26 november 2009Ius Commune Congres1 De evolutie van het basisbeginsel van goede trouw uit het contractenrecht in het Franse, Belgische en Nederlandse arbeidsovereenkomstenrecht. Toegespitst op de wijziging van arbeidsvoorwaarden. Dr. Nicola Gundt (Universiteit Maastricht) Dra. Aline van Bever (KU Leuven) Ius Commune Congres, Maastricht – november 2009 Workshop Contract Law

26 november 2009Ius Commune Congres2 Overzicht 1. Probleemstelling: de “bonus-case” 2. Goede trouw (GT) in het contractenrecht  2.1. GT in FR, B, NL contractenrecht  2.2. Werkingen van de GT 3. GT in het arbeidsovereenkomstenrecht  3.1. Grondslagen GT in het arbeidsovereenkomstenrecht  3.2. GT en wijziging arbeidsvoorwaarden 4. Besluit: de “bonus-case” herbekeken 5. Afsluitende beschouwing

26 november 2009Ius Commune Congres3 1. De “bonus-case” Feiten  Reorganisatie  Toezegging omtrent afvloeiing en bonus  Verandering omstandigheden op het werk en in de maatschappij nopen tot versobering beleid Probleem  Gestand doen toezeggingen?  (Eenzijdige) wijziging mogelijk?

26 november 2009Ius Commune Congres4 2. Goede trouw in het contractenrecht 2.1. Goede trouw in het Franse, Belgische en Nederlandse contractenrecht 2.2. Werkingen goede trouw

26 november 2009Ius Commune Congres Goede trouw ih contractenrecht a)Frankrijk Vrees gouvernement des juges → onderwaardering GT (art. 1134, lid 3 C.C.) → principe: bindende kracht overeenkomst (art. 1134, lid 1-2 C.C.) : GT in rechtspraak Cour de Cassation → ° GT-leerstuk in Franse doctrine En toch: bindende kracht overeenkomst > GT → civilistische rechtspraak Cour de Cassation (Normgerechtigkeit) → geen belangenafweging via GT, tenzij rechtsmisbruik

26 november 2009Ius Commune Congres Goede trouw ih contractenrecht b) België : De Page - Demogues théorie de la solidarité sociale → : samenwerkingsplichten in Belgische lagere rechtspraak : GT in rechtspraak Hof van Cassatie → ° GT-leerstuk in Belgische doctrine En toch: civilistische rechtspraak Hof van Cassatie (Normgerechtigkeit) ↔ belangenafwegingen via GT in lagere rechtspraak/doctrine (Einzelfallgerechtigkeit)

26 november 2009Ius Commune Congres Goede trouw ih contractenrecht c) Nederland Art BW (1838): GT Art. 6:248 BW (1992): redelijkheid en billijkheid → Art. 3:12 BW: vaststelling redelijkheid en billijkheid (na WOI): GT in de rechtspraak Hoge Raad → ° GT-leerstuk in Nederlandse doctrine BW 1992: redactie jurisprudentiële en doctrinale evolutie inzake GT Nadruk op Einzelfallgerechtigkeit: belangenafwegingen via GT → ook in rechtspraak Hoge Raad

26 november 2009Ius Commune Congres Werkingen goede trouw a) Interpretatieve werking FR: ‘l’esprit supprime la lettre’ (cf. art C.C.) B - NL: Rechtspraak Hof van Cassatie – Hoge Raad De Bondt: ‘visie van de redelijke uitleg’ ‘uitleg volgens de Haviltexnorm’ → HR 13 maart 1981, N.J. 1981, 635 (Ermes/Haviltex): “De vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van pp. is geregeld (…), kan niet worden beantwoord op grond van alleen maar een zuiver taalkundige uitleg (…). Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die pp. in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten.”

26 november 2009Ius Commune Congres Werkingen van GT b) Aanvullende werking Belang: i.g.v. niet door de wet opgevulde contractuele leemten GT > ° aanvullende samenwerkings- en loyaliteitsplichten > ° objectieve gedragsnormen Rechtsgrond: art. 1134, lid 3 – 1135 C.C. c.q. Belgisch B.W. art. 6:248, lid 1 Nederlands BW Erkenning in rechtspraak en doctrine

26 november 2009Ius Commune Congres Werkingen van GT c) Beperkende werking Belang: i.g.v. kennelijke onredelijke uitoefening contractrecht GT > (marginale) matiging uitoefening contractrecht > marginale matigingsbevoegdheid rechter ≠ wijziging / opzijzetten contractuele bepaling Meer omstreden werking – (autonome) erkenning?

26 november 2009Ius Commune Congres Werkingen goede trouw c) Beperkende werking Erkenning in Frankrijk?  Eind 19e eeuw: ° leer van misbruik van contractrecht  1975: art. 1134, lid 3 C.C. als grondslag van misbruik van contractrecht  Misbruik van contractrecht noodzakelijk opdat goede trouw beperkend werkt !

26 november 2009Ius Commune Congres Werkingen goede trouw c) Beperkende werking Erkenning in België?  HvC 19 sept. 1983: GT verzet zich tegen misbruik van contractrecht → art. 1134, lid 3 B.W. als grondslag van misbruik vancontractrecht  Misbruik van contractrecht noodzakelijk opdat goede trouw beperkend werkt (?)

26 november 2009Ius Commune Congres Werkingen goede trouw c) Beperkende werking Erkenning in Nederland?  HR 19 mei 1967 (Saladin/HBU): erkenning beperkende werking goede trouw  Bevestigd, o.a. in HR 20 februari 1976 (Pseudo- vogelpest)  Sinds 1992 wettelijk verankerd in art. 6:248, lid 2 BW

26 november 2009Ius Commune Congres14 3. Goede trouw in het arbeidsovereenkomstenrecht 3.1. Grondslagen van de goede trouw in het Franse, Belgische en Nederlandse arbeidsovereenkomstenrecht 3.2. Goede trouw en wijziging van arbeidsvoorwaarden

26 november 2009Ius Commune Congres Grondslagen van de goede trouw in het arbeidsovereenkomstenrecht FR:  Art. L C. Trav.: “exécution de bonne foi du contrat de travail”  Art. 1134, lid 3 C.C. B:  Art. 16 AOW: “eerbied en achting”  Art. 1134, lid 3 B.W. NL:  Art. 7:611 BW: “goed werkgeverschap - goed werknemerschap”  Art. 6:248 BW

26 november 2009Ius Commune Congres Goede trouw en wijziging van arbeidsvoorwaarden Frankrijk Uitgangspunt: tweezijdige wijziging Cass. soc. 10 juli 1996 introduceert:  onderscheid modification du contrat de travail – changement des conditions de travail  Onderscheid éléments contractuels – non-contractuels  Objectieve afbakening socle contractuel  Gevolg: Tweezijdige wijziging van elementen die tot de kern van de arbeidsovereenkomst behoren  Eenzijdige aanpassing overige elementen o.g.v. directierecht  Principieel weigeringsrecht werknemer t.a.v. wijziging van contractuele elementen

26 november 2009Ius Commune Congres Goede trouw en wijziging van arbeidsvoorwaarden België Uitgangspunt: tweezijdige wijziging  Art. 1134, lid 1-2 B.W. en Art. 20, 1° AOW  Cass. 20 dec. 1993: Verbod eenzijdige wijziging ‘bedongen arbeid’ Belangrijke, eenzijdige wijziging essentiële arbeidsvoorwaarden Onderscheid essentiële - bijkomstige arbeidsvoorwaarden Objectieve en subjectieve criteria  Principieel weigeringsrecht werknemer t.a.v. wijziging bedongen arbeid

26 november 2009Ius Commune Congres Goede trouw en wijziging van arbeidsvoorwaarden Wijziging o.g.v. beding ‘Invullingsrecht’ van de WG Wijziging o.g.v. goede trouw

26 november 2009Ius Commune Congres Wijziging o.g.v. beding Frankrijk clause de variation  Voorwaarden: concrete omschrijving situatie waarin beding kan worden toegepast EN concrete omschrijving van de wijzigingen die uit het gebruik kunnen voortvloeien Geen conversie ongeldig beding door interpretatie aan de hand van de goede trouw Marginale misbruiktoets door rechter

26 november 2009Ius Commune Congres Wijziging o.g. v. beding België Wijzigingsbeding: art. 25 AOW Voorwaarde: beding mag enkel betrekking hebben op bijkomstige arbeidsvoorwaarden (HvC 14 okt 1991) Grens wijzigingsbevoegdheid: Verbod misbruik contractueel wijzigingsrecht (beperkende werking goede trouw)

26 november 2009Ius Commune Congres Wijziging o.g.v. beding Nederland Wijzigingsbeding: Art. 7:613 BW Voorwaarden: schriftelijk (in individuele arbeidsovereenkomst); zwaarwichtig belang WG ; positieve belangenafweging Geen beperking tot primaire of essentiële arbeidsvoorwaarden Wel verzwaarde belangenafweging?

