Emotionele ontwikkeling kinderen & jongeren met een auditieve beperking (9 tot 15 jaar) M. Kouwenberg, MA MSc Dr. C. Rieffe Leiden Universiteit Ontwikkelingspsychologie www.kindenemotie.nl

Samenwerkingsverband:

Emoties Motor achter gedrag: - Functionalistisch perspectief zetten ons aan iets, óf juist niets te doen - Signaal dat er iets belangrijks gebeurd - (intrapersoonlijk) interpersoonlijk  communicatie - Functionalistisch perspectief 3

Emotioneel vs Sociaal functioneren - Link tussen beide concepten - Wisselwerking - Communicatie  emotioneel begrip Perspectieven anderen begrijpen Delen van gevoelens

Sociaal functioneren Doof - Maken & behouden vriendschappen - Afgewezen leeftijdsgenoten (Cappelli et al., 1995) - Agressie / gedragsproblemen / koppig (Eldik, 1994; Vostanis et al., 1997) - Solitair- vs coöperatief spelen (Antia & Kriemeyer, 2003) - Minder interacties (Vandell & George, 1981) - Minder zelfvertrouwen.. (Desselle, 1994) 5

emotioneel functioneren? Kunnen we deze problemen in sociaal functioneren verklaren door/koppelen aan emotioneel functioneren?

Emotioneel functioneren Bijvoorbeeld: - Expressie van emoties - Uiten van boosheid - Kennis over Emoties (- Theory of Mind Begrip andermans gedrag en gevoelens)

Uiten van Boosheid Doof - Boosheid: belangrijk in relaties - Moeilijke emotie: Uiting boosheid naar leeftijdsgenoten neemt toe met leeftijd (Underwood, 1997) Dove kinderen méér boosheid (onderdrukken boosheid minder dmv Display Rules, Hosie et al., 2000) 8

Uiten van Boosheid Doof Rieffe & Meerum Terwogt (2006) - Hoe boosheid uiten? - Met welke intenties? 9

Testmateriaal - Vignettes: vriend / klasgenoot gemeen (voorbeeld op volgende slide) - Kinderen verteld dat zij boos zijn Vragen: 1. Wat zou je doen / zeggen? 2. Hoe zou vriend/klasgenoot reageren? 3.Hoe gaat het verder? (4. Blijven jullie vrienden?) 5. Hoe boos zou je zijn?  controlevraag of beide groepen even boos worden 10

Voorbeeld van een vignette Je hebt met 2 klasgenoten afgesproken om na schooltijd naar het zwembad te gaan. Ze komen niet opdagen op de afgesproken tijd en plaats. Je wacht een tijdje, maar gaat uiteindelijk terleurgesteld naar huis. De volgende morgen zie je de 2 klasgenoten op het schoolplein. Ze vertellen dat ze veel plezier hebben gehad in het zwembad. Je bent boos.

Resultaten Minder ‘constructief’  constructief = bijv. uitleggen waarom zij het niet leuk vonden Irrationeel over behouden vriendschap = niet uitgesproken, maar vriendschap blijft bestaan (Lederberg et al., 1987: Vriendschappen dove kinderen minder stabiel) (Rachford & Furth, 1986: Oplossen ruzie: ‘vergeten’) (Ladd, Munson & Miller, 1984: Hebben van vriend(in): kind: 94%; moeder: 15%). - Verwachting minder empatische reacties 12

Theory of Mind (ToM) (Emotioneel) Gedrag verklaard door: - Desires: wat je wilt - Beliefs: wat je denkt  begrip belangrijk voor goede communicatie

ToM Doof Véél onderzoek naar ‘False Belief’ - 65-90% Dove kinderen (10 jr)

ToM Doof - Verklaren ipv voorspellen Rieffe & Meerum Terwogt (2000) - Verklaren ipv voorspellen - ‘Typische’ & ‘Atypische’ emoties Blij Verdriet / boosheid Bang

Hoe getest? Prototypische emotie Atypische emotion Joris krijgt een cadeautje van zijn moeder. Hij kan niet zien wat het is. Hoe voelt Joris zich? Dat had ik ook gedacht. Maar, Joris wordt boos als hij het cadeautje krijgt. Waarom is Joris boos? Prototypische emotie Atypische emotion

Resultaten Belief: Doof = Horend Desires: Doof > Horend! ‘Hij denkt dat het een nep cadeautje is’ Desires: Doof > Horend! ‘Hij wil een groter cadeau’

Nadruk op Desires - Functioneel: tijd & taalvaardigheid - Geen verschil (a)typische emoties: Standaard manier communiceren - Ander perspectief! vb verhaal typische emotie ‘boos’: Linda niet naar dierentuin. Linda boos op ouder = Kinderen zonder gehoorverlies gaven tevens verklaringen over gebroken belofte; Dove kinderen benoemden deze gebroken belofte niet. Zij bleven benadrukken dat Linda naar de dierentuin wilde

Conclusie Dove kinderen begrip dat: Alléén: - nadruk op ‘desires’ mentale representaties (emotioneel) gedrag verklaren Alléén: - nadruk op ‘desires’ - mogelijke verklaring?: beperkte tijd- en communicatie mogelijkheden

Studie ‘Kind & Emotie’ Huidige kennis voornamelijk gebaseerd op: - SDQ - CBCL Door ouders ingevuld Internaliserende problemen daardoor moeilijk(er) te onderzoeken Losse vragenlijsten: alléén ToM onderzocht, of alléén sociaal functioneren, of alléén …  Kind & Emotie studie: veel verschillende aspecten Norm nu: kinderen zónder gehoorverlies, maar wat is de norm voor kinderen mét gehoorverlies?

‘Kind & Emotie’ Doel studie: - inzicht emotionele ontwikkeling kinderen met gehoorverlies  informanten  meetmomenten  veel aspecten meten  testbatterij ontwikkelen

‘Kind & Emotie’ 2 groepen (N=110) Controles Kinderen met gehoorverlies (minimaal 40 dB) 2 groepen (N=110) Controles 4 metingen (verdeeld over 2 jaar) (Spel)taakjes Methoden Korte filmpjes Vragenlijsten Ouder(s) / verzorger(s) Informanten Kind

Vragen? www.kindenemotie.nl