Kris Van den Branden

Wat u mag verwachten… Wat is duurzaam onderwijs? Evalueren en rapporteren vanuit duurzaam onderwijs Toepassing: de screening en evaluatie van taalcompetenties Nederlands

Wat is duurzaam onderwijs? Hoe kan onderwijs van de 21ste eeuw maximaal bijdragen tot de ontwikkeling van elke leerling? Visie gebaseerd op internationaal onderzoek naar onderwijseffectiviteit en gelijke onderwijskansen www.duurzaamonderwijs.com

ENERGIE

ENERGIE Demotivatie Frustratie Spijbelgedrag Ongekwalificeerde uitstroom Leren Ontwikkeling

ENERGIE Leren Ontwikkeling demotivatie frustratie spijbelgedrag geen diploma

energie leren

“…. als de energie die geïnvesteerd wordt in leren tot echte ontwikkeling leidt, dan kan die succesvolle leerervaring nieuwe sociale, emotionele en cognitieve energie voor leren losmaken. Op die manier wordt energie-voor-leren hernieuwbare energie. Het wiel blijft draaien. Als dit systematisch en regelmatig gebeurt, en voor elke individuele leerling in het onderwijssysteem, dan wordt energie-voor-leren op een duurzame manier aangewend, eerder dan uitgeput. Dan wordt onderwijs duurzaam onderwijs.” Visietekst duurzaam onderwijs, p. 1 energie leren

Zorg op school Het voortdurende streven van een schoolteam, doorheen alle lessen en activiteiten, om ervoor te zorgen dat voor elke individuele leerling: positieve energie voor leren wordt opgewekt, die positieve energie in leren wordt omgezet, zodat het energie-leren-wiel blijft draaien.

Positieve energie voor leren losweken Hoe? Door het bevorderen van ZINVOLLE, hedendaagse, 21ste eeuwse competenties Vlaamse Scholierenkoepel, 2010: Leerlingen willen zinvolle leerstof!

Zinvolle competenties voor de 21ste eeuw kennis doen werken

Zinvolle competenties voor de 21ste eeuw hun verbeelding doen werken

Verbeelding doen werken

Verbeelding doen werken L E T T E R R E E K .

Verbeelding doen werken

Verbeelding doen werken L E T T E R R E E K .

Zinvolle competenties voor de 21ste eeuw sociale relaties doen werken

Zinvolle competenties voor de 21ste eeuw technologie doen werken

Digital natives? “In regard to media and technology, it can be said that Millennials are self-taught but not well-taught.” (Considine, Horton & Moorman, 2009)

Zinvolle competenties voor de 21ste eeuw taal en informatie doen werken

Harde feiten Vlaamse jongeren zijn goed in lokaliseren van specifieke informatie in een tekst, maar minder goed in het structurerend en beoordelend lezen van informatieve teksten (cf. academische geletterdheid), én minder goed in het reflecteren over teksten en interpreteren van globale inhoud van tekst (PISA 2009; Periodieke Peiling Nederlands, 2010). http://www.klasse.be/archief/leestechniek-supertop-leesplezier-superflop/

Periodieke peiling Nederlands 2010 Voor luisteren en lezen “blijken leerlingen meer moeite te hebben met opgaven over wervende teksten. Ze stellen zich vaak nog te weinig kritisch op ten opzichte van wervende teksten of de media. Leerlingen zetten betere lees- en luisterprestaties neer wanneer ze informatie uit een tekst moeten selecteren dan wanneer ze informatie moeten afleiden, combineren, ordenen, interpreteren of evalueren.” (p.53)

Instroom hoger onderwijs Onderzoek Peters & Van Houtven, 2010 Studenten hebben weinig problemen met beantwoorden van letterlijke, gerichte vragen Studenten hebben grote moeite met het schrijven van een samenvatting (van 3 teksten naar 1 samenvatting) “Wat verontrustend is dat sommigen van hen aangaven dat ze nog nooit een samenvatting hadden geschreven…” (p. 61)

Instroom hoger onderwijs Studenten hebben het lastig met het schrijven van heldere, coherente, goed gestructureerde teksten in het gepaste register (Advies Raad Nederlandse Taalunie over taal in het hoger onderwijs)

