Autismespectrumstoornissen (ASS) Normale ontwikkeling van sociaal gedrag Hoofdkenmerken van ASS Subgroepen binnen het autistisch spectrum Adviezen voor begeleiding van kinderen Hoe laat je kinderen met ASS goed leren?

Normale ontwikkeling van sociaal gedrag (1) ‘ Normale’ kinderen genieten van sociale prikkels en zoeken die actief op Naar gezichten kijken. Luisteren naar stemgeluid. (Terug) glimlachen Laten kietelen Non-verbale communicatie start al snel Gedeelde aandacht is bij ‘normale’ kinderen een voorloper van communicatie Dezelfde kant op kijken als de opvoeder en zoeken waar hij naar kijkt. Iets aanwijzen.

Normale ontwikkeling van sociaal gedrag (2) Emoties herkennen en gaan uiten Ontstaat vanaf 6 maanden. Sociale emoties Ontstaan in de loop van het 2e levensjaar. Zoals trots of schaamte. Sociale cognitie Begrijpen van de (oorzaak van) kennis en wensen van andere mensen. Volledig begrip noemen we een volgroeid ‘Theory of Mind’ (vanaf 4 jaar) Doen alsof-spel (fantasiespel) Vanaf 3 jaar.

De test om ‘Theory of Mind’ vast te stellen Sally en Anne test Kinderen kijken naar poppenspel. Pop Sally ziet niet waar pop Anne de knikker neerlegt. Waar zal Sally zoeken? Kinderen jonger dan 4 jaar wijzen de plek aan waar de knikker ligt. Kinderen ouder dan 4 jaar beseffen dat wat zij weten, pop Sally niet weet. Kinderen en volwassenen met ASS houden blijvend problemen met deze taak.

Nieuw woord voor ToM ‘Sociaal snapvermogen’ Nieuw Nederlands onderzoek laat zien: Sociaal snapvermogen ontwikkelt zich ook bij kinderen met lichte vormen van ASS (PDD-NOS), maar trager Stimuleren is dus zinvol. Bij jongens ontwikkelt ToM zich trager dan bij meisjes Natuurlijke dip in sociaal snapvermogen Bij kinderen zonder ASS tussen 6 en 6,5 jaar. Bij kinderen met lichte vormen van ASS (PDD-NOS) tussen 7 en 7,5 jaar. Stek Jeugdhulp 17 september 2013. Ontwikkelingspsychopathologie bijeenkomst 1.

Vraag Welke van onderstaande kenmerken komt vaak voor bij kinderen met ASS? Het geven van emotionele boodschappen. Extreme feitenkennis. Adequaat logisch redeneren. Antwoord: b

Kenmerkende symptomen bij ASS Problemen met sociale interactie Egocentrisch, weinig/geen wederkerigheid, moeite met contact. Ontbrekende/gebrekkige ‘Theory of Mind’. Afwijkende taalontwikkeling Niet spreken, echolalie, communicatieregels, begrip figuurlijk taalgebruik, begrip non-verbale communicatie. Ontbreken van symbolisch spel/fantasiespel Behoefte aan structuur, herhaling, vaste ritmen Veel andere symptomen: Reactie op zintuigelijke prikkels, gebrek aan inzicht in gevaar, fascinaties, angst, goed in details.

Empathie Mensen met ASS zijn niet ongevoelig voor emotionele prikkels Door gebrekkige theory of mind heeft een kind met ASS weinig empathie Vooral vanwege cognitieve beperkingen Kan slecht perspectief nemen Niet goed in het bekijken van een zaak vanuit een ander gezichtspunt. Nieuwe theorie : over spiegelneuronen. Mensen met ASS hebben die minder of ze werken minder goed. Gebrek aan empathie kan ook een symptoom zijn bij onveilige of gedesorganiseerde hechting. Mensen met ASS zijn niet ongevoelig voor emotionele prikkels De voorwaarde is dat ze die prikkels herkennen.

Spiegelneuronen?

Symbolisch spel Symbolisch spel: doen-alsof ontbreekt vaak bij kinderen met ASS

Goed in details (1) Welke letters zie je het eerst? Mensen met ASS zien vaker de kleine letters. Mensen zonder ASS vaker het grote geheel.

Goed in details (2) Op de volgende dia zie je een tekening. Kijk daar een tiental seconden naar … Beantwoord dan de vragen.

