Leeswijzer bij de bijlagen In deze bijlagen bij het NVZ-strategiedocument Zorg voor 2020 zijn de belangrijkste grafieken en brondocumenten voor u geselecteerd. Deze vormen de basis van het strategiedocument en zijn daar een waardevolle aanvulling op. U vindt de grafieken ook op onze website: De verschillende sheets zijn afzonderlijk te downloaden ten behoeve van eigen presentaties. De grafieken worden op de site tevens regelmatig geactualiseerd.

8. Van bricks naar clicks

De transities in de zorg leiden tot andere prikkkels voor investeringen vastgoed 3 Bron: Campman, vastgoedfinanciering in de cure-sector, november 2013

Aantal klinische opnamen blijft stijgen Aantal eerste polikliniekbezoek daalt gestaag sinds 2011 Veranderende patiëntenstromen in ziekenhuis hebben effect op vastgoed 4

Veranderende patiëntenstromen in ziekenhuis heeft effect op vastgoed Ligduur neemt al langdurig af, echter lijkt vanaf 2013 te stabiliseren 5 Bron: Intrakoop, jaarverslagenanalyse 2014, sectorrapport ziekenhuizen

Meer onzekerheid benodigd vastgoed vanwege digitalisering 6 Bron: KPMG, FD outlook zorgspecial, 2012

De markt voor medische technologie groeit net zo snel als die van de geneesmiddelen Gemiddelde stijging ± 5% per jaar voor beide sectoren 7

Sterke groei gemiddelde kosten aan medische apparatuur De kostprijs van medische technologie wordt in de VS steeds hoger, waardoor hogere investeringen genoodzaakt zijn Aannemelijk dat situatie VS niet afwijkt van NL 8 Bron: bulletin.htm

(Medische) technologie moet steeds sneller vervangen worden door technologische vooruitgang Expected life cycle: Snelheid waarmee de huidige technologie verouderd is 9 Bron:KNAW, Evaluation of new technology in healtcare, 2014

Gemiddelde kosten ICT per medewerker in ziekenhuizen neemt gestaag toe 10 Bron: M&I, ICT Benchmark ziekenhuizen 2015

ICT kosten (% omzet) sinds 1993 verdrievoudigd ICT kosten als percentage van de omzet neemt gestaag toe van ± 4,2% naar 4,5% 11 Bron: M&I, ICT Benchmark Ziekenhuizen 2013 Q-Consult, Investeren in de waardeketen II, 2011

Verschuiving ICT investeringen van hardware en netwerken naar software 12 Bron: CBS, Nationale rekeningen. 1) Voorlopige cijfers

Groeiende investeringen zorgaanbieders Investeringsvraag zorgaanbieders blijft stijgen tot 2018 als trend periode doorzet Aandeel investeringen via huur/lease constructies naar verwachting stabiel Investeringen de afgelopen jaren gestegen, dus blijkbaar geen probleem om deze te financieren In miljarden 13 Bron:

Vraag vreemd vermogen stijgt Totale vraag zorgaanbieders naar (bancaire) financiering stijgt van € 18 miljard in de periode naar € 21 miljard in de periode € 11 miljard aan nieuwe (bancaire) leningen noodzakelijk om noodzakelijke investeringen mogelijk te maken In miljarden 14 Bron:

Waarborgfonds verstrekt minder geborgde leningen Daling nieuwe langlopende leningen per verslag jaar in 2014 met € 318 mln. (- 42%) ten opzichte van verslagjaar 2013 Daling totale volume uitstaande leningen van miljoen euro naar miljoen euro (-4%). 15 Bron: WFZ, Jaarverslag 2014

Bij (economische) onzekerheid stijgt de kredietopslag Risico een belangrijke graadmeter voor kredietopslag (on)geborgde leningen HEAD verwachten dat de kredietopslag de komende periode zal stijgen 16 Bron: Head, Financiëlezorgthermometer 2015-Q2

Dalende swaprente leidt tot dalende rente voor (bancaire) leningen (geborgd en ongeborgd) Dalende kredietopslag zorgaanbieders vanwege zekerheid door ‘borging’ bij waarborgfonds Reductie risico financier Zorgaanbieders lenen steeds goedkoper bij gebruik van geborgde leningen 17 Bron: De Telegraaf Deloitte, Evaluatieonderzoek Waarborgfonds voor de Zorgsector, 2015

Risico banken neemt af door betere solvabiliteit en liquiditeit zorgaanbieders Bron: NZa, op basis van jaarrekeningen 2011 t/m 2014 van ziekenhuizen en revalidatieinstellingen

Leasemarkt medische apparatuur groeit sneller dan de overige sectoren 19 Bron: ING Sectorstudie medische technologie (april 2014)

Basel III leidt tot strengere eisen aan eigen kapitaal banken, waardoor minder geld beschikbaar is voor kredietverstrekkingen 20

Komende jaren minder krediet beschikbaar voor zorgaanbieders door effect Basel III voor banken Overhaaste versterking van kapitaalbuffers kan leiden tot neerwaartse druk op de kredietverlening Nederlandse banken bereiden zich al enkele jaren voor op de overgang naar Basel III 21 Bron: Rabobank Themabericht Een traject van hervormingen voor het Nederlandse bankwezen, 2014,

Banken steeds terughoudender in verstrekken kredieten bij gelijkblijvende financieringsbehoefte Versterken balans door onder andere Basel III Afboekingen op vastgoedportefeuille Onzekerheid toekomst vastgoedsector (macro/meso/micro) Risicospreidend en –mijdend gedrag 22 Bron: Vermeer & Joore, Crowdfunding in Vastgoed, 2014

Stijging financieringsrisico’s door externe ontwikkelingen leidt tot toename eisen financieringsaanvragen 23 Bron: ING, Sectorvisie ziekenhuiszorg, 2014