Kansen voor kinderen met ASS tot levensbeschouwelijk-godsdienstige ontwikkeling in de godsdienstles IRIGLO 23 mei 2014 Rob Vandueren i.s.m. Els Van Schelvergem en Carl Kerhofs

‘Kinderen met ASS’…? ‘Kinderen met ASS’…? ASS maakt kinderen ‘anders’ (en ‘beperkt’) inzake sociaal contactvermogen communicatief vermogen beeldend vermogen NB: symptomen van autisme of eerder ‘uitvloeisels’ van autisme… ? Zie: Naoki HIGASHIDA, Waarom ik soms op en neer spring. De eigen stem van een 13-jarige jongen met autisme, Nieuw Amsterdam, 2013

‘Kinderen met ASS’…? Een ‘vorm van ASS’ is bij elk kind anders. Er zijn dus geen recepten die voor élk kind van toepassing zijn. Ook de school- en lessituatie verschilt. Elke situatie is anders. Bv.  Auti-klassen  ‘Gemengde’ klassen  ASS in combinatie met andere beperkingen of niet (‘normale begaafdheid’ of ‘meervoudige beperking’)  Te verwachten evolutie door het M-decreet…?

Godsdienstles… Volgens de visie van 1999 is alle godsdienstonderwijs gericht op: de levensbeschouwelijk-godsdienstige ontwikkeling van kinderen ◦ evolueren naar een eigen levensbeschouwelijk- godsdienstige ‘identiteit’ ◦ doorheen communicatie rond leven en geloof, doorheen zelfontdekkend leren Dit leren veronderstelt een veelvoudige integrale betrokkenheid van de leerlingen op wat menselijk betekenisvol en zinvol is en hoe geloof en godsdienst hierin een weg kunnen wijzen! Dit is niet mogelijk voor kinderen met ASS, zeggen velen…

Onze optie: ASS en een eigen vorm van levensbeschouwelijk-godsdienstige ontwikkeling Liever niet: de specifieke problemen onder ogen zien om vast te stellen dat levensbeschouwelijk- godsdienstige ontwikkeling (volgens visie 1999) onmogelijk is  onhaalbare doelen... Eerder wel: een positieve benadering! Gezien deze beperkingen, wat zou levensbeschouwelijk-godsdienstige ontwikkeling dan wel kunnen inhouden of betekenen?  doelen aanpassen… Wat kan voor kinderen met ASS zinvol godsdienstonderwijs zijn? (Hoe beperkt misschien ook…)

ASS en levensbeschouwelijk-godsdienstige ontwikkeling Hoe kan levensbeschouwing en godsdienst betekenis hebben en zinvol zijn voor mensen/kinderen met ASS? Enkele fragmenten uit getuigenissen (Zie

Opbouw van deze presentatie 1) Specifieke ‘problemen’ van ASS gekoppeld aan ‘tools’, handvaten voor het godsdienstonderwijs 2) Praktijkverhalen uit godsdienstlessen 3) Mogelijke, haalbare doelen voor godsdienstonderwijs met kinderen met ASS

Een verkenning Hoe beleef je de werkelijkheid met ASS? autisme.be/go/nl/videos.cfm?videos_id=19&vide os_section=1http:// autisme.be/go/nl/videos.cfm?videos_id=19&vide os_section=1  Specifieke probleemvelden in verband met levensbeschouwelijk-godsdienstige ontwikkeling

1. Tweede taal? autisme.be/go/nl/videos.cfm?videos_id=7&video s_section=1 Hoe herkennen we dit in de godsdienstles? Verhalende taal? Bijbelse metaforen? Symbolen aanvoelen? Suggestieve taal voor een religieuze beleving of waarheid…

1. Tweede taal? Tools: - ‘Eenduidige’ boodschappen geven - Concrete voorbeelden en uitleg geven (voor begrippen, symbolen, gevoelens…) - Een verhaal telkens letterlijk hetzelfde vertellen - Duidelijke instructies en handelingspatronen geven (in plaats van te argumenteren of situaties te laten ‘verstaan’)

2. Emoties herkennen ◦ minder imitatie ◦ minder herkenning van lichaamstaal ◦ minder inleefvermogen, minder ‘begrijpen’ Hoe herkennen we dit in de godsdienstles? Levensbeschouwelijk-godsdienstige vaardigheden: inlevend verstaan, perspectiefwissel, herkennen, transfer…

2. Emoties herkennen Tools: Je eigen emoties verwoorden. (Taal aanreiken.) De emoties in een verhaal zelf verwoorden en duidelijk maken hoe je dit ziet/weet en waarom. Taal geven aan de emoties van de kinderen. Vragen naar ‘herkenning’ van emoties (waar mogelijk). Dit is niet hetzelfde als ‘inleving’.

