De RIE effectief inzetten als middel

voorstellen Gerard de Groot veiligheidskundige gezondheidskundige bedrijfskundige trainer, consultant, auteur www. gpmtraining.nl nvvk Gerard de Groot

voorstellen Gerard de Groot missie: kwaliteit van werk en preventie serieus nemen: beroepsopleidingen preventiekundige/ veiligheidskundigen meer output professionals nvvk Gerard de Groot

mijn blik op de RIE ?

Programma Voorstellen Rie middel of doel Model Dynamisch Risico Reservoir Oplossingsgericht werken Ontdekken en herkennen van risico’s verbeteringen bereiken Vooruitgang behouden Theorie Praktijk

RIE middel of doel? RIE is een middel RIE is een doel

doel -------middelen------ -----doel----- veilig en gezond werk RIE PVA verbeteren beheersen

RIE middel of doel? RIE is een middel RIE is een middel RIE is een doel

doel Kaderrichtlijn E89/391/EEG Artikel 1 Doel 1. 1. Deze richtlijn heeft ten doel maatregelen ten uitvoer te brengen ter bevordering van de verbetering van de veiligheid en de gezondheid van de werknemers op het werk. Arbowet 3.1 WG zorgt voor veilig en gezondheid WN. …. en voert daartoe een beleid, daarbij (5) wordt gebruik gemaakt van inventarisatie en evaluatie van risico’s.

20 JAAR RIE VERLOREN? OORDEEL ZELF!

INPUT mijn blik op de RIE stellingen nvvk Gerard de Groot

Mijn blik op de RIE RIE Risico’s ? nvvk Gerard de Groot

nvvk Gerard de Groot

effect kans Epidemie infectieziekte Water crisis ‘oorlog’’ massa vernietigingswapens werkloosheid Extreem weer effect kans nvvk Gerard de Groot

Géén werk is een grote bedreiging. Werken? Géén global risk! Per jaar door werk: Doden : 2.200.000 Gewonden : 270.000.000 Ziek : 160.000.000 NB. Schattingen! 2005, bron ILO nvvk Gerard de Groot

Bij werken zijn er ook dreigingen voor werknemers: Ongevallen en beroepsziekten. Het werk veiliger en gezonder maken is vooral een kans voor werkgevers: rendement investeren in beter werk gezonder werk veiliger en gezonder werk 300-1000% (voor bedrijven) onderzoek inzet workability index in Finland Dr. Juhani Ilmarinen 200% onderzoek 19 landen ISSA nvvk Gerard de Groot

KANS! Risico’s ? Risico’s ? Mijn blik op de RIE RIE nvvk Gerard de Groot

Arbowet Kaderrichtlijn 89/391/EEG risico’s evalueren schriftelijk risico’s evalueren beschermingsmaatregelen treffen Arbowet schriftelijk risico’s inventariseren en evalueren plan van aanpak nvvk Gerard de Groot

Arbeidsveiligheid en -gezondheid bevorderen ongevallen onderzoek oorzaken oorzaken wegnemen beroeps- ziekten melden NCvB behandel- protocollen nvvk Gerard de Groot

Herbert William Heinrich: 1931 Herbert William Heinrich: 88 percent of all workplace accidents and injuries/illnesses are caused by "man-failure“. nvvk Gerard de Groot

+ Preventie Professionals Gedrag is héél belangrijk voor de veiligheid (en gezondheid). Gedragsbeïnvloeding in bedrijven? gedrag management Preventie Professionals gedrag leidinggevenden veilig risico’s bij werkuitvoering + gedrag uitvoerenden onveilig

Stelling 1 Focus Als je risico’s inventariseert dan is het waarnemen van onveilige en ongezonde werkuitvoering (en het vaststellen van de reden daarvan) het belangrijkste onderwerp. Niet het beoordelen van procedures of werkplekken. nvvk Gerard de Groot

Kwaliteit van de RIE Arbowet Praktijk art 13. Uitvoering RIE art 14 Interne deskundige, zo deskundig als nodig (geen minimum opleidingseis), werkt samen met de OR. art 14 Toetsing door een kerndeskundige. Deze beoordeelt ook vakmanschap v.d. interne deskundige t.a.v. de RIE. Praktijk veel onvoldoende geschoolde ‘preventiemedewerkers’ samenwerking OR afhankelijk van bestaan/functioneren OR scholing OR: probleem door intrekken GBIO subsidie externe deskundige en toetsing: in een concurrentiemarkt aandacht meer gericht op de methode, dan op de betrouwbaarheid van de verzamelde info nvvk Gerard de Groot

