De aansprakelijkheid van internet-tussenpersonen Grondrechten afgewogen door het Europese Hof van Justitie Stefan Kulk Onderzoeker, Centrum voor Intellectueel Eigendomsrecht NVER-najaarsvergadering, 21 november 2014

Waarom worden tussenpersonen aangesproken? Plan van behandeling Waarom worden tussenpersonen aangesproken? Aansprakelijkheidsregels in het Unierecht Uitspraken van het Europese Hof van Justitie Handhaven van auteursrechten en naburige rechten door internetaanbieders Verplichting tot verwijderen zoekresultaten

Waarom worden tussenpersoon aangesproken? Het is niet altijd duidelijk wie er onrechtmatig handelt (identificatieprobleem) Het is niet altijd mogelijk om de degene die onrechtmatig handelt aan te spreken (probleem van ongrijpbaarheid) Het kost veel tijd en geld om individuele inbreukmakers aan te spreken (effectiviteit)

Aansprakelijkheidsregels in het Unierecht

Algemene aansprakelijkheidsbeperkingen Aansprakelijkheidsbeperkingen art. 12-14 Richtlijn Elektronische Handel (2000/31/EG) “Doorgeefluik” “Caching” “Hosting” Aansprakelijkheidsbeperkingen gelden t.a.v. allerlei doorgegeven of opgeslagen informatie.

Algemene aansprakelijkheidsbeperkingen Geen verplichting tot schadevergoeding m.b.t. doorgegeven of opgeslagen informatie. Rechterlijk verbod of bevel kan wel. Maar geen “algemene toezichtsverplichting” (art. 15 Richtlijn Elektronische Handel)

Specifieke regels intellectueel eigendomsrecht Artikel 8(3) Richtlijn Auteursrecht (2001/29/EG) “De lidstaten zorgen ervoor dat de rechthebbenden kunnen verzoeken om een verbod ten aanzien van tussenpersonen wier diensten door een derde worden gebruikt om inbreuk te maken op een auteursrecht of naburige rechten.” Artikel 11 Richtlijn Handhaving Intellectuele-eigendomsrechten (2004/48/EG) “[…] De lidstaten dragen er tevens zorg voor dat de rechthebbenden om een rechterlijk bevel kunnen verzoeken tegen tussenpersonen wier diensten door derden worden gebruikt om inbreuk op een intellectuele-eigendomsrecht te maken […]”

Handhaven van auteursrecht door internetaanbieders

Kan internetaanbieder verplicht worden tot installeren filtersysteem Kan internetaanbieder verplicht worden tot installeren filtersysteem? Scarlet Extended NV tegen SABAM (24 november 2011, C-70/11) Kan internetaanbieder verplicht worden tot blokkeren van bepaalde website? UPC Telekabel Wien tegen Constantin Film Verleih (27 maart 2014, C-314/12)

Het filtersysteem in kwestie: Scarlet tegen SABAM Het filtersysteem in kwestie: Een filtersysteem waarbij de internetaanbieder uit alle communicatie van zijn klanten bestanden selecteert die in peer-to-peer netwerken worden gedeeld. De internetaanbieder selecteert de bestanden die werken bevatten die door intellectuele eigendomsrecht beschermd worden. De internetaanbieder bepaalt de van illegaliteit van uitgewisselde bestanden. De internetaanbieder blokkeert de illegaal uitgewisselde bestanden.

Scarlet tegen SABAM Het Europese Hof: “Het aan de betrokken internetprovider opgelegde rechterlijk bevel om het litigieuze filtersysteem in te voeren, verplicht die internetprovider bijgevolg tot het actief toezicht houden op alle gegevens van al zijn klanten teneinde elke toekomstige inbreuk op intellectuele-eigendomsrechten te voorkomen. Dat bevel onderwerpt die internetprovider dan ook aan een door artikel 15, lid 1, van richtlijn 2000/31 verboden algemene toezichtverplichting.”

Scarlet tegen SABAM Bovendien… “Om te beoordelen of dat rechtelijk bevel in overeenstemming is met het Unierecht, moet bovendien rekening worden gehouden met de vereisten die voortvloeien uit de bescherming van de toepasselijke grondrechten […]”

Scarlet tegen SABAM Nationale autoriteiten en rechterlijke instanties moeten “juist evenwicht” van grondrechten verzekeren: Recht op bescherming intellectuele eigendom (art. 17 (2) Handvest) Recht op bescherming van de vrijheid van ondernemerschap (art. 16 Handvest) Maar ook grondrechten van internetgebruikers zijn in het geding: Privacy (art. 8 Handvest) Vrijheid om informatie te ontvangen of te verstrekken (art. 11 Handvest)

