van de docent. Leerlingen een hand geven als ze binnen komen. Oogcontact maken en af en toe iets persoonlijks zeggen. Stiltegebaar aan begin en tijdens de les. Tip bij het stiltegebaar: Maak het stiltegebaar terwijl u kijkt naar iemand aan de linkerkant van de groep. Draai nu je hele bovenlichaam langzaam tot je de meest rechtse leerling ziet. De tijd die deze beweging duurt is de tijd die de leerlingen hebben om stil te worden. Ik noem dit de vuurtoren om dat een vuurtoren niet blijft haken bij een schip aan de horizon (in dit geval een leerling die stoort) Werken met bordjes / afbeeldingen Reflectieverslagen en andere schrijfopdrachten geven als sanctie. Bij het geven van een reflectieverslag ben je niet boos maar toon je ‘mededogen’ voor het werk dat de leerlingen moeten doen en ook met het feit dat ze eerder op school moeten komen om het verslag te bespreken.

Effecten van vriendelijk orde houden De vriendelijke houding van de docent doet het meeste werk. Doorgaans lossen docent en leerling de conflicten samen op. Indien nodig schakelt de docent de ouders en de schoolleiding in. De docent heeft hierbij de regie. Ouders zijn blij met het contact met de docent. De afhandeling van conflicten kost de schoolleiding veel minder tijd.

De-escalatie met een vriendelijke houding. Onder een vriendelijke houding verstaan wij: Vriendelijk kijken. Zo min mogelijk verbale reprimandes geven. Zo veel mogelijk ordemaatregelen non-verbaal maken. Effectieve sancties gebruiken, zoals het reflectieverslag of extra opdrachten. Deze sancties kosten de leerlingen tijd en willen ze vermijden.

De-escaleren door het geven van een reflectieverslag 1/2 situatie 1. Meestal levert de leerling het reflectieverslag op tijd in. In het reflectieverslag draagt de leerling zelf de oplossing aan en bespreekt deze oplossing met de docent. Als de leerling de opdracht op tijd inlevert, is er alleen contact tussen de docent en de leerling. Dit is tevens de reden waarom een leerling het reflectieverslag op tijd inlevert: zo vermijdt zij contact over het conflict met ouders en schoolleiding.

De-escaleren door het geven van een reflectieverslag 2/2 Situatie 2. Deze situatie komt zelden voor. De leerling levert het reflectieverslag niet in. De docent belt de ouders en neemt contact op met de schoolleiding. Daarna levert de leerling het reflectieverslag vrijwel altijd de volgende les in. Als de leerling de volgende les het reflectieverslag niet bij zich heeft, ontzegt de docent de leerling de toegang tot de les. Het conflict ligt nu in handen van de schoolleiding.

Kanttekeningen bij vriendelijk orde houden tip: Geef als docent per les aan niet meer dan twee leerlingen een reflectieverslag. Stop daarna met lesgeven. Laat ze b.v. aan hun huiswerk gaan zonder dat ze mogen praten. Wie nu praat gaat eruit. De komende week lossen eerst de twee leerlingen die een reflectieverslag kregen hun zaken op. Bij het uitdelen van meer dan twee reflectieverslagen kunnen de leerlingen met een verslag samen beslissen dat de docent fout zit. Daar is dan moeilijk iets aan te doen. De docent stuurt bij slaan of verbaal geweld de leerling uit de les. Gelukkig is dit bij “vriendelijk orde houden” nauwelijks nodig. Een reflectieverslag is niet te vergelijken met een uitstuurbrief. Bij een reflectieverslag stuurt de docent er niemand uit!

Onderzoek over “vriendelijk orde houden”? Wat zegt de literatuur over orde houden? Ik verwijs naar de boeken van Astrid Boon. Zij heeft literatuuronderzoek gedaan naar wat wel en niet werkt als het gaat om orde houden. Zij spreekt onder meer over het feit dat veel docenten in Nederland te lang te veel toestaan . Daardoor raakt voor de leerlingen het zicht op wat in de les wel en niet mag, zoek. Steeds meer leerlingen gaan als gevolg daarvan min of meer hetzelfde norm-overschrijdende gedrag vertonen als de leerlingen die daar in een eerder stadium mee zijn gestart.   Wanneer is een sanctie effectief? De sanctie is effectief als de docent achter de sanctie staat en deze consequent gedurende geruime tijd toepast. Pas nadat meerdere leerlingen de sanctie hebben ondergaan, en rondzingt dat de sanctie niet leuk is, zal de verbetering zichtbaar worden. Dit blijkt uit onderzoek. R. Kneyber refereert hier aan in zijn boek "Orde houden in het VO". Bij een docent die op onze vriendelijke manier lesgeeft, neemt het orde houden een steeds kleinere plaats in en verschijnt er een ononderbroken les.

Samenvatting vriendelijke houding De-escalatie: Werk vanuit een vriendelijke houding. Stuur gedrag non-verbaal bij. Maak leerlingen bewust van hun gedrag d.m.v. een reflectieverslag of schrijfopdracht. Geef leerlingen de kans zelf het conflict op te lossen. Leerlingen missen minder lessen. Minder tijd gaat verloren met het bespreken van ge-escaleerde conflicten. 

Auteurs “vriendelijk orde houden” auteurs: Stephan Dinkgreve – Docent natuurkunde op het PNC Johan ‘t Hart – Docent muziek op het PNC en initiator Rapucation. Astrid Boon - Drs. Astrid Boon is orthopedagoog. Na haar studie begeleidde ze jongeren die op school waren vastgelopen. Eerst extern, later op de scholen voor voortgezet onderwijs, zodat er meer preventief kon worden gehandeld. Naast begeleider was Astrid Boon ook extern vertrouwenspersoon op een tiental scholen rond Amsterdam. Nu werkt ze nog op vier scholen en heeft ze ondertussen twee boeken geschreven over haar ervaringen met pubers en hun docenten. Met medewerking van Michel Couzijn. Teacher in research methodology bij Universitaire Pabo van Amsterdam