Onderzoek kwaliteit arbodienstverlening Er is niet altijd een RIE. Er is verschil in kwaliteit tussen RIE’s. Deze kan goed zijn, maar ook onder de maat. (net als andere arbodienstverlening) Punt van zorg: Een niet goed uitgevoerde, (goedgekeurde) RIE, kan negatief uitwerken: - de aandacht gaat naar de verkeerde onderwerpen, - Er mist bereidheid om te werken aan niet vermelde probleempunten. nvvk Gerard de Groot

Stelling 2 Kwaliteit RIE Beter geen RIE dan een slechte RIE. nvvk Gerard de Groot

terugblik nvvk Gerard de Groot

Arbowet Kaderrichtlijn 89/391/EEG risico’s evalueren schriftelijk risico’s evalueren beschermingsmaatregelen treffen Arbowet schriftelijk risico’s inventariseren en evalueren plan van aanpak 27 nvvk Gerard de Groot nvvk Gerard de Groot

doel -------middelen------ -----doel----- veilig en gezond werk RIE PVA verbeteren beheersen nvvk Gerard de Groot

doel veilig en gezond werk middelen risico’s managen risico’s ranken R = W x B x E Fine en Wiruth R = D x W x B x E De Groot doel middelen veilig en gezond werk RIE PVA verbeteren beheersen nvvk Gerard de Groot

Wanneer heb je meer kans op een ongeval? Als je een week onveilig werkt? Als je een half jaar onveilig werkt? Wanneer heb je meer kans op een aandoening? Als je een week verontreinigde lucht inademt? Als je een half jaar verontreinigde lucht inademt? nvvk Gerard de Groot

Stelling 3 Een tijdrovende procedure van RI&E opstellen en plan van aanpak maken en bespreken is risicoverhogend. nvvk Gerard de Groot

Om werk veiliger en gezond te maken is er een beperkt budget. Tijd geld en middelen kunnen één keer worden ingezet. Beschikbaar over voor beheersmaatregelen gebruikt voor RIE en PVA nvvk Gerard de Groot

De RIE opstellen gaat ten koste van verbeteringen doorvoeren Stelling 4 De RIE opstellen gaat ten koste van verbeteringen doorvoeren nvvk Gerard de Groot

schaal VGM aspecten Milieu Gezondheid Veiligheid Wereld plastic soep, el nino broeikaseffect landbouwgif overbevissing /gen. man. water, lucht, bodem klimaat diversiteit leefvormen voedsel Gezondheid Land psychische belasting fysieke belasting gevaarlijke stoffen/asbest kosten gezondheidszorg verzorging inspanningen later pensioen Veiligheid Bedrijf brand, explosie, gif vallen/struikelen lawaai externe schade (BRZO) bedrijfsschade slachtoffers onder mw nvvk Gerard de Groot

Motivatie, gedrag en beheersing Niet succesvolle maatschappelijk verantwoorde, veilige, gezonde en duurzame werkuitvoering Kwaal bedrijfsbeleid bedrijfsbeleid SHEQ beleid SHEQ beleid omzet kwaliteit werkplekken ongevallen materiaalschade Letsel/verzuimschade milieuschade imagoschade managen leiden Motivatie, gedrag en beheersing Symptomen ook ongewenste resultaten werkuitvoering werkuitvoering gewenste resultaten

voorkomen van onvoldoende beheersing: een samenhangend systeem met ingebouwde verbetercyclus bedrijfsbeleid SHEQ beleid Risico’s inventariseren Is onderdeel van een continu doorlopend proces, een onderdeel van de beschermingsmaatregelen managen leiden werkuitvoering gewenste resultaten

Stelling 5 Je kunt beter de beheersing beoordelen dan de gevolgen van onvoldoende beheersing nvvk Gerard de Groot

Samenvattende beeldvorming De RIE in de Arbowet: is beperkt, de meerwaarde twijfelachtig. het rendement is onduidelijk. Arbo-wet invulling van de Kaderrichtlijn blijft ten onrechte steken in de fasen verkennen en plannen maken. Dit gaat ten koste van de aandacht voor het beoordelen van de kwaliteit van een goed beheerssysteem. Dit laatste kan meer effect opleveren dan een RIE. nvvk Gerard de Groot

Stelling 6 De RIE is een tijdverspillend rookgordijn dat de deskundigen en de organisatie afleidt van het werk dat gedaan moet worden. nvvk Gerard de Groot

Stelling 7 De slagkracht van de interne deskundige is belangrijker dan het hebben van een RIE. nvvk Gerard de Groot

Beheersing van arbo: managen van cultuur, structuur en lerend vermogen

In de praktijk gaat dat meestal met een KAM systeem. Wat bepaalt de effectiviteit? Wat zijn valkuilen en oplossingen?