26 november 2009Ius Commune Congres ‘Invullingsrecht’ WG Frankrijk Eenzijdige changement des conditions de travail  Enkel t.a.v. éléments non-contractuel  Geen wijziging AO, wel uitvoering AO  Rechtsgrond: pouvoir de direction Grens  Redelijk verwachtingspatroon WN  Geen bouleversement de l’économie du contrat Bv. Cass. soc. 18/12/ objectieve criteria Quid met individuele privéleven concrete WN? → CA Limoges 23/4/2002 ↔ Cass. soc. 20/10/1998

26 november 2009Ius Commune Congres ‘Invullingsrecht’ WG België Eenzijdige ‘invulling’ opengelaten arbeidsaspecten  Ius dominandi (Humblet)  Geen wijziging AO, wel uitvoering AO  Rechtsgrond: art. 20, 2° AOW: patronaal gezagsrecht Grens  Redelijk verwachtingspatroon WN + goede trouw  Dwingende wettelijke, reglementaire of CAO-bepalingen  Wettelijke participatiemogelijkheden WN

26 november 2009Ius Commune Congres ‘Invullingsrecht’ WG Nederland Eenzijdige ‘invulling’ opengelaten arbeidsaspecten  Geen wijziging AO, wel uitvoering AO  Rechtsgrond: art. 7:660 BW: instructierecht WG Grens  Art. 7:660 BW: instructies m.b.t. AO  Art. 7:611 BW: goed werkgeverschap  Art. 6:248 BW: redelijkheid en billijkheid

26 november 2009Ius Commune Congres Wijziging o.g.v. goede trouw Frankrijk  Geen rol goede trouw ter rechtvaardiging wijziging overeengekomen arbeidsvoorwaarden  Reden: civilistische Cour de Cassation Vrees voor gouvernement des juges Contractuele analyse Verbanning subjectieve appreciatie rechter zoals bij belangenafweging via goede trouw

26 november 2009Ius Commune Congres Wijziging o.g.v. goede trouw België  Civilistische rechtspraak HvC Enge visie ‘bedongen arbeid’ – contractuele analyse Verbanning subjectieve appreciatie rechter zoals bij belangenafweging via goede trouw  ↔ Lagere rechtspraak en doctrine Theorie ‘marginaal wijzigingsrecht’ Grond: goede trouw  IW GT: flexibele interpretatie “bedongen arbeid”  AW GT: goed beheer ON → noodzakelijke wijzigingen door WG → plicht WN flexibel te zijn  BW GT: verbod misbruik principieel weigeringsrecht WN Grens  BW GT: verbod misbruik marginaal wijzigingsrecht WG

26 november 2009Ius Commune Congres Wijziging o.g.v. goede trouw Nederland  Art. 7:611 BW als wijzigingsgrond “goed werknemerschap” uitgelegd door HR in Taxi Hofman (26 juni 1998) en Mammoet (11 juli 2008) Drie toetsingsstappen (Mammoet):  Gewijzigde omstandigheden op het werk  Redelijk aanbod (wijzigingsvoorstel) wg  Redelijkerwijs kunnen aanvaarden wn  Art. 6:248 BW als vangnet

26 november 2009Ius Commune Congres28 4. De “bonus-case” herbekeken Frankrijk:  ‘Clause d’information’ of individueel overeengekomen loonbestanddeel? België:  Overeengekomen voorwaarde of verworven recht? → HvC: bindende kracht arbeidsovereenkomst – verbod eenzijdige wijziging → lagere rechtspraak/doctrine: marginaal wijzigingsrecht Nederland:  Redelijk voorstel waarop WN redelijkerwijs positief had behoren in te gaan?

26 november 2009Ius Commune Congres29 5. Conclusie: Frankrijk:  Klassiek civilistisch uitgangspunt: overeenkomst - Geen rol goede trouw bij wijziging arbeidsvoorwaarden → Normgerechtigkeit - rechtszekerheid België:  HvC: klassiek civilistisch uitgangspunt: overeenkomst - Geen rol goede trouw bij wijziging arbeidsvoorwaarden → Normgerechtigkeit - rechtszekerheid  Lagere rechtspraak/doctrine: ‘marginaal wijzigingsrecht’ Rol goede trouw en belangenafweging → Einzelfallgerechtigkeit - rechtvaardigheid Nederland:  Grote rol goede trouw (open normen) – belangenafwegingen, ook bij HR → Einzelfallgerechtigkeit - rechtvaardigheid