Harde feiten (2) 15-jarige Vlaamse leerlingen lezen niet graag (PISA,2009). http://www.klasse.be/archief/leestechniek-supertop-leesplezier-superflop/

Een (levens)belangrijke evolutie Evolutie geletterdheid 3BSO – 6BSO (Jaspaert & Van den Branden, 2010)

Zinvolle competenties voor de 21ste eeuw verandering doen werken

Zinvolle competenties voor de 21ste eeuw hun “leer-kracht” doen werken

Zinvolle competenties voor de 21ste eeuw hun leven doen werken

Positieve energie voor leren losweken Hoe? Door leerlingen te respecteren, een warme band met hen te smeden, en het vertrouwen te geven dat ze die zinvolle competenties zullen kunnen verwerven

Wat is een goede leerkracht? “Iemand bij wie we ons gedacht mogen zeggen.” “Een leerkracht bij wie we zelf mee mogen beslissen.” “Iemand waar je ook eens mag lachen en waar je over jezelf kunt vertellen.” “Iemand die niet roept, die luistert naar de leerlingen en respect toont.” Unicef-rapport (2013). Iedereen gelijke kansen op school? Dat denken zij ervan!

Uitbouwen van een positieve relatie met leerlingen Leerlingen hebben behoefte aan: relatie (je veilig voelen binnen de omgeving) competentie (geloof en plezier hebben in eigen kunnen) autonomie en onafhankelijkheid (de wens zelfstandig dingen te doen) (Stevens, 2002; Deci & Ryan, 2009)

Positieve energie voor leren opwekken COMPETENTIE INTERESSE RELATIE AUTONOMIE

Energie omzetten in leren Hoe?

LEREN VERBINDEN

Cognitieve verbindingen tussen… wat je al weet, kan, en voelt…. wat je ervaart… het nieuwe (wat je nog niet weet, kan, en voelt) (Bransford e.a., 1999; Dumont e.a., 2010)

Leren is verbinden “ Als mensen het nieuwe dat ze in het NU tegenkomen kunnen verbinden met dingen die ze wisten, deden of voelden in het VERLEDEN met het vooruitzicht zich beter te voelen of iets beter te doen in de TOEKOMST , dan zullen ze sterk geneigd zijn om energie te investeren in de activiteit: het energie-leren-wiel zal aan het draaien gaan.” Visietekst duurzaam onderwijs, p. 5

Wat is de impact van evaluatie en rapportering op het leerproces? energie leren

Centrale vragen bij evaluatie Waarom willen we evalueren? Waarom hebben we gegevens en waardebepaling nodig? Wat willen doen/beslissen a.h.v. die resultaten? WAAROM WAT HOE Welke concrete informatie over/van de leerder hebben we nodig? Hoe kunnen we het best die concrete informatie verkrijgen? Hoe komen we dat te weten? (incl. wie? Waarmee? Wanneer?)

Waarom evalueren? Informatievergarende en -verstrekkende functie Om zelf een inzicht op te bouwen in de ontwikkeling van de leerlingen (proces en/of product van leren) om de leerlingen in te lichten over hun ontwikkeling; om de ouders hierover in te lichten; om collega’s van het schoolteam hierover in te lichten; om andere instanties hierover in te lichten. Besluitvoerende functie om beslissingen te nemen met betrekking tot doorstroom, instroom, zittenblijven; om beslissingen te nemen met betrekking tot studiekeuze; om beslissingen te nemen met betrekking tot doorverwijzing of externe hulpverlening. Ontwikkelingsondersteunende functie om de ontwikkeling van leerlingen beter te kunnen ondersteunen; om de leerlingen een inzicht te doen krijgen in hoe ze hun eigen leerproces kunnen stimuleren; om de kracht van het eigen onderwijs in te schatten, en waar nodig bij te sturen; om met ouders, of andere partners na te denken over hoe zij de leerling buiten de school kunnen ondersteunen.