Scarlet tegen SABAM Conclusie, dictum De relevante richtlijnen “samen gelezen en uitgelegd tegen de achtergrond van de vereisten die voortvloeien uit de bescherming van de toepasselijke grondrechten, moeten aldus worden uitgelegd dat zij eraan in de weg staan dat een internetprovider door de rechter wordt gelast een filtersysteem in te voeren […]”

UPC Telekabel Europese Hof: Is internetaanbieder die toegang verschaft tot een website met een “illegaal aanbod” van films een tussenpersoon in de zin van art. 8(3) Auteursrecht Richtlijn? Ja. Staan de door het Unierecht erkende grondrechten eraan in de weg dat een internetaanbieder wordt verboden om de toegang tot een website te blokkeren zonder dat wordt aangegeven hoe, en zonder dat wordt aangegeven dat de internetaanbieder kan ontkomen aan dwangsommen als hij aantoont al het redelijke te hebben gedaan? …

UPC Telekabel Toetsing van Oostenrijkse figuur “Erfolgsverbot” Adressaat dient te voorkomen dat een bepaald resultaat intreedt en mag zelf bepalen welke middelen hij daartoe inzet. Of het mogelijk is om het resultaat daadwerkelijk te voorkomen wordt bij de vaststelling van het algemene verbod niet onderzocht. Ook de vraag hoe het verbod zich verhoudt tot de grondrechten van betrokkenen komt bij de vaststelling niet aan de orde.

UPC Telekabel Europese Hof van Justitie: Bij de implementatie van een richtlijn moeten Lidstaten ervoor zorgen “dat zij zich baseren op een uitlegging van de richtlijn die een juist evenwicht waarborgt tussen de toepasselijke en door de Unierechtsorde beschermde grondrechten.” Autoriteiten en rechterlijke instanties in de Lidstaten moeten bij de toepassing van dat nationale recht er ook voor zorgen “dat zij zich niet baseren op een uitlegging van deze richtlijn die indruist tegen deze grondrechten of andere algemene beginselen van het Unierecht, zoals het evenredigheidsbeginsel.”

Grondrechtenweging door het Europese Hof: UPC Telekabel Grondrechtenweging door het Europese Hof: Recht op bescherming van intellectuele eigendom (art. 17(2) Handvest) Vrijheid van ondernemerschap van internetaanbieder (art. 16 Handvest) Vrijheid van informatie van internetgebruikers (art. 11 Handvest)

Conclusie, dictum: UPC Telekabel “De door het Unierecht erkende grondrechten moeten aldus worden uitgelegd dat zij niet [aan het rechtelijke bevel in de weg staan], evenwel op de dubbele voorwaarde dat de genomen maatregelen de internetgebruikers niet nodeloos de mogelijkheid ontzeggen om zich rechtmatig toegang tot de beschikbare informatie te verschaffen en dat deze maatregelen tot gevolg hebben dat niet-toegestane oproepingen van de beschermde werken worden verhinderd of minstens bemoeilijkt en zij internetgebruikers die gebruikmaken van de diensten van de adressaat van dat bevel ernstig ontraden om zich toegang te verschaffen tot deze in strijd met het intellectuele-eigendomsrecht voor hen beschikbaar gestelde werken, wat de nationale autoriteiten en rechterlijke instanties dienen na te gaan.”

Verplichting tot verwijderen zoekresultaten

Kan zoekmachine-exploitant verplicht worden zoekresultaten voor een naam te verwijderen? Google Spain en Google Inc. tegen AEPD en Mario Costeja González (13 mei 2014, C-131/12) Toepassing Google Spain-arrest in Nederland X. tegen Google Netherlands en Google Inc. (Rb. Amsterdam, 18 september 2014,ECLI:NL:RBAMS:2014:6118)

Verwerkt Google persoonsgegevens? Ja. Google Spain Het Europese Hof: Verwerkt Google persoonsgegevens? Ja. Is Google “verantwoordelijke” in de zin van de richtlijn? Heeft de “betrokkene” recht op verwijdering van zoekresultaten? …

Google Spain Het Europese Hof over grondrechten: “Het Hof heeft reeds geoordeeld dat richtlijn 95/46, doordat zij een regeling treft in verband met de verwerking van persoonsgegevens die afbreuk kan doen aan de fundamentele vrijheden, en inzonderheid aan het recht op privéleven, noodzakelijkerwijs moet worden uitgelegd op basis van de grondrechten, die volgens vaste rechtspraak integrerend deel uitmaken van de algemene rechtsbeginselen waarvan het Hof de eerbiediging verzekert”