Normen, waarden en gedrag effectiviteit: kwaliteit x acceptatie Bedrijfscultuur Normen, waarden en gedrag beleid en management veilig leidinggevenden effectiviteit: kwaliteit x acceptatie KAM- systeem taakgericht persoonsgericht KAM- systeem

beheerstekorten 1. middel wordt doel 2. onevenwichtigheid 3. de werkvloer wordt niet bereikt 4. onvoldoende aandacht voor dynamiek .

Middel wordt doel Niet alléén de RIE…... Element Middel om: doel RIE Projecten op te starten om werk veiliger en gezonder te maken Beheerste veilige gezonde bedrijfsvoering Werk vergunning Kennis uitwisselen om juiste beheersmaatregelen te treffen Veilige uitvoering van klussen met verhoogd risico Toolbox Aandacht vragen voor veilige werkuitovering Duiddelijk maken hoe veilig gewerkt moet worden OOG ronde Gedrag van medewerkers beoordelen Veiliger werkgedrag

2. Onevenwichtigheid Sommige risico’s krijgen veel aandacht andere risico’s niet

Ramp BP raffinaderij Texas city Het bedrijf had een uitstekende reputatie op veiligheidsgebied. De IF was duidelijk onder het branchegemiddelde. Helmen dragen en leuningen vasthouden ging goed. Maar… personal safety is wat anders dan process safety. Een en ander is uitvoerig beschreven in het Baker rapport.

3. de werkvloer wordt niet bereikt Beleid niet ondersteund, uitgedragen Informatie wordt niet doorgegeven. Informatie wordt niet begrepen. Veilig werken-opdracht wordt niet onderbouwd, begeleid, gecontroleerd en gecorrigeerd. De boodschap wordt niet geaccepteerd. (geen: draagvlak, goodwill, 2-richtingverkeer) © G.P.M. de Groot MSc

inhoud en kwaliteit van werkoverleg Aandachtpunten: inhoud en kwaliteit van werkoverleg toolboxen en OOG-rondes Terugkoppeling van onderzoeken, Instructies en opleidingen Toezicht, inspecties en audits © G.P.M. de Groot MSc

4. onvoldoende aandacht voor dynamiek Risico’s ontstaan en verdwijnen. Preventie moet daar rekening mee houden Werkmodel: DRR of Dynamisch Risico Reservoir © G.P.M. de Groot MSc

schematische weergave DRR © G.P.M. de Groot MSc

Toepassing DRR het geeft zicht hoe we risico’s kunnen managen

risico’s managen : beheersing van de 3 bepalende factoren: beperken van ontstaan van risico’s (input) alle risico’s “boven tafel” krijgen (conversie) zorgen voor voldoende probleemoplossend vermogen (output) Dit is een lijn verantwoordelijkheid!

ongevallen verminderen 1. De verhouding input / output van risico’s Bepaalt of risico’s toenemen of afnemen Als er meer risico’s bijkomen dan uitgaan - nemen de risico’s en ongevallen toe. Als we meer risico’s wegwerken dan er bijkomen nemen de ongevallen af 2. De conversie Alle risico’s boven tafel krijgen, is noodzakelijk om alle ongevallen te voorkomen. De medewerkers moeten hier aan meewerken : dus ook opgeleid zijn en willen meewerken.

relatie tussen gemelde risico’s en ongevallen verzuimongevallen meldingen aantallen Bronnen: Kjellen 2000, Booster 2005 tijd in jaren © G.P.M. de Groot MSc

Voorbeelden van interventies input: keuringen selectie en opleiding werkvoorbereiding - werkvergunningen - startwerkmeeting TRA LMRA conversie: - teambuilding werkoverleg inspecties OOG-rondes toezicht toolbox bij- en nascholing output verantwoording budget belangen afweging beleid deskundigen prioriteit projectmanagement © G.P.M. de Groot MSc

Samenvatting risicobeheersing: risico’s veranderen en moeten daarom continu worden bepaald door de uitvoerenden en leidinggevenden deze moeten daarvoor over voldoende kennis beschikken risicobeheersing vraagt enerzijds een beheerssyteem , maar ook om alert te blijven. De gebruikte hulpmiddelen moeten geen doel op zich worden. Dan bestaat de kans op kwaliteisverlies. het uitvoeren van een RIE is een check op de dagelijkse bg en de structurele beheersing. Dit heeeft alleen zin als er verbeteringen op volgen.