Waarom evalueren in natuurlijke leerprocessen? Jezelf evalueren om je prestatie te kunnen inschatten en te consolideren of verbeteren: Borgen wat goed gaat ‘Trial and error’: proberen en leren uit je fouten Fouten bevatten informatie (“problems are hot spots for learning”) De evaluatie van eigen functioneren levert vaak motivationele en cognitieve “energie-voor-leren” Zelf anderen evalueren/observeren om eruit te kunnen leren voor je eigen prestaties/ontwikkeling (cf. de kracht van spieken)

Waarom evalueren in natuurlijke leerprocessen? Geëvalueerd worden door anderen die je feedback en ondersteuning (willen) geven: Vaak vanuit observatie van proces en product (bv. leren fietsen, autorijden, taal gebruiken…) Feedback, hulp en ondersteuning op de vlakken die nog niet (helemaal) goed gaan + feedback/bevestiging van de dingen die wel goed gaan Kan veel positieve energie voor leren opleveren, vooral in combinatie met “relatie”, “competentie”, “autonomie”, “intrinsieke interesse”

Positieve energie voor leren opwekken COMPETENTIE INTERESSE RELATIE AUTONOMIE

Evaluatie in natuurlijke, duurzame leerprocessen Evaluatie is integraal en onlosmakelijk onderdeel van leerprocessen. Evalueren en leren zijn sterk verstrengeld Evaluatie werkt als het positieve energie voor leren losweekt (motivationele functie) Evaluatie werkt als het informatie aanlevert waarmee nieuwe verbindingen tussen gekende en ongekende kunnen worden gelegd (cf. de cruciale functie van feedback) (Bransford, Brown & Cocking, 1999; Dumont e.a., 2010; Hattie, 2009)

Evaluatie naar leerlingen kijken en je afvragen: Wat zie ik? EN Wat kan ik voor deze leerling doen? Hoe kan ik het leerproces van deze leerling het best ondersteunen? Ondersteunende functie van evaluatie is cruciaal 1

Een cruciale vraag Wat doet onze evaluatie op school met de positieve-energie-voor-leren van de leerling? Leidt onze evaluatie tot: Meer ZORGEN voor de leerling? Een betere ZORG voor de leerling?

Wat evalueren? Evalueren = het verzamelen en beoordelen van gegevens over de aan de doelstellingen van de opleiding verbonden prestaties van de leerder, en de groei van de leerder op dat gebied. Cf. product- en procesevaluatie

Wat wordt geëvalueerd?

Evaluatie is permanent Leerkrachten evalueren voortdurend: Houding, participatie, kledij, bijdragen, gedrag, signalen van leerlingen tijdens lessen Prestaties van leerlingen op allerlei variabelen Attitude van leerlingen Klasklimaat, orde, vlotheid, tucht… De mate waarin ze de lesdoelstellingen halen en lesplan kunnen volgen De temperatuur in de klas… ….

Wat wordt gevaloriseerd en gerapporteerd?

Wat wordt gevaloriseerd en gerapporteerd? Bepaalt grotendeels wat leerlingen belangrijk moeten (en gaan) vinden Bepaalt grotendeels wat ouders belangrijk moeten (en gaan) vinden Bepaalt wat leerkrachten belangrijk moeten (en gaan) vinden – cf. teaching to the test

Wat wordt gevaloriseerd en gerapporteerd? Welke competenties (kennis-, vaardigheids-, attitude-aspecten) moeten leerlingen zeker verwerven? (cf. cruciale doelstellingen) Welke van die competenties (kennis-, vaardigheids-, attitude-aspecten) vinden we zo belangrijk dat leerlingen en ouders erover geïnformeerd moeten worden? Kleur bekennen!

Wat wordt gevaloriseerd en gerapporteerd? Elk rapport is dus ook een rapport van de keuzes van een schoolteam Wat vinden wij dat er boven water moet komen?

Uit de visietekst duurzaam onderwijs “In duurzaam onderwijs wordt het curriculum niet vertekend door wat makkelijk getest kan worden. Integendeel, evaluatie en assessment worden gericht op de cruciale competenties die moeten worden onderwezen.”

Cruciale taalcompetenties Nederlands Kritisch leren omgaan met overvloed aan digitale/geschreven/mondeling/grafische/numeriek informatie (hedendaagse geletterdheid) Tot een heldere synthese komen of een doelgerichte selectie/beoordeling van informatie Eigen standpunt helder communiceren en met rationele argumenten onderbouwen Samen overleggen in team – actief luisteren Een rijke tekstervaring opbouwen met literaire teksten en die ervaring delen

COMPETENTIE? INTERESSE? RELATIE? AUTONOMIE? VERBINDINGEN?