3. Betekenis en context autisme.be/go/nl/videos.cfm?videos_id=14&vide os_section=1 autisme.be/go/nl/videos.cfm?videos_id=14&vide os_section=1 Een zekere blindheid voor betekenis en zinvolheid die oplicht vanuit de context. Herkennen we dit in de godsdienstles? Hermeneutisch-communicatieve weg lijkt quasi uitgesloten… Levenscontext werkt niet als verstaanscontext voor nieuwe betekenissen.

3. Betekenis en context Tools: Bij een verhaal, een symbool… ook ‘een’ betekenis meegeven Aanleren in 1-1-relatie Dezelfde betekenis laten oplichten en benoemen in (licht) wijzigende contexten. Taal, woorden, beelden aanreiken om een betekenis te leren herkennen of te verduidelijken.

4. Prikkelgevoeligheid (tot 4.17) = rekening houden hiermee is een basisvoorwaarde om ‘aan te komen’ bij deze kinderen Herkennen we dit in de godsdienstles?

4. Prikkelgevoeligheid Tools: Prikkels beperken. Of tenminste kinderen met ASS afschermen Aftoetsen wat (nieuwe) prikkels met de kinderen doen Alleen de essentie aanwezig stellen en de aandacht daarnaar richten Kinderen helpen onderscheiden tussen hoofd- en bijzaak, tussen voorgrond en achtergrond

5. Empathie Empathie, ‘echt inleven’ is heel moeilijk. Sympathie is wel mogelijk… = leren aandacht geven omdat men iemand graag heeft, ‘sympathiek gedrag’ = een gevoel van verbondenheid ervaren en erbij horen, erbij willen horen Herkennen we dit in de godsdienstles?

Getuigenis voorbeelden en tips vanuit de praktijkervaring Zie presentatie van Els Van Schevergem

Doelen Herformulering van wat mogelijk kán zijn voor kinderen met ASS… met het oog op ‘hun’ levensbeschouwelijk- godsdienstige ontwikkeling. Vertrekkend van ASS en ‘normale begaafdheid… wat is (wel) haalbaar…? naar kennen (leerinhouden, weten) naar kunnen (vaardigheden en communicatie) naar zijn/worden (waarderend vermogen, keuzebekwaamheid, identiteitsvorming)

Doelen Een citaat : ‘Leerlingen met ASS met een normale cognitieve begaafdheid zijn over het algemeen in staat om de zaken die ze niet intuïtief aanvoelen en begrijpen op het gebied van sociaal contact, communicatie en verbeeldend vermogen te compenseren door de genoemde zaken te léren. Dit zal een langdurig en soms moeizaam proces zijn, maar uiteindelijk de moeite waard.’ Carien Boelsma-Hulsman

Kennen Weten dat/wat … Kennis opdoen over … (weet-vragen: wie, wat, waar, wanneer, hoe, waarom). Accuraat! Betekenis kennen, ‘decoderen’ van beeldende taal, symbolen of rituelen (  vastleggen, laten opschrijven) Jezusbeeld opbouwen aan de hand van concrete kenmerken (woorden en handelingen) Verschil en gelijkenis tussen verschillende godsdiensten of levensbeschouwingen

Kennen Weten wat mensen met ‘God’ bedoelen, in woorden met concrete voorstelbare inhoud Bv. ‘God is de verstrengeling van miljoenen deeltjes’ ( = de eenheid van al wat bestaat) Godsbeeld, geloofstaal verbinden met concrete positieve inhoud, benoembare belevingen en gevoelens Het Evangelie leren kennen als… een ‘missie voor liefde en vrede’ ‘Geloof heeft meer te maken met weten en beseffen dan met voelen’

Kunnen Bekijken, beluisteren en ontleden Verduidelijking vragen en zelf verwoorden Concrete inhoud verbinden met abstracte begrippen (voorbeelden) Bv. solidariteit, schoonheid, liefde, vergeven Zinvol gedrag of betekenis (handelingspatronen) herkennen/transfereren naar een andere situatie of context Bv. vergeven, stil zijn, ‘God zij dank’

Kunnen Gevoelens herkennen/verwoorden aan de hand van visualisatie (foto’s, tekeningen, emoticons, uitbeelding) Geloofstaal verbinden met concrete positieve inhoud, benoembare belevingen en gevoelens Rust en veiligheid ervaren bij stereotiepe rituelen Formulegebeden, onder meer om mee te doen

Zijn/worden Leren en ontdekken wat mensen belangrijk, zinvol vinden (socialisatie), weten dat iets belangrijk is en er waarde aan hechten Waardering vinden voor de inbreng van godsdienst/geloof Eigen belevingen onder woorden kunnen brengen, met aangereikte taal (geen open vragen)

Zijn/worden Kiezen voor ‘sympathiek gedrag’ Willen doen wat het evangelie leert, wat God vraagt, leren aanvoelen wat juist en goed is Zich beschermd voelen, zich verbonden weten Zichzelf inschatten en situeren Mee-doen met vormen van beleving, bv. bidden