De Praktijk

De arbeidsomstandigheden zijn bij ons wel in orde, toch? Terugkijken Nu kijken vooruitkijken en verbeteren

Leren van het verleden? Leermogelijkheden Zichtbare , toewijsbare schadelijke gevolgen ? Ongevallen Ongevallen Aandoeningen ,ziekte - Gemeld? (Basis) oorzaken onderzocht? Verband gelegd? Uitgestelde effecten? Persoonlijke gevoeligheid personeelsverloop meerdere oorzaken

Herkennen in het heden Zie je de (mogelijke) risico’s in werk ? Je gaat het pas zien als je het doorhebt‘ Johan Cruijff

Vrije looppaden afzuiging lasdampen Klimaat? Opruimen PBM Stabiele opslag werkhoudingen Afschermen lasstraling Werkplek inrichting struikelgevaar

oogbescherming Werkstuk in klem

Galm? Zonwering ? beeldschermwerk ? Geluidshinder ? Fysieke belasting ?

De verkenning van een andere aanpak: Rie-aanpakken upgraden naar een effectievere benadering: Sneller en meer resultaat gericht door: inzet op maximale risico reductie direct ook naar blijvende oplossingen kijken procesgerichte benadering rekening houden met cultuur en gedragsbeinvloeiding Dit traject is in ontwikkeling stap 1: No-nonse arbocheck in 25 vragen

No-nonse arbocheck in 25 vragen Overzicht samenhangende elementen Wie zijn leading per element Wat is de zelfbeoordeling Totaalbeeld aandachtpunten Gerichte aanpak op hoofdzaken

in 25 vragen Overzicht samenhangende elementen No-nonse arbobeheerscheck in 25 vragen Overzicht samenhangende elementen Wie zijn leading per element Wat is de zelfbeoordeling Totaalbeeld aandachtpunten Gerichte aanpak op hoofdzaken

Kennis van veilige werkwijze basis arbobeleid arbobeheerssysteem voorwaarden Kennis van risico’s Kennis van veilige werkwijze veilige arbeidsplaatsen veilige arbeidsmiddelen veilig werkproces Veilig laten werken Veilig ( willen)werken Uitvoering Werkvoorbereiding Taakopdracht Toezicht Correctie Ondersteuning Veilig werken Melden tekorten Signalen, gevaren Beleving Steun mt/org Eigen mogelijkheden Steun lg/org Risico’s en belasting Ongevallen Psychisch ziek Fysieke klachten Lawaai Gevaarlijke stoffen overig schade

Wie zijn leading per element? No-nonse arbocheck in 25 vragen Overzicht samenhangende elementen Wie zijn leading per element? Wat is de zelfbeoordeling Totaalbeeld aandachtpunten Gerichte aanpak op hoofdzaken

Belangrijkste partijen Directie of management team ( MT) Wettelijk aansprakelijk , strategie en budgetbeheer 2. Medezeggenschap: OR of personeelsvertegenwoordiging (OR) Wettelijke taken WOR en Arbowet Leidinggevenden op diverse niveaus (LG) Hebben wettelijke taken werkgever gedelegeerd gekregen 4. Medewerkers met uitvoerende taken (UITV)

Kennis van veilige werkwijze basis Overleg MT/ OR arbobeleid arbobeheerssysteem voorwaarden Kennis van risico’s Kennis van veilige werkwijze LG + uitv. veilige arbeidsplaatsen veilige arbeidsmiddelen veilig werkproces LG Veilig laten werken LG uitv Veilig ( willen)werken Uitvoering Werkvoorbereiding Taakopdracht Toezicht Correctie Ondersteuning Veilig werken Melden tekorten Signalen, gevaren LG LG uitv Beleving LG Steun mt/org Eigen mogelijkheden Steun lg/org Risico’s en belasting LG uitv Ongevallen Psychisch ziek Fysieke klachten Lawaai Gevaarlijke stoffen overig schade

Wat is de zelfbeoordeling? No-nonse arbocheck in 25 vragen Overzicht samenhangende elementen Wie zijn leading per element Wat is de zelfbeoordeling? Totaalbeeld aandachtpunten Gerichte aanpak op hoofdzaken

