Vrije pers ? Digitalisering van gecensureerde en clandestiene kranten uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog

Digitalisering oorlogspers Sluit aan bij core-business SOMA Keuze titels: exhaustief ( blz) Thematisch afgebakend: twee wereldoorlogen

Motieven Integraal onderdeel 19 de en 20 ste eeuwse persevolutie Materiële zeldzaamheid Emotionele waarde Precair erfgoed: kwetsbaar papier Invulling maatschappelijke behoefte  Digitalisering als instrument voor ‘publieksgeschiedenis’

Historische context Continuïteit: – pers herverscheen in 1914 / 1940 – Minder titels maar even grote oplages – Blijvende behoefte aan informatie / ontspanning Breuk: – Fundamentele cesuur met lange traditie van liberaal persregime – Clandestiene pers: ‘herwinnen van de vrijheid’ – Censuur: breuk met persvrijheid

: censuur Gouvernement-Generaal: – Preventieve censuur door Presse-Abteilung – Verordening 13/10/1914 – Strafmaat: gevangenis / boetes Etappengebied: – Voorafgaandelijke toestemming – Preventieve censuur (Verordening 14/8/1915) – Benadeling Franstalige pers – Hoger strafmaat

: gecensureerde dagbladpers Wallonië: 1 heruitgave Brussel: collectieve weigering censuur Antwerpen & Gent: meerdere heruitgaven Brugge: stopzetting dagbladpers Nieuwe titels: vnl. Brussel en Antwerpen Tendenzen: – Realpolitiek – Pro-Duits (verenigbaar met loyaal-Belgisch) – Activistisch

: gecensureerde dagbladpers Totaal: 42 titels: – 32 nieuwe titels – 10 heruitgaven Taal: – 21 Nederlandstalig – 20 Franstalig – 1 Duitstalig

: clandestiene pers 66 bekende titels: – 49 teruggevonden 80% Franstalig >50% uitgegeven in Brussel

: censuur Duitsland: Propagandaministerie (1933) – Gleichschaltung informatiemedia (geschreven pers, radio, filmjournaals) – Centralisatie en censuur – Deutsches Nachrichtenbüro: richtlijnen Belgische praktijk: – Propaganda-Abteilung Belgien (Gruppe Presse) – Belgische ‘façade’ / Duitse greep – 1 Verordening (juni 1940): voorafgaandelijke toestemming

: censuur België: 3 fases: 1. Juni-oktober 1940: preventieve censuur 2. Oktober 1940-augustus 1942: censuur ‘a posteriori’ – controle na publicatie – Richtlijnen door Belgapress – Controle distributie, sanctionering en Papiercentrale 3. Vanaf 12 augustus 1942: gedeeltelijke preventieve censuur

: gecensureerde dagbladpers Meerderheid: heruitgaven Tendenzen: – ‘gestolen’ pers (vb. Le Soir) – ‘aanwezigheidspolitiek’ Nieuwe Orde – georiënteerd: – vnl. bij geconfisqueerde pers en kranten van collaboratiegroepen (vb. Volk en Staat, Het Vlaamsche Land en Le Pays Réel)

: gecensureerde dagbladpers Duitse centralisatiepolitiek: – 66 dagbladen vòòr mei 1940 –  34 dagbladen in Taalverdeling: – 21 Franstalig – 11 Nederlandstalig – 2 Duitstalig

: clandestiene pers 724 titels Heterogeen en vroeg Franstalige stedelijke middenklasse 75% Franstalig

Digitalisering oorlogspers Databank: samenvoeging collecties 13 instellingen Prospectie: genereert nieuwe titels pagina’s: – pag. clandestiene pers: erg heterogeen en kwetsbaar  eigen atelier – pag. gecensureerde pers: homogene volumes  uitbesteding 2009: on-line ontsluiting

Juridische aspecten Clandestiene pers: – ‘Illegaal’  eigendoms- en auteursrechten? – ‘zwarte lijsten’: problemen privacy Gecensureerde pers: eigendoms- en auteursrechten: – Na-oorlogse repressie: vervallen rechten – Geen eenduidigheid  stuksgewijs onderzoek vonnissen & arresten – Ontsluiting door bibliotheek: recht of plicht?