HOE EVALUEREN? Authentieke taken toetsen Peer assessment testen observeren Vragenlijsten en gesprekken portfolio zelfevaluatie Ondersteuning evalueren

Hoe evalueren? Kies de methode in functie van doel (waarom) en inhoud (wat) Combineer methoden Werk met heldere, transparante, objectieve criteria Betrek leerlingen actief in de evaluatie Mee nadenken over criteria voor goede taakuitvoering Zelf toepassen van criteria

Lezen en luisteren evalueren Stel vragen die alleen maar kunnen beantwoord worden door begrip van tekst Stel vragen op diverse verwerkingsniveaus Laat bij luistertest de leerlingen vooraf voorkennis mobiliseren en minstens tweemaal naar fragment luisteren Lezen: werk vaker met meerdere bronnen

Beoordeling schrijfproducten door leerkrachten Opletten voor subjectiviteit en willekeur in de beoordeling! Signifisch effect: verschil in gebruikte criteria (op welke aspecten let men?) Halo-effect: Sommige kenmerken stralen af op beoordeling van andere kenmerken Sequentie-effect: Beoordeling wordt beïnvloed door nawerking van voorgaande beoordeelde product(en) Normverschuiving (persoonlijke karakteristiek) Contaminatie-effect: eigen belangen van beoordelaar

Opstellen beoordelingswijzer Vooraf door de leerkracht Vooraf door leerlingen en leerkracht samen

Generieke categorieën voor beoordeling schrijf- en spreekprestaties Inhoud: zijn de noodzakelijke inhoudelijke elementen aanwezig? Doel- en publieksgerichtheid: extra elementen om lezer tegemoet te komen en doel beter te bereiken Organisatie: van informatie Vormkenmerken en -conventies

Voorbeelden Onderzoek Heuves naar evaluatie van debatvaardigheden Onderzoek Rijlaarsdam naar evaluatie van schrijfontwikkeling vanuit observatie en feedback

Bultynck, 2004

Hoe evalueren? Vergelijken met criterium? Vergelijken met andere leerlingen (norm)? Vergelijken met zichzelf (vorderingen)?

Centrale vragen bij evaluatie WAAROM WAT HOE EN DAN?

VRIP Validity (validiteit) WAT? Reliability (betrouwbaarheid) HOE? Practicality (praktische haalbaarheid) Impact (positieve impact op leren en onderwijs) WAAROM?

Opvolgen van evaluatie Het cruciale belang van feedback en verfijnde ondersteuning: Evaluatie als aanzet tot verder leren Feedback die positief motiveert én informeert Feedback die het leerproces voortstuwt, cognitief én socio-emotioneel Evaluatie als spiegel voor de kwaliteit van het onderwijs en de bijsturing ervan (Hattie, 2009)

Dialoog “ In duurzaam onderwijs wordt evaluatie een kwestie van dialoog. Leerlingen krijgen systematisch feedback op hun prestaties en vorderingen – bij voorkeur het soort feedback dat energie voor leren geeft.(…) Scholen moeten dus niet (nog) meer gaan testen; ze moeten in de eerste plaats meer doen met de evaluatie die ze uitvoeren.” Van den Branden, K. (2012). Visietekst duurzaam onderwijs – www.duurzaamonderwijs.com

Rapporteren Waarom? Wat? Hoe? Wat is de functie van het rapport? Wat moet het rapport doen en opleveren? Wat? Welke cruciale aspecten van ontwikkeling moeten opgenomen worden? Welke informatie over die aspecten moeten we meedelen? Hoe? Hoe wordt de informatie meegedeeld? Welke bijdrage wordt van wie verwacht?

Ronkende uitspraken “Als leerlingen zowel feedback als punten krijgen, negeren ze de feedback. Als je wil dat leerlingen hun prestatie verbeteren, geef dan alleen feedback en geen score” Verstraete, E. e.a. Coachingspakket breed evalueren ‘Zie je wat ik kan?!’. In opdracht van de Proeftuinen en in samenwerking met RVO society.

Ronkende uitspraken “ Bij de meerderheid van de scholen werd op het syntheserapport, naast de eigen cijfers van de betreffende leerling, een gemiddelde of mediaan vermeld, zodat de leerlingen het eigen resultaat kunnen vergelijken met de gemiddelde prestatie van klasgenoten, met de mogelijk nadelige consequenties van bestraffing, frustratie en demotivatie. Ook een attitudebeoordeling ontbrak in de helft van de bestudeerde gevallen” (Dochy & Struyven, 2011, p. 56)

Ronkende uitspraken “In duurzaam onderwijs is het belangrijkste doel van evaluatie het verbeteren van het onderwijs. Evaluatie en assessment moeten blootleggen of de energie-leren-cyclus van de leerlingen nog draait, en als dat niet het geval, welke hinderpalen het proces doen stokken.”

Conclusie: de evaluatie van taalcompetenties Evolutie van ‘enge’ toetspraktijk en cijfermatige waardering naar bredere evaluatie Evolutie van focus op taalkennis en taalelementen naar assessment van taalcompetenties van de 21ste eeuw Evolutie van evalueren om te informeren naar evalueren om het leren te bevorderen (Bogaert & Van den Branden, 2011)

Evaluatie in een taalbeleid “Evaluatie biedt niet alleen een spiegel voor het kind maar ook een spiegel voor de school: resultaten van taaltoetsen en observaties kunnen dienen als hefboom voor onderwijsverbetering, tenminste als de school de resultaten van de evaluatie gebruikt om ook zichzelf te evalueren.” (Bogaert & Van den Branden, 2011)

Duurzaam onderwijs Er gaat geen talent verloren: onderwijs moet optimaal werken voor elke leerling, ongeacht zijn of haar achtergrond. Energie voor leren wordt hernieuwd: de energie die leerlingen en studenten investeren in onderwijs moet maximaal omgezet worden in leren en ontwikkeling, wat op haar beurt nieuwe energie voor leren oplevert. Cruciale competenties worden ontwikkeld: leerlingen ontwikkelen de competenties die cruciaal zijn voor hun toekomstig leven en voor de toekomst van de planeet.

Meer lezen? Lees veel meer over duurzaam onderwijs op school, en download de visietekst, “Duurzaam onderwijs voor de 21ste eeuw” (12 blzn) op: www.duurzaamonderwijs.com

Meer lezen over duurzaam onderwijs? www.duurzaamonderwijs.com Van den Branden, K. (2012). Sustainable education: basic principles and strategic recommendations. School Effectiveness and School Improvement, vol. 23/3, pp. 285-304 Van den Branden, K. (2013). Duurzaam onderwijs: van theorie naar praktijk. Impuls, jg. 44, nr. 1 Van den Branden, K. (2011). Krijtlijnen voor duurzaam onderwijs. Impuls, jg. 42, nr. 1

Referenties Bogaert, N. & Van den Branden, K. (2011). Handboek taalbeleid secundair onderwijs. Leuven: ACCO Bransford, J., Brown, A., & Cocking, R. (1999). How people learn: Brain, Mind, Experience, and School. Washington, DC: National Academy Press. Byrne, D. & Smyth, E. (2010). No way back. The dynamics of early school leaving. Dublin: Liffey Press. Dochy, P. & Struyven, K. (2011). Het waarom, wat, wie, wanneer, waarmee en hoe van evalueren. In Castelijns, J., Segers, M., & Struyven, K. (red.), Evalueren om te leren. Toetsen en beoordelen op school (pp. 33-59). Bussum: Coutinho Dumont, H., Istance, D., & Benavides, F. (Eds.) (2010). The nature of learning. Using Research to Inspire Practice. Paris: OECD. Hattie, J. (2009). Visible Learning: A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. New York: Routledge. Jaspaert, K., & Van den Branden, K. (2011). Literacy for all. In K. Van den Branden, M. Van Houtte, & P. Van Avermaet (Eds.), Equity and excellence in education: towards maximal learning opportunities for all (pp. 215-235). New York: Routledge. Peters, E., & Van Houtven, T. (red.). Taalbeleid in het hoger onderwijs: de hype voorbij? Leuven: Acco.