3. Zelfbeoordeling : De bedrijfsgenoten gaan zelf bepalen hoe goed of slecht ze de beheersing van veilig en gezond werken voor elkaar hebben. De betreffende groep scoort groen, oranje of rood voor een bepaald element uit het schema. Hiervoor moet een groepsmening ontstaan. Dat betekent dat discussie gevoerd worden over: De feitelijke situatie - Het oordeel daarover Eventueel de achtergrond van verschillen in de beoordeling - De discussie kan de vraag oproepen naar een deskundig oordeel Belangrijk : praten over veilig en gezond werken

Totaalbeeld aandachtpunten No-nonse arbocheck in 25 vragen Overzicht samenhangende elementen Wie zijn leading per element Wat is de zelfbeoordeling Totaalbeeld aandachtpunten Gerichte aanpak op hoofdzaken

4. Totaalbeeld situatie veilig en gezond werken Het totaalbeeld geeft de mogelijkheid om: de uitslag te vergelijken met de eigen beeldvorming zicht te krijgen op de belangrijkste te verbeteren aspecten zicht te krijgen op de mensen in de organisatie die vooral betrokkenen zijn Belangrijk : aandacht richten op de noodzaak en mogelijkheden tot verbeteren

We geven een fictieve uitslag van een middelgroot metaal bewerkingsbedrijf

Kennis van veilige werkwijze Kennis van veilige werkwijze basis arbobeleid arbobeleid arbobeheerssysteem arbobeheerssysteem voorwaarden Kennis van risico’s Kennis van risico’s Kennis van veilige werkwijze Kennis van veilige werkwijze veilige arbeidsplaatsen veilige arbeidsplaatsen veilige arbeidsmiddelen veilig werkproces veilige arbeidsmiddelen veilig werkproces Veilig laten werken Veilig laten werken Veilig ( willen)werken Veilig ( willen)werken Uitvoering Werkvoorbereiding Taakopdracht Toezicht Correctie Ondersteuning Werkvoorbereiding Taakopdracht Toezicht Correctie Ondersteuning Veilig werken Melden tekorten Signalen, gevaren Veilig werken Melden tekorten Signalen, gevaren Beleving Steun mt/org Eigen mogelijkheden Steun mt/org Eigen mogelijkheden Steun lg/org Risico’s en belasting Steun lg/org Risico’s en belasting Ongevallen Psychisch ziek Fysieke klachten Lawaai Gevaarlijke stoffen overig schade

Gerichte aanpak op hoofdzaken No-nonse arbocheck in 25 vragen Overzicht samenhangende elementen Wie zijn leading per element Wat is de zelfbeoordeling Totaalbeeld aandachtpunten Gerichte aanpak op hoofdzaken

5. Gerichte aanpak op hoofdzaken Verklein zo snel mogelijk de risico’s - betrek de belangrijkste belanghebbende daarin Ga na hoe de verbeterde situatie behouden kan blijven - probeer dat voor elkaar te krijgen 3. Ga na wat de belangrijkste oorzaak is dat de niet optimale situatie is ontstaan. 4. Ga na of deze oorzaak ook tot andere risico’s leidt . Als er situaties verbeterd zijn ga dan aan de slag met de onderliggende beleids- en beheerstekorten 6. Ga met degene waarvan je steun krijgt verder om andere mogelijke risico’s te ontdekken. Gebruik daarbij een branche RIE en arbocatalogus

Opdracht in 2-tallen: Waar zou je in het voorbeeld bedrijf misschien direct mee aan de slag kunnen? 2. Heb je een idee hoe je in dat bedrijf als preventiemedewerker de zaak zou aanpakken? Waarom? 3. Zou deze aanpak in je eigen bedrijf kunnen werken? Waarom wel of waarom niet?

De RIE inzetten als middel: Het uitvoeren van de RIE gebruiken om: Met management en OR vooraf te bepalen wat de verander mogelijkheden zijn. ( beleidsontwikkeling) Aandacht en betrokkenheid te krijgen voor arbeidsomstandigheden ( focus). 3. De verantwoordelijken aanspreken (managen en leiden) 4. Een leerbehoefte oproepen en kennis overdragen (deskundigheid) 3. De aanwezige kennis benutten (efficiency) 6. Impuls geven aan de continue beheersing (innovatie) Het gaat om het coachen van een proces van verandering, niet om het invullen van lijstjes en het maken van een rapport