Advocaat te Brussel (Eubelius) Buitengewoon Hoogleraar KULeuven Extra-statutaire aandeelhouders-overeenkomsten: IPR, bevoegde rechter en arbitrage Koen Geens Advocaat te Brussel (Eubelius) Buitengewoon Hoogleraar KULeuven

Het IPR van de aandeelhoudersovereenkomst Drie topics Het IPR van de aandeelhoudersovereenkomst Bevoegde rechter voor de aandeelhouders-overeenkomst C. Arbitrage en de aandeelhoudersovereenkomst © eubelius

Het IPR van de aandeelhoudersovereenkomst Zoeken naar de juiste verwijzingscategorie : Vennootschapsrecht (art. 110-111 W. IPR); Zakenrecht (art. 91 W. IPR); Overeenkomstenrecht (art. 96 W. IPR + EVO-verdrag); Financieel recht (beleggersbescherming) (art. 114 W. IPR). © eubelius

Vennootschapsrecht : art. 110-111 W.IPR (lex societatis) - art. 110-111 W.IPR geldt niet voor vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid (EVO-verdrag – zie hierna) - verwijzingscategorie: art. 111 W.IPR 6° : interne verhoudingen onder vennoten of leden alsmede relaties tussen de rechtspersoon en zijn vennoten of leden; 7° : verkrijging en verlies van hoedanigheid van vennoot of lid (vgl. Royal Dutch, Cass. Fr. 17/10/1972); 8° : rechten en plichten verbonden aan winstbewijzen of aandelen en de uitoefening ervan; - aanknopingsfactor : “voornaamste vestiging vanaf de oprichting” (werkelijke zetel). © eubelius

Zakenrecht : artikel 91 W.IPR (“lex emissionis”) - verwijzingscategorie: of effect een goed of roerende waarde vertegenwoordigt, of het verhandelbaar is en welke rechten daaraan verbonden zijn; aanknopingsfactor : plaats van uitgifte van het effect. © eubelius

Overeenkomstenrecht : artikel 98 W Overeenkomstenrecht : artikel 98 W.IPR + EVO-verdrag (lex contractus) : - toepassingsgebied : kwesties behorende tot het recht inzake vennootschappen zijn uitgesloten uit het EVO (artikel 1 EVO) MAAR krachtens artikel 98, tweede lid W.IPR is het EVO ook voor de uitgesloten materies suppletief recht; verwijzingscategorie: uitlegging en nakoming van overeenkomst, gevolgen van tekortkoming, tenietgaan van verbintenissen, verjaring, verval van rechten, gevolgen van nietigheid van overeenkomst; aanknopingsfactor: rechtskeuze door partijen, maar dwingende bepalingen blijven van toepassing indien alle elementen ten tijde van de rechtskeuze verbonden zijn met één land en rechtskeuze voor een ander land wordt gedaan. Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid: EVO is van toepassing bij gebrek aan bijzondere wettelijke bepaling © eubelius

Financieel recht (beleggersbescherming) : artikel 114 W.IPR verwijzingscategorie: rechten voortvloeiend uit openbare uitgifte van titels aan toonder; aanknopingsfactor : naar keuze van de houder van de titel, de lex societatis of het recht van de Staat waar de openbare uitgifte heeft plaats gevonden (lex emissionis). © eubelius

Enkele grensproblemen : Verhandelbaarheid – overdraagbaarheids- beperkingen en hun geldigheid: Bv. naar Belgisch recht ongeldige lock-up m.b.t. aandelen uitgegeven i.h.k.v. een kapitaalverhoging uitsluitend bestemd voor buitenlandse aandeelhouders (waar de betreffende lock-up wel is toegelaten) © eubelius

Welke verwijzingsregel? - art. 91 W.IPR (“verhandelbaar of niet”) – plaats van uitgifte van effecten OF - art. 111, 7° en 8° W.IPR (“verkrijging van hoedanigheid van vennoot” – “rechten en plichten verbonden aan winstbewijzen en aandelen”) – lex societatis? Voorgestelde oplossing: lex societatis (vgl. statutaire overdraagbaarheidsbeperkingen en Memorie van Toelichting bij 111, 6° W.IPR) Nuancering onderscheid lex societatis – lex emissionis © eubelius

(ii). Stemovereenkomsten Bv (ii) Stemovereenkomsten Bv. stemovereenkomsten tussen buitenlandse aandeelhouders van een Belgische vennootschap art. 91 W.IPR (“rechten verbonden aan effecten”) – plaats van uitgifte van effecten OF art. 111, 6° en 8° W.IPR (“interne verhoudingen onder vennoten” – “rechten verbonden aan winstbewijzen en aandelen”) – lex societatis? © eubelius

Memorie van toelichting bij artikel 111, 6° W.IPR “De verwijzing in 6° naar de interne verhoudingen onder vennoten, heeft tot gevolg dat de aanvaardbaarheid van overeenkomsten tussen aandeelhouders en de gevolgen ervan ten aanzien van de vennootschap in het toepassingsgebied van het toepasselijk recht worden opgenomen.” → Lex societatis © eubelius