Google Spain Het Hof over de aantasting van het recht op privacy en bescherming persoonsgegevens: “[…] aangezien elke internetgebruiker op basis van deze verwerking via de resultatenlijst een gestructureerd overzicht kan krijgen van de over deze persoon op het internet vindbare informatie, die potentieel betrekking heeft op tal van aspecten van zijn privéleven en die, zonder deze zoekmachine, niet of slechts zeer moeilijk met elkaar in verband had kunnen worden gebracht, en deze internetgebruiker aldus een min of meer gedetailleerd profiel van de betrokkene kan opstellen. Bovendien is de inmenging in deze rechten van de betrokkene des te sterker door de belangrijke rol van internet en zoekmachines in de moderne samenleving, waardoor de in een dergelijke resultatenlijst weergegeven informatie overal beschikbaar is”

Google Spain Privacy-focus van het Europese Hof: Het recht op verwijdering van resultaten heeft “in beginsel voorrang niet enkel op het economische belang van de exploitant van de zoekmachine, maar ook op het belang van dit publiek om deze informatie te vinden wanneer op de naam van deze persoon wordt gezocht. Dit zal echter niet het geval zijn indien de inmenging in de grondrechten van de betrokkene wegens bijzondere redenen, zoals de rol die deze persoon in het openbare leven speelt, wordt gerechtvaardigd door het overwegende belang dat het publiek erbij heeft om, door deze opneming, toegang tot de betrokken informatie te krijgen.”

Google Spain toegepast in Nederland Veroordeelde crimineel eist verwijdering van zoekresultaten die verwijzen naar informatie over een boek waarin een personage dezelfde naam draagt als de crimineel. Rb. Amsterdam, 18 september 2014,ECLI:NL:RBAMS:2014:6118

Google Spain toegepast in Nederland Rechtbank Amsterdam legt een ander accent dan het Europese Hof: “Ten aanzien van de vorderingen jegens Google Inc wordt allereerst overwogen dat terughoudendheid is geboden bij het opleggen van beperkingen aan de werking van een zoekmachine als Google Search. Zoekmachines als Google Search vervullen immers een belangrijke maatschappelijke functie. Het internet bevat een onmetelijke hoeveelheid informatiebronnen, waaronder een onvoorstelbaar groot aantal websites. De inhoud van het internet verandert bovendien per seconde. Zoekmachines helpen de internetgebruiker in deze oceaan van informatie bij het zoeken naar de informatie waarnaar hij/zij op zoek is. Verder is van belang dat zoekmachines zonder menselijke tussenkomst functioneren, in die zin dat de zoekresultaten via een geautomatiseerd systeem volgen op door de internetgebruiker ingevoerde zoektermen. De functie van catalogus, die de zoekmachine in feite is, zou ernstig worden belemmerd indien strenge beperkingen aan de werking ervan zou worden opgelegd en daarmee zou de zoekmachine aan geloofwaardigheid inboeten.”

Google Spain toegepast in Nederland Rechtbank Amsterdam: “Dat neemt echter niet weg dat een betrokkene […] op grond van artikel 36 en 40 Wbp de voor de verwerking verantwoordelijke instantie[…] kan verzoeken bepaalde gegevens niet langer te verwerken dan wel te verwijderen, waarbij voor de uitleg en toepassing van artikel 36 en 40 Wbp aansluiting moet worden gezocht bij de Privacyrichtlijn en het Costeja-arrest.” “Bij de toepassing van beide bepalingen is van belang dat twee fundamentele rechten in het geding zijn, te weten het recht op privacy van eiser (artikel 8 EVRM) en het recht op informatievrijheid van Google Inc (artikel 10 EVRM en artikel 7 Grondwet), terwijl ook de belangen van de internetgebruikers, webmasters en aanbieders van informatie op het internet in het oog gehouden moeten worden.”

Conclusie Nationale rechter dient bij de uitleg van implementatiewetgeving rekening te houden met de door het Unierecht beschermde grondrechten. Europees Hof van Justitie schrijft niet alleen grondrechtenweging voor, maar geeft ook aan hoe die moet plaatsvinden (Scarlet, UPC Telekabel). In zijn Google Spain-arrest bekijkt het Hof de problematiek vooral vanuit het perspectief van privacybescherming. Een weging van relevante grondrechten blijft achterwege. De reden hiervoor kan zijn dat de Unierechtelijke regels omtrent bescherming van persoonsgegevens een duidelijker afwegingskader bieden dan de regels met betrekking tot de rol van tussenpersonen bij de handhaving van intellectuele eigendomsrechten.

Dank! Stefan Kulk s.kulk@uu.nl www.stefankulk.nl / www.theiii.org @internetvslaw

Stellingen Het Europese Hof van Justitie schenkt in zijn Google Spain arrest te weinig aandacht aan het recht op vrijheid van meningsuiting. Het wordt tijd om de maatregelen die opgelegd kunnen worden aan een tussenpersoon te harmoniseren. Hoe zou dat moeten? Specifieke regels? Algemene zorgvuldigheidsnorm?