Vroegsignalering van psychosociale problemen Vroegsignalering psychosociale problemen is één van de speerpunten van het jeugdbeleid. Dit is niet verwonderlijk, want het is een veel voorkomend probleem. De prevalentie is aanzienlijk: Bij 11% tot 28% van de 0-12 jarigen komen psychosociale problemen in meer of mindere mate voor. In het Voortgezet Onderwijs komen psychosociale problemen ook veel voor: een kwart van de VMBO-b leerlingen kampt met dergelijke problemen. Onderzoek levert steeds meer kennis op over de manier waarop ernstige problemen in de ontwikkeling van kinderen ontstaan. Deze kennis maakt het wellicht mogelijk te voorkomen dat psychosociale problemen ontstaan of in ieder geval zo vroeg mogelijk in te grijpen om problemen minder ernstig te laten worden. Een voorwaarde is dan wel dat deze problemen vroegtijdig en systematisch worden gesignaleerd.Zinvol om al zo vroeg mogelijk te signaleren. Probleemgedrag ontstaat vaak al vroeg in een mensenleven (zie § 2.4). Opdracht van Ministerie voor Jeugd en Gezin: Schrijf een richtlijn zodat JGZ uniform signaleert (opdracht van VWS). Werkwijze van de JGZ is zo duidelijk voor de hele jeugdsector. Uitgangspunt hierbij is het rapport van de Inventgroep en commentaren van AJN en V&VN. Genoemde signaleringsinstrumenten dienen evidence based te zijn. Wike Lijs-Spek

Inhoud richtlijn Inleiding (aanleiding, werkwijze etc.) Vroegsignalering van psychosociale problemen (definities, prevalentie, het belang van vroeg signaleren) De signaleringsinstrumenten Van signaal naar interventie Randvoorwaarden Conclusies en aanbevelingen Alle punten even benoemen. In deze richtlijn wordt aanbevolen bewezen effectieve signaleringsinstrumenten te gebruiken bij de signalering van psychosociale problemen en het inschatten van benodigde zorg of hulp. Alleen de SDQ 7-12 jaar is bewezen effectief voor de Nederlandse situatie. Er worden daarom in de richtlijn signaleringsinstrumenten genoemd die veelbelovend zijn en waar verder onderzoek naar plaats vindt. Benadrukt wordt dat daarnaast tevens de deskundigheid en de competenties van de professionals van groot belang zijn. Zij moeten in staat zijn een goede inschatting te maken van de risico´s op basis van onder andere de uitkomsten van het instrument. Ook is het van belang dat er structuren zijn waarin de signalen besproken en beoordeeld kunnen worden en dat er samenwerkingsafspraken gemaakt worden, zodat de juiste interventies ingezet kunnen worden. Een voorwaarde is dan wel dat er voldoende effectieve interventies beschikbaar te zijn. Maar nu zijn we al bij de randvoorwaarden beland.

Gehanteerde definities: Psychosociale problemen: - emotionele ( internaliserend):angst,depresieve gevoelenspsychosaomatischeklachten - gedrags- (externaliserend):agressie, onrust,delinquent - sociale: maken en onderhouden van conracten Vroegsignalering: Vroeg in levensloop en vroeg in ontwikkeling van probleem Psychosociale problemen Onder psychosociale problemen worden in dit document verstaan: Emotionele problemen (oftewel internaliserende problemen) zoals angst, teruggetrokkenheid, depressieve gevoelens, psychosomatische klachten; Gedragsproblemen (oftewel externaliserende problemen) zoals agressief gedrag, onrustig gedrag en delinquent gedrag, Sociale problemen. Dit zijn problemen die het kind heeft in het maken en onderhouden van het contact met anderen. Deze definitie wordt eveneens gehanteerd binnen de Lokale en Nationale Monitor Jeugdgezondheid (zie ook Zeijl et al. 2005: 66). Vroegsignalering Onder vroegsignalering wordt hier verstaan: het vroeg en tijdig signaleren. Vroeg in de levensloop van een mens, maar ook vroeg in het ontwikkelingsproces van het probleem zelf (Hermanns et al. 2005).

Belangrijk uitgangspunt: Een signaleringsinstrument is slechts een hulpmiddel bij vroegsignalering. Competenties van de professionals zijn van cruciaal belang.

Conclusies Focus bij vroegsignalering op risicoproces. Risicofactoren dienen in hun context te worden beoordeeld. Altijd gebruik maken van een signaleringsinstrument. Voor de leeftijdsgroep 7-12 jaar: SDQ Overige leeftijdsgroepen: doorgaan met instrument dat nu wordt gebruikt totdat meer onderzoeksgegevens bekend zijn. Geen zelf ontwikkelde vragenlijsten meer gebruiken.

De aanbevolen signaleringsinstrumenten (wanneer op dit moment nog geen signaleringsinstrument wordt gebruikt) Prenatale fase: Moet nog worden ontwikkeld. Er komt een gestandaardiseerd landelijk overdrachtsprotocol. 0-4 jaar:SDQ 3 jaar, KIPPPI, DMO-protocol van samen Starten, BITSEA, ASQ, VOBO Groep 2: SDQ 5 jaar Groep 6/7: SDQ 7-12 jaar Klas 2: SDQ 13/14 jaar Hier duidelijk vermelden, dat een organisatie door kan gaan met het gebruik van het signaleringsmoment wat op dit moment wordt gebruikt, tot dat meer onderzoeksresultaten bekend zijn. Zelf ontwikkelde vragen lijsten mogen niet meer.

Randvoorwaarden Competente professionals Scholing gebruik signaleringsinstrumenten Samenwerkingsafspraken (o.a. wat betreft verantwoordelijkheden) Duidelijke juridische kaders Kwaliteitsbeleid De randvoorwaarden komen ook terug in de aanbevelingen: Kwaliteitsbeleid (dit betekent ruimte voor permanente educatie, en ruimte om samen te werken met ketenpartners; dit kan onder meer worden vorm gegeven door een coördinator binnen elke organisatie aan te stellen die de zorg rond psychosociale problemen begeleidt.)) Samenwerkingsafspraken (hieronder valt ook het overdrachtsprotocol. Daarnaast worden in de aanbevelingen genoemd: Ontwikkeling van signaleringsinstrumenten psychosociale problemen voort zetten (o.a. ook signalering van Post Partum depressies) Extra contactmoment 16 jaar Lijsten opnemen in BDS Interventies moeten voldoende beschikbaar zijn Landelijk vaststellen aan welke criteria signaleringsinstrumenten moeten voldoen wat betreft betrouwbaarheid, voorspelbaarheid en validiteit.

Competenties professionals Methodisch kunnen werken Analytisch vermogen Observerend vermogen Gespreksvaardigheden Samenwerken met ketenpartners (dit betekent onder meer: voor eigen deskundigheid instaan, eigen grenzen niet overschrijden) Kennis (van o.a. fasegebonden ontwikkelingskenmerken van kinderen, juridische kaders)

Vragen Voldoende aandacht in organisatie Verandering werkwijze Gebruik instrument ( welk) Ervaringen, samenwerking met andere zorgverleners Aanpassing nodig Meer aandacht implementatie …