(iii). Rechten verbonden aan aandelen, winstbewijzen en (iii) Rechten verbonden aan aandelen, winstbewijzen en obligaties (stemrecht, dividendenrechten, voorkeurrecht in geval van kapitaalverhoging) art. 91 (“rechten verbonden aan effecten”) – lex emissionis OF art. 111, 8° W.IPR (“rechten verbonden aan aandelen en winstbewijzen”) – lex societatis © eubelius

Memorie van toelichting bij artikel 91 W.IPR “De bepaling van de rechten verbonden aan een titel (bijvoorbeeld stemrecht op grond van het bezit van aandelen van de vennootschap) wordt beheerst door het recht toepasselijk op die rechtspersoon. Die rechtsvraag betreft immers de werking van de rechtspersoon.” Aandelen en winstbewijzen : in elk geval lex societatis (notie “aandelen” zeer ruim te interpreteren) Niet-converteerbare obligaties: lex emissionis of lex societatis? © eubelius

B. Bevoegde rechter voor de aandeelhouders- overeenkomst B.1. Internationale bevoegdheidsverdeling - Brussel I Verordening is belangrijkste bron; - Subsidiair : W.IPR (artikel 2 W.IPR) © eubelius

Exclusieve bevoegdheid vestigingsstaat (artikel 22 Brussel I Verordening): Voorrang op forumkeuze Voor geldigheid, nietigheid of ontbinding van de vennootschap alsook voor besluiten van organen; Restrictieve interpretatie van verwijzingscategorie (bv. aandeelhoudersovereenkomst – besluit algemene vergadering); © eubelius

Vrije forumkeuze (artikel 23 Brussel I Verordening) minstens één partij in de Europese Gemeenschap; vastgelegd in schriftelijke overeenkomst; ondergeschikt aan exclusieve bevoegdheidsgronden (vgl. artikel 22); wordt geacht exclusief te zijn, tenzij anders overeengekomen. © eubelius

Bij gebrek aan forumkeuze : verschillende alternatieven: gerechten van de woonplaats van de verweerder; OF rechtbanken van de plaats van uitvoering van de litigieuze contractuele verbintenis; Dit kan leiden tot een bevoegdheidsverschil afhankelijk van een verschillende plaats van uitvoering van de onderscheiden verbintenissen van eenzelfde overeenkomst. © eubelius

Bij gebrek aan forumkeuze in aandeelhoudersovereen-komsten: Waar ligt de plaats van uitvoering van de contractuele verbintenis? stemovereenkomsten: algemene vergadering; overdraagbaarheidsbeperkingen: - standstill-bepalingen (verbintenis om niet te doen): terug naar woonplaats verweerder (Besix-arrest); - voorkooprecht: plaats waar correspondentie wordt gecentraliseerd (bv. bij de depositaris)? - goedkeuringsclausule: plaats waar over de goedkeuring wordt beslist; organisatie en werking: forum societatis. © eubelius

B.2. Nationale bevoegdheidsverdeling: Rechtbank van Koophandel: Art. 574, 1° Ger. W. : - Enkel voor handelsvennootschappen, niet voor burgerlijke vennootschappen; - Overeenkomsten m.b.t. “intern bestuur van de vennootschap” (bv. Regl. Inw. Orde): ook onder artikel 574, 1° W. Venn.? - Art. 573, 1° Ger. W.: Is het sluiten van een aandeelhouders- overeenkomst een daad van koophandel bv. voor een investeringsfonds (daad van koophandel door de relatie)? - Art. 178-179 W. Venn. (nietigheid besluiten algemene vergadering); Zoniet : Rechtbank van Eerste Aanleg (art. 568 Ger. W.). © eubelius

C) Arbitrage en de aandeelhoudersovereenkomst Artikel 1676 Ger. W. : arbitrage enkel voor geschillen waarvoor een dading kan worden aangegaan © eubelius

M.b.t. aandeelhoudersovereenkomst: Is de vennootschap partij bij de arbitrageclausule / aandeelhouders-overeenkomst? - Vormt het dwingend / openbare orde karakter van art. 510 en 511 W. Venn. een probleem voor een arbitrageclausule? Onze stelling: geen probleem van dwingend recht / openbare orde, want: - partijen kunnen bij overeenkomst rechtsgeldig vaststellen dat een bepaalde overeenkomst nietig is; - Arbiter mag geen uitvoering geven aan een overeenkomst die in strijd is met openbare orde, maar dit wordt opgevangen door artikel 704, 2° Ger. W. (mogelijkheid tot nietigverklaring wegens strijdigheid met openbare orde); - Exclusieve bevoegdheid in artikel 574, 1° Ger. W. staat een geldige arbitrageclausule niet in de weg, omdat artikel 574, 1° Ger. W. enkel de bevoegdheid verdeelt tussen de staatsrechtbanken. © eubelius

Contact e u b e l i u s Louizalaan 99 1050 Brussel Tel: 00 32 2 543 31 00 Fax: 00 32 2 543 31 01 e-mail: brussels@eubelius.com Cockerillkaai 18 2000 Antwerpen Tel: 00 32 3 260 86 70 Fax: 00 32 2 260 86 71 e-mail: antwerp@eubelius.com President Kennedypark 37 8500 Kortrijk Tel: 00 32 56 23 51 11 Fax: 00 32 56 22 62 23 e-mail: kortrijk@eubelius.com © eubelius