faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeenten in perspectief VNG-congres gemeentefinanciën 18 november 2013 Maarten Allers COELO, Rijksuniversiteit Groningen

Datum Plaatsbepaling gemeenten Werkgeversrol beslag op de arbeidsmarkt Rol gemeenten bij economische ontwikkeling effect gemeentelijke bestedingen op economische groei Uitgaven gemeenten vergeleken met andere overheden aandeel in bbp Beslag gemeenten op belastinginkomsten lokale lasten vergeleken met die van andere overheden

Datum Beeld en werkelijkheid Beeld bij de burger Uitgaven / belastingen gemeenten vergeleken met andere overheden Confrontatie beeld – werkelijkheid Op welke terreinen onderschat of overschat de burger de rol van gemeenten?

Datum Vooruitblik Inkomsten gemeenten Uitgaven gemeenten Balans inkomsten – uitgaven (En: hoe brengt u dit in evenwicht?)

Datum Decentralisaties Bedoeling: maatwerk Gevolg: verschillen tussen gemeenten In welke mate accepteren mensen dit?

Datum Waardering voor gemeentelijke voorzieningen Hoe waardeert de burger de gemeentelijke inspanningen? Wat hebben mensen er voor over om in een gemeente te wonen?

faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeenten als werkgever

Datum Gemeenten als werkgever Werknemers openbaar bestuur Gemeenten:

Datum Gemeenten als werkgever Werknemers gehele economie

Datum Gemeenten als werkgever Loonsom per fte

Datum Gemeenten als werkgever Aandeel boven 50 jaar

faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeenten als economische factor

Datum Discussie: bezuinigen we de economie kapot? Veel economen pleiten voor stimulering Hoeveel gewicht kunnen gemeenten in de schaal leggen? Gemeentelijke bestedingen en de economie

Datum Poging tot kwantificering CPB: model Saffier II Effect verhoging materiële overheidsbestedingen Goederen en diensten die gemeenten kopen van bedrijven Intermediair verbruik investeringen Gemeentelijke bestedingen en de economie

Datum Effect verhoging materiële overheidsbestedingen met 1% bbp Gemeentelijke bestedingen en de economie Na … jaarBbp (%)Werkgelegenheid (%) 1+0,9+0,3 2+1,0+0,8 4+1,1+0,8

Datum Effect verhoging materiële overheidsbestedingen: Toename van: productie werkgelegenheid lonen consumptie winstgevendheid bedrijfsinvesteringen Gemeentelijke bestedingen en de economie

Datum Effect verhoging materiële overheidsbestedingen: Toename van: productie werkgelegenheid lonen consumptie winstgevendheid bedrijfsinvesteringen Maar: prijzen ↑ concurrentiepositie ↓ Lange termijn: positieve impuls van slechts 0,2% Gemeentelijke bestedingen en de economie

Datum Effect verhoging materiële overheidsbestedingen: Toename van: productie werkgelegenheid lonen consumptie winstgevendheid bedrijfsinvesteringen Maar: prijzen ↑ concurrentiepositie ↓ Lange termijn: positieve impuls van slechts 0,2% CPB-model houdt geen rekening met de “zogenoemde programma-effecten van overheidsbestedingen”! Gemeentelijke bestedingen en de economie

Datum Effect verhoging materiële overheidsbestedingen nu hoger? Saffier II gebaseerd op betere tijden Krappe arbeidsmarkt Gemeentelijke bestedingen en de economie

Datum Effect verhoging materiële overheidsbestedingen nu hoger? Saffier II gebaseerd op betere tijden Krappe arbeidsmarkt Maar in situatie van onderbesteding / werkloosheid: lonen stijgen niet of weinig prijsstijgingen gering verzwakking concurrentiepositie idem positiever effect Hoe positief? meningen zeer sterk verdeeld Gemeentelijke bestedingen en de economie