Vragen Hoeveel mensen staan er op de tekening? Wat hangt er rechts van de kast? Wat staat er op de kast? Wat voor kleur heeft de strik in de hoed van de mevrouw helemaal rechts op de tekening? Mensen met autisme kunnen vaak de kleinste details herinneren van iets wat ze maar heel kort gezien hebben. Maar ze kunnen vaak geen goed antwoord geven op de vraag waar de tekening over gaat. (in dit geval: bezoek of visite)

Figuurlijk taalgebruik Figuurlijk taalgebruik kan door iemand met autisme letterlijk opgevat worden … … met alle mogelijke problemen van dien: De uitspraak “Ik lach me dood …” kan paniek veroorzaken. Of de uitspraak “Hij is tegen de lamp gelopen.” Waar dan? Een persoon met autisme heeft moeite om de betrekkingsboodschap te snappen.

Vroege signalen van autisme Moeite met contact met anderen Gebrek aan spraak Overgevoeligheid voor geluid Slecht ontwikkeld spel Moeite met veranderingen Raar lachen of raar huilen Weinig besef van gevaar Hyperactief of juist passief Over- of ongevoelig voor tast Vreemde hechting aan voorwerpen Gebrek aan oogcontact

Voorbeelden van symptomen, verwoord door kinderen met ASS (1) Voorbeelden van waarnemingsstoornis Geluiden zijn te hard Letters worden een brei Ruimte lijkt kleiner Voorbeelden van contactstoornis Wel geknuffeld willen worden maar dit niet toelaten Niet aankijken

Voorbeelden van symptomen, verwoord door kinderen met ASS (2) Voorbeelden van communicatiestoornis Niet weten waar pauze in gesprek valt Laat gaan praten Spraakstoornis Eindeloos doorpraten over je hobby en niet doorhebben dat het anderen verveelt Voorbeelden van pre-occupaties Obsessie voor tijd en getallen Obsessie voor geluiden en beweging (tollende munt) Alles weten van dino’s Het leven inrichten naar analogie van het meest favoriete computerspelletje Ritme, regelmaat en structuur

Misverstanden Niet-correcte symptomen van autisme (wel genoemd door Leo Kanner) Er is nog steeds een hardnekkig misverstand dat autisme veroorzaakt zou kunnen worden door een verkeerde opvoeding. Vooral emotie-arme opvoeding zou de oorzaak van autisme zijn. Dit is pertinent onjuist. In de opvoeding zijn geen oorzaken van autisme te vinden. Een opvoeding kan de ernst van de stoornis wel beïnvloeden. De stoornis kan meer of minder erg tot uiting komen. Stek Jeugdhulp 17 september 2013. Ontwikkelingspsychopathologie bijeenkomst 1.

Vraag Eline is 6 jaar en heeft autisme. Zij wil vaak haar kleren uitdoen. Daarom is haar geleerd dat dit niet mag als er vreemde mensen bij zijn. Nu is zij ziek. De dokter wil haar onderzoeken. Gillend verzet zij zich als ze haar blouse moet uitdoen. Met welke theorie kun je dit gedrag van Eline begrijpelijk maken? Theorie van contextblindheid Problemen met de executieve functies Theory of Mind (TOM) Antwoord: a.

Verklaringen van kenmerken van autisme Geen enkele theorie verklaart ‘alles’ ... Theory of Mind (TOM) geen kennis van wat er in een ander omgaat. Gebrek aan integratie een kind met autisme ziet allerlei details (theorie van de zwakke centrale coherentie). De theorie van empathiseren versus systematiseren (het extreem mannelijke brein). sterke kanten van autisme worden benadrukt. Problemen met de executieve functies mooi voorbeeld: problemen met een planning maken en uitvoeren. Theorie van contextblindheid

Executieve functies Kinderen met ASS (en ook kinderen met ADHD) vinden het moeilijk om hun eigen handelen aan te sturen

Autismespectrumstoornissen Er zijn vele vormen van autisme, daarom spreekt men tegenwoordig (in DSM-5) van Autismespectrumstoornissen (ASS). Een meer dimensionaal systeem is op zijn plaats. D.w.z. er zijn mensen met meer en minder kenmerken van autisme. ‘Oude’ begrippen: Autistische stoornis Syndroom van Asperger Aan autisme verwante stoornissen (PDD-NOS) Desintegratieve stoornis van de kinderleeftijd MultiComplex Developmental Disorder (MCDD) (niet opgenomen in DSM-IV en DSM-5)

Syndroom van Asperger ‘Hoogfunctionerende autist’ Geen kwalitatieve beperking in communicatie en cognitieve achterstand Wordt later ‘zichtbaar’/herkend Trage motorische ontwikkeling (houterig) Interesse/kennis van één onderwerp Vreemd taalgebruik Zelfinzicht, weten dat ze anders zijn Wel fantasiespel maar veel herhaling

Vraag Wat blijkt uit onderzoek onder Nederlandse jeugdartsen naar de adequaatheid van hun diagnoses van ASS onder de kinderen die zij te zien krijgen? ASS wordt sneller vastgesteld bij autochtone kinderen en er is sprake van een onderdiagnose bij allochtone kinderen. ASS wordt sneller vastgesteld bij allochtone kinderen en er is sprake van een onderdiagnose bij autochtone kinderen. De diagnoses van de jeugdartsen bleken adequaat te zijn. Ze maken weinig fouten. Antwoord: a

Prevalentie ASS worden vaker vastgesteld dan vroeger Vertienvoudiging. Vooral meer vaststelling van de lichtere vormen zoals syndroom van Asperger en PDD-NOS. Oorzaak is onduidelijk De versoepeling van de criteria speelt een rol. Maar ook dat een officiële diagnose nodig is om recht te verwerven op gespecialiseerde hulpverlening. Opvallend: ASS minder vastgesteld onder kinderen van allochtone afkomst Waarschijnlijk onderdiagnose. ASS komt veel meer voor bij jongens dan bij meisjes 3 à 4 keer zo veel

Autismespectrumstoornissen als risicofactor Meer kans op gedragsstoornissen Gebrekkige ‘theory of mind’ -> slechte ontwikkeling van het geweten. Daardoor soms bizar crimineel gedrag zoals seksuele delicten. Meer kans op verslaving 6% van de mensen in de verslavingszorg (en 0,6% van de totale bevolking) heeft een autismespectrumstoornis. Dus 10 keer zo veel. Vooral harddrugs. Wellicht geeft het structuur of dempt het sociale angst. Ook problemen met hechting, angst en depressieve symptomen (depressieve symptomen vooral bij syndroom van Asperger)

Verslaving Kinderen met autisme (en ook kinderen met ADHD) lopen hoog risico om verslaafd te raken aan games

Begeleiding aan kinderen met ASS Ouders zijn geen veroorzakers van de stoornis bij hun kind Als het kind thuis woont is samenwerking dus geboden. Autismespectrumstoornissen kunnen niet ‘genezen’ worden In die zin is er geen ‘goede’ behandeling. Maar goede begeleiding en goed handelen (door ouders of groepsleiding) voorkomt wel secundaire problematiek

Voorkomen van secundaire problematiek: adviezen Leer het kind wennen aan twee paar schoenen in plaats van één paar Dat voorkomt problemen als het ene paar stuk is. Wissel de gang van zaken bij het naar bed gaan af Wen het kind eraan dat zowel vader als moeder kan helpen bij het tandenpoetsen.

Kinderen met autisme iets leren (1) Valkuilen Hou rekening met autistisch denken Gebrek aan betekenisverlening. Het kost kinderen met ASS meer moeite om verbanden te leggen. Overdreven aandacht voor details Kinderen met ASS kunnen zich slecht concentreren omdat ze op details letten.

Kinderen met autisme iets leren (2) Kinderen met ASS worden makkelijk afgeleid Kinderen met ASS denken concreet Bijvoorbeeld gezegden: Spijkers op laag water zoeken. Kinderen met ASS hebben moeite om gedachten en ideeën te integreren Kinderen met ASS hebben moeite met organiseren en plannen Bijvoorbeeld: een reis plannen en de tas inpakken

Kinderen met autisme iets leren (3) Kinderen met autisme hebben moeite met generaliseren Geleerd om bord op te ruimen -> niet vanzelfsprekend dat kind ook het kopje opruimt. Sommige regels van sociaal contact zijn te leren aan mensen met ASS … … maar juist het ‘aanvoelen’ van de uitzonderingen is iets wat vrijwel niet geleerd kan worden. En verder: sterke onweerstaanbare impulsen extreme angsten abnormale zintuiglijke gewaarwordingen Femke, een jonge vrouw met autisme, heeft geleerd dat naaktheid iets privé is: je mag enkel naakt zijn in privéruimtes, zoals de slaapkamer en de badkamer. Alle andere ruimtes zijn publieke ruimtes, niet enkel buitenshuis, maar ook binnen in huis. In de woonkamer komen ook andere mensen, dus dat is ook publiek terrein. Femke weet perfect dat het sociaal onaangepast is om je naakt te vertonen in publieke situaties. Ze kent de sociale regel. Op zekere dag is een loodgieter aan het werk in de badkamer, de afvoer van de douche is verstopt. Femke komt binnen en kleedt zich volledig uit, de loodgieter is volkomen uit het lood geslagen….Femke slaagt er niet in om spontaan de sociale regel aan de context aan te passen. Dat de aanwezigheid van de loodgieter de privéruimte van de badkamer verandert in een publieke ruimte komt niet spontaan in haar op (Vermeulen 2009, p. 118-119).