Gender, conversatie en beleefdheid Henriëtte de Swart Sociolinguistics of the Romance languages, Januari 2007

Praten als een dame (Lakoff 1974) Vrouwentaal (= door vrouwen) Lexicon: Fijnere nuances (kleuren: mauve, lavender). Preoccupatie met triviale onderscheidingen.

Praten als een dame II Zwakkere f partikels (oh dear) tegenover sterkere m partikels (shit). Zwakkere versus sterke uitdrukking van gevoelens: dociliteit, zwakke positie in de maatschappij. Adjectieven (neutraal – great/ vrouwelijk adorable). F vormen: onbelangrijk voor de grote wereld.

Praten als een dame III Syntaxis: tag questions The way prices are rising is horrendous, isn’t it? Geen sterke assertie, straalt onzekerheid uit, spreker hoeft niet serieus te worden genomen.

Praten als een dame IV Indirecte speech act vs. directe speech act (Deur dicht! Vs. Wil je de deur dicht doen?). Indirecte vorm is beleefder (typisch voor f). Vrouwen geven geen orders (machtsverschil).

Praten over vrouwen Vrouw/dame. Euphemisme nodig voor iets wat minder confortabel is. Mevrouw/juffrouw. Huwelijkse status van vrouwen belangrijk (van mannen niet): maatschappelijke afhankelijkheid

Resultaten Lakoff Maatschappelijk afhankelijke positie vrouwen zichtbaar gemaakt in manier waarop over vrouwen wordt gepraat. Meisjes wordt geleerd te praten als een dame, waardoor zij in hun eigen taalgebruik zwakkere positie bevestigen.

Intermezzo Tafelgesprek tussen mannen en vrouwen: vrouwen, ken je grenzen! http://www.glumbert.com/media/women Let op: beelden kunnen als schokkend ervaren worden..

Vrouwentaal of taal der machtelozen? O’Barr en Atkins (1998). Voorbeeld: analyse van taal van getuigen in rechtzaal op kenmerken van Lakoff’s ‘vrouwentaal’.

Resultaten Vrouwelijke expert getuige praat zonder kenmerken van vrouwentaal. Man met ‘lage’ sociale status (laag betaalde baan of werkeloos) praat met veel kenmerken van vrouwentaal. Veel mannen en vrouwen zitten in het midden van de schaal.

Rol vrouwen in conversatie Vrouwenrol in conversatie: maintain flow of conversation, zoeken naar consensis, positieve solidariteit. Vrouwen stellen vragen (mannen antwoorden). Vrouwen gebruiken ‘jij’ en ‘ik’ vaker (betrokkenheid bij ander). Vrouwen houden hun mond als ze worden onderbroken, of weinig respons krijgen.

Rol mannen in conversatie Mannen onderbreken vaker. Mannen spreken een ander tegen. Mannen besteden geen of weinig aandacht aan uitspraak andere spreker (minimal respons) Mannen bepalen en beheersen onderwerp van gesprek. Mannen geven mening, standpunt, oordeel, advies.

Culturele verklaring Maltz and Barker (1998): Mannen en vrouwen hebben verschillende communicatiecultuur. In conversatie wordt een spel gespeeld met cltureel bepaalde regels. Als regels voor ‘taalspel’ cultureel bepaald zijn, kunnen misverstanden leiden tot miscommunicatie.

Hoe leren we taalspel? Taalspel wordt geleerd in ‘peergroup’, tussen 5-15 jr. In die leeftijdscategorie is ‘peergroup’ voornamelijk van dezelfde sexe. Wereld van jongens en meisjes verschillend. Dus: conversatieregels j/m verschillend.

Wereld van meisjes Meisjes spelen in kleinere groepen (vaak 2). Homogene leeftijdsgroepen. Spel op uitnodiging (‘erbij horen’). Spel is coöoperatief, niet-competitief. ‘beste’ vriendin: intimiteit, gelijkwaardigheid, loyaliteit.

Talige reflecties: meisjes Veel positieve beleefdheid. Geef anderen ruimte om te spreken, en toon betrokkenheid bij wat ze zeggen. Bindende taal: laten we samen, zullen we, we zouden kunnen Kritiek verpakken. ‘Bazige’ taal vermijden.

Wereld van jongens Jongens spelen in grotere groepen. Hiërarchische organisatie: relatieve status, dominantie relaties.

Talige reflecties: jongens Aandacht trekken en houden van publiek: goed spreker is leider. Moppen, verhalen vertellen. Zichzelf manifesteren als een ander aan het woord is, interrupties. Dominantie van een ander aantasten (niet reageren, tegenspreken, zijdelingse grapjes, afzwakken): verbaal duel. Imperatieven (geef hier, jij daarnaartoe): orders uitdelen.

Beleefdheid, hiërarchie en gender Holmes (1998): studie naar complimenten als uiting van positieve beleefdheid, machtsverhoudingen en gender. Wat zie je er mooi uit! Wat heb je een mooie auto! Dat heb je goed gedaan!

Waarom een compliment? Meestal is het doel van een compliment dat iemand anders zich goed voelt. Complimenten dienen een affectief en sociaal doel, en zijn niet zozeer referentieel of informatief. Een compliment is een uitdrukking van solidariteit en goede verhouding tussen spreker en hoorder.

Compliment als FTA A: Wat een bijzondere ketting, hij is prachtig! B: Alsjeblieft, pak aan! Als een compliment een ‘gift’ is bouwt de ontvanger een ‘schuld’op aan de gever. Een compliment kan worden opgevat als FTA als het wordt geϊnterpreteerd als iets waarmee je een (te) zware schuld opbouwt.

Compliment als FTA II He, mooie benen. Mag ik daar vanavond een wandelingetje mee maken? Een compliment kan worden opgevat als FTA als het wordt geϊnterpreteerd als een ongewenste intimiteit.

Wie geeft wie een compliment? Invoegen: figure 1

Vrouwen, mannen en complimenten Vrouwen geven (68%) en ontvangen (74%) de meeste complimenten. Mannen maken elkaar weinig complimenten (9%).

Waarom genderverschil? Vrouwen beschouwen complimenten als positieve beleefdheid, als uitdrukking van solidariteit, waardering, en affectie. Mannen besteden aandacht aan de referentiële betekenis, als waarde oordeel, en als potentieel FTA.

Waarom genderverschil II Waarom geven mannen vrouwen wel complimenten, maar andere mannen niet? Omdat iedereen weet dat vrouwen complimenten meer waarderen? Omdat je complimenten geeft aan iemand die ‘onder’ je staat? Bevestigen complimenten scheve machtsverhoudingen?

Hoe geef je complimenten? Voeg in: tabel 1

Waarmee complimenteer je? Uiterlijk/kleren Wat een leuk jasje is dat! Capaciteit Wat een goeie wedstrijd heb je gespeeld! Bezit Wat een mooie sportwagen! Persoonlijkheid Wat ben je toch een fijne vriend!

Wie complimenteert waarmee? Invoegen: figure 2

Wie complimenteert wie met wat? 57% van de complimenten die vrouwen krijgen heeft betrekking op uiterlijk/outfit. Een compliment over uiterlijk is een uitdrukking van solidariteit, en positieve beleefdheid.

Wie complimenteer wie met wat? Mannen maken en krijgen mee complimenten over bezit. Complimenten over bezit kunnen een FTA vormen (jaloersheid, gift). Mannen geven/krijgen niet veel complimenten over uiterlijk. Vrees voor homosexuele connotaties?

Complimenten in een hiërarchische relatie Voeg in: figuur 3

Complimenten in een hiërarchische relatie II Complimenten komen het meest voor in een situatie van gelijkwaardigheid. Complimenten interacteren met hiërarchie: goedkeuring werk ondergeschikte. Complimenten naar een meerdere komen meer voor richting vrouwen dan richting mannen.

Conclusies Gender heeft te maken met machtsverhoudingen, maar ook met cultuur. Macht en cultuur leiden tot sociolinguïstische verschillen in taalgebruik. Misverstanden over conversatie regels kunnen leiden tot miscommunicatie. Interactie gender en taalcultuur.

Engels/Nederlands Wat de Engelsen zeggen: [very] interesting Wat de Engelsen bedoelen: I do not agree at all, I do not believe you. Wat de Nederlanders denken: Zij zijn onder de indruk! Uit: Rijkens (2006). I always get my sin.

Engels/Nederlands II Wat de Engelsen zeggen: That is an original point of view. Wat de Engelsen bedoelen: You must be crazy! Wat de Nederlanders denken: Ze vinden mijn ideeën aantrekkelijk!

Engels/Nederlands III Wat de Engelsen zeggen: You must come for dinner sometime. Wat de Engelsen bedoelen: I am not inviting you, just being polite. Wat de Nederlanders denken: Ik krijg binnenkort een uitnodiging.

Onderzoeksvragen Veel onderzoek is gebaseerd op materiaal uit de jaren ’70/’80. Hoe is de situatie nu? Veel onderzoek is uitgevoerd in de V.S. Wat is de rol van cultuur/ taal in conversatieregels in andere landen? Er is weinig onderzoek naar ‘subculturen’. Rol in interculturele communicatie?