Datum Hoeveel gewicht leggen gemeenten in de schaal? Gemeenten investeren relatief veel Bedragen in miljarden euro’s; 2011 Gemeentelijke bestedingen en de economie OverheidGemeentenGemeenten als % van overheid Investeringen20945% Intermediair verbruik461125% Som: materiële bestedingen662031% Als % van bbp10,9%3,4%

Datum Effect materiële overheidsbestedingen gemeenten (3,4% bbp) Gemeentelijke bestedingen en de economie Na … jaarBbp (%)Werkgelegenheid (%) 13,01,0 23,42,7 43,72,7

faculteit economie en bedrijfskunde COELO Gemeentelijk aandeel in overheidsuitgaven

Datum Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Overzicht niet beschikbaar! Waarom niet? Verschillende administraties Decentrale overheden: baten-lasten Rijk: kas – verplichtingen

Datum Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Overzicht niet beschikbaar! Waarom niet? Verschillende administraties Decentrale overheden: baten-lasten Rijk: kas – verplichtingen Dubbeltellingen Bijstandsuitgaven op begroting Rijk, maar ook op begroting gemeenten Overheidseuro wordt meer dan eens uitgegeven

Datum Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Overzicht niet beschikbaar! Zelf maken → hoe pakken we dit aan? Verschillende administraties CBS zet op basis van IV3-gegevens gemeentelijke cijfers om naar kas – transactiebasis cijfers Nationale Rekeningen Helaas: niet op gemeenteniveau gepubliceerd Wel op aanvraag beschikbaar

Datum Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Overzicht niet beschikbaar! Zelf maken → hoe pakken we dit aan? Dubbeltellingen Verschillende uitgangspunten mogelijk Wij gaan uit van de overheid die het geld uiteindelijk uitgeeft Dus : uitkeringen van Rijk aan gemeenten van de rijksbegroting aftrekken

Datum Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Wat verstaan we onder de overheid? Dit valt er buiten: Verzelfstandigde lokale overheidsdiensten bureaus voor arbeidsbemiddeling regionale politiekorpsen Privaatrechtelijke lokale instellingen op het gebied van arbeid, maatschappelijke werk, cultuur en onderwijs, zoals: Centra voor asielzoekers Musea, bibliotheken (privaatrechtelijk) Verzelfstandigde onderwijsinstellingen en studiebegeleidingsdiensten

Datum Belang overheidslagen

Datum Uitsplitsing totale overheidsuitgaven Algemeen bestuur19% Landsverdediging4% Openbare orde en veiligheid6% Vervoer8% Economische zaken9% Afvalinzameling en verwerking2% Riolering en waterzuivering2% Milieubescherming1% Huisvesting en gemeenschapsvoorzieningen2% Volksgezondheid8% Recreatie, cultuur en religie4% Onderwijs15% Sociale bescherming19% Som100%

Datum Uitsplitsing overheidsuitgaven OverheidGemeenten Algemeen bestuur19%13% Landsverdediging4%0% Openbare orde en veiligheid6%3% Vervoer8%10% Economische zaken9%10% Afvalinzameling en verwerking2%6% Riolering en waterzuivering2%4% Milieubescherming1%2% Huisvesting en gemeenschapsvoorzieningen2%7% Volksgezondheid8%2% Recreatie, cultuur en religie4%12% Onderwijs15%10% Sociale bescherming19%21% Som100%

Datum Aandeel overheidslagen in uitgaven

Datum Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Wat is het beeld hiervan bij burgers? Vragen uitgezet via CentERpanel Steekproef van meer dan 2000 huishoudens Representatief Respons 77%

Datum Beeld burger: aandeel gemeenten in overheidsuitgaven

Datum Aandeel gemeenten in uitgaven overheid Onderschatting (-) en overschatting (+) door burger

faculteit economie en bedrijfskunde COELO Rol gemeentelijke belastingen

Datum Aandeel overheidslagen in belastingontvangsten

Datum Belang burger: aandeel belastingopbrengst

Datum Beeld burger van gemeenten Aandeel gemeenten in uitgaven op meeste beleidsterreinen onderschat Aandeel gemeenten in belastingen overschat Is dit beeld bij te stellen? moet je dat willen?

faculteit economie en bedrijfskunde COELO Financiële vooruitblik

Datum Prognose netto uitgaven gemeenten Uitgangspunt: 2013 Gemeentelijke begrotingen Netto uitgaven per hoofdfunctie Totaal: 23 miljard euro

Datum Prognose netto uitgaven gemeenten Volumestijging Vooronderstelling: verdeling gemeentefonds adequaat Netto uitgaven stijgen met verdeelmaatstaven Kostendragers ontleend aan verdeling gemeentefonds Algemene uitkering: Septembercirculaire prognose verdeelmaatstaven algemene uitkering relatief belang verdeelmaatstaven

Datum Prognose netto uitgaven gemeenten Volumestijging WMO: geen prognoses verdeelmaatstaven beschikbaar Onze vooronderstelling: 50% uitgaven gerelateerd aan % aan inwoners 25% aan lage inkomens Grote decentralisatie-uitkeringen: via verdeelformules Centra Jeugd & Gezin Maatschappelijke opvang Vrouwenopvang Kleine uitkeringen: 50% inwoners, 50% woonruimten

Datum Prognose netto uitgaven gemeenten Prijsstijging Conform CPB Prijsontwikkeling bbp Uit septembercirculaire

Datum Prognose netto uitgaven gemeenten Netto uitgaven (miljard euro) MutatieMutatie (%) Totaal excl. WMO21,924,12,19,7% WMO1,51,70,214,3% Totaal23,425,82,310,0%

Datum Prognose inkomsten gemeenten 2013Basis van prognose Netto-inkomsten uit reserves en leningen1,2Vrij stabiel, licht dalend Gemeentefonds (excl WMO)16,3Septembercirculaire WMO-uitkering1,5Comform uitgavenprognose Ozb-opbrengst3,4Macronorm Mutaties reserves1,3Conform niveau Overig0,3 Totale inkomsten23,4 Uitgangspunt: begrotingen 2013 Algemene middelen (miljard euro)

Datum Prognose inkomsten gemeenten MutatieMutatie (%) Gemeentefonds (excl WMO)16,3 -0,10% WMO-uitkering1,51,60,16% OZB3,43,80,411% Netto-inkomsten uit reserves en leningen1,2 0,0-1% Mutaties reserves1,30,5-0,8-60% Overig0,3 0,0-11% Totaal23,423,1-0,3-1,4% Algemene middelen (miljard euro)

Datum Inkomsten & uitgaven (miljard euro) Dit is bij ongewijzigd beleid Exclusief decentralisaties Confrontatie inkomsten- en uitgavenverloop begroting 2013 Prognose 2017MutatieMutatie (%) Netto inkomsten23,423,1-0,3-1,4% Netto uitgaven23,425,82,310,0% Tekort02,7

Datum Financiële effect decentralisaties begroting 2013 Prognose 2017MutatieMutatie (%) Jeugdzorg3,32,9-0,5-14% Huishoudelijke hulp1,50,9-0,6-40% Inkomensvoorziening chronisch zieken en gehandicapten3,02,5-0,5-18% Persoonlijke verzorging5,03,8-1,2-25% Totaal12,810,0-2,8-22% Kortingen bij decentralisaties (miljard euro) Deze bedragen staan nog allerminst vast… ?

Datum Totaalbeeld Financiële vooruitblik Hoe vang je dit op? Miljard euro Tekort bij ongewijzigd beleid2,7 Korting decentralisaties2,9 Aanvullende bezuiniging kabinet0,5 Totaal6,1 % ongedekte netto uitgaven17%

Datum Burgerpanel: Accepteert u bezuinigingen op voorzieningen? Of trekt u liever uw portemonnee? Bezuinigen of lasten verhogen?

Datum Burger: bezuinigen of belasting verhogen?

Datum Burger: bezuinigen of belasting verhogen?

Datum Burger: Bezuinigen op sommige terreinen OK helaas is hier financieel niet zoveel te halen… Maar niet bezuinigen op sociaal domein en daar zit het grote geld Bezuinigen of lasten verhogen?

Datum Burger: Bezuinigen op sommige terreinen OK helaas is hier financieel niet zoveel te halen… Maar niet bezuinigen op sociaal domein en daar zit het grote geld Gevaar: sociaal domein als koekoeksjong Drukt traditionele gemeentetaken weg hoever moet je daar als gemeente in meegaan? Bezuinigen of lasten verhogen?

Datum Burger: Bezuinigen op sommige terreinen OK helaas is hier financieel niet zoveel te halen… Maar niet bezuinigen op sociaal domein en daar zit het grote geld Gevaar: sociaal domein als koekoeksjong Drukt traditionele gemeentetaken weg hoever moet je daar als gemeente in meegaan? Of mag een gemeente via eigen beleid de kosten binnen de perken proberen te houden? Bezuinigen of lasten verhogen?

faculteit economie en bedrijfskunde COELO Decentralisaties: accepteert burger gemeentelijke beleidsvrijheid?

Datum Burger en decentralisatie sociaal domein Achterliggende gedachte: gemeente staat dichter bij burger en kan maatwerk leveren Gevolg: verschillen tussen gemeenten Wat vinden burgers hiervan?

Datum Wie kan het best bepalen of mensen hulp krijgen? Gemeente of rijksoverheid? 13 stellingen waarin verschillende aspecten van de drie decentralisaties worden voorgelegd 1 = helemaal eens, 5 = helemaal oneens Gemiddelde scores bepaald

Datum Wie kan het best bepalen of mensen hulp krijgen bij ziekte of handicap? Oneens Eens

Datum Burger en decentralisatie sociaal domein Gemiddelde score 3,5 Meerderheid ermee eens dat gemeenten beter maatwerk kunnen leveren dan Rijk

Datum Burger en decentralisatie sociaal domein Gemiddelde score 3,5 Meerderheid ermee eens dat gemeenten beter maatwerk kunnen leveren dan Rijk Maar: wat vindt men van verschillen tussen gemeenten? 5 stellingen voorbeeld: De voorwaarden om een uitkering te ontvangen moeten in iedere gemeente hetzelfde zijn

Datum Verschillen tussen gemeenten acceptabel? Oneens Eens

Datum Acceptatie verschillen tussen gemeenten Gemiddelde score 1,8 Slechts een minderheid accepteert verschillen

Datum Acceptatie verschillen tussen gemeenten Gemiddelde score 1,8 Slechts een minderheid accepteert verschillen Kan het rijk dan toch beter de zorg uitvoeren? 3 stellingen voorbeeld: om grote verschillen tussen gemeenten te voorkomen moet de rijksoverheid de regie hebben bij de jeugdzorg

Datum Zorg liever bij Rijk laten? Oneens Eens

Datum Gemiddelde score 3,5 Meerderheid wil toch liever dat het rijk deze taken uitvoert om grote verschillen tussen gemeenten te voorkomen Sociaal domein liever bij Rijk laten?

Datum Antwoorden niet afhankelijk van: leeftijd Taak liever bij Rijk laten?

Datum Antwoorden niet afhankelijk van: stedelijkheid Taak liever bij Rijk laten?

Datum Antwoorden niet afhankelijk van: opleiding Taak liever bij Rijk laten?

Datum Antwoorden niet afhankelijk van: inkomen Taak liever bij Rijk laten?

Datum Conclusie: uitkomst breed gedragen Decentralisaties

Datum Paradox: Burger vindt dat de gemeente wel beter kan beoordelen wat inwoners nodig hebben, maar accepteert geen verschillen tussen gemeenten Bezuinigen op zