Het openbaar ministerie tussen uitvoerende en rechterlijke macht Annelies Balcaen & Tom Vander Beken Institute for International Research on Criminal Policy, Universiteit Gent 6 maart 2009

Inhoud A. Het statuut van het openbaar ministerie B. Gevolgen van het statuut 1. Hiërarchisch toezicht minister van Justitie 2. Strafvorderingsrichtlijnen 3. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur? 4. Controle op de beslissing tot al dan niet vervolgen?

A. Statuut van het openbaar ministerie Discussie: UM, RM of beide? (GW, wet, historie) Belangrijk bij het bepalen van de beslissingsvrijheid van het OM bv: artikel 153 GGW: RM: titel “rechterlijke macht”rubrica non est lex UM: Koning benoemt en ontslaat

A. Statuut van het openbaar ministerie Meest dominante visie: OM maakt deel uit van beide machten - UM: opsporing en vervolging van strafbare feiten tot en met schriftelijke vordering RM: vordering of advies ter terechtzitting - Toch nog steeds mogelijkheid tot discussie

B. Gevolgen van het gekozen statuut Als deel van de RM: Volledige onafhankelijkheid: “La plume est serve, la parole libre” Als deel van de UM: - Hiërarchisch toezicht minister van Justitie - Strafvorderingsrichtlijnen? - Algemene beginselen van behoorlijk bestuur? - Controle op de beslissing tot al dan niet vervolgen?

1. Hiërarchisch toezicht minister van Justitie Artikel 151 GGW (1997): “Het openbaar ministerie is onafhankelijk in de individuele opsporing en vervolging onverminderd het recht van de bevoegde minister om de vervolging te bevelen en om bindende richtlijnen van het strafrechtelijk beleid, inclusief die van het opsporings- en vervolgingsbeleid vast te stellen”. Strafrechtelijk beleid op basis van richtlijnen: - artikel 143ter Ger. W.: advies van college van procureurs- generaal - artikel 143bis Ger. W.: college verantwoordelijk voor uitwerking richtlijnen

1. Hiërarchisch toezicht minister van Justitie Inzake milieu: prioriteitennota van Enkel Vlaams Gewest - Bewoordingen soms vaag: “belangrijk vermogensvoordeel” Positief injunctierecht: artikel 143 Ger. W. Negatief injunctierecht: concreet niet, discussie over algemeen

2. Op naar strafvorderingsrichtlijnen in België? Geheel van strafvorderingsrichtlijnen (cfr. Nederland: Polaris-richtlijnen): - Objectieve beoordelingscriteria: ernst delict en omstandigheden verdachte - Afwijking motiveren - Gevolg: doorzichtig vervolgingsbeleid, onafhankelijk van persoon van parketmagistraat rechtszekerheid, rechtsgelijkheid

3. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur? Nog aan te vullen

3. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur?

4. Controle op de beslissing tot al dan niet vervolgen? Sinds Wet Franchimont 1998: - artikel 28quater Sv.: sepotbeslissing motiveren - bijlage 1 van de omzendbrief COL 12/98 van het college van procureurs-generaal: lijst van motieven tot zonder gevolgstelling beperkte motivering: verwijzing naar categorieën via codes - geen verplichting tot kennisgeving BEHALVE: artikel 5bis V.T.Sv.: verklaring van benadeelde persoon

4. Controle op de beslissing tot al dan niet vervolgen? Rechterlijke controle? - Vervolging in strijd met gelijkheidsbeginsel, recht op eerlijk proces? Steeds afgewezen door HVC: OM beslist opportuun over vervolging of niet OM is onafhankelijk Arr. Cass. 15 maart 1985; Arr. Cass. 10 maart 1987; Arr. Cass. 4 juni 1996

4. Controle op de beslissing tot al dan niet vervolgen? - Arr. Cass. 15 februari 2000: “de rechter mag zich niet in de plaats stellen van de vervolgingsmagistraat; hij zal alleen nagaan of de vervolging van de te berechten beklaagde al dan niet willekeurig is “ - Hof verklaart zich bevoegd om over willekeur van vervolging te oordelen - MAAR: verval in oude rechtspraak

4. Controle op de beslissing tot al dan niet vervolgen? - Arr. Cass. 24 januari 2001: “de strafrechter mag wegens de onafhankelijkheid van het Openbaar Ministerie de beslissing van de procureur des Konings om al dan niet vervolgingen in te stellen, niet beoordelen of hem ter zake bevelen geven” - Arr. Cass. 15 januari 2002: “naleven gelijkheidsbeginsel kan niet door rechter worden beoordeeld door gebrek aan gegevens over het vervolgingsbeleid OM” - Oplossing: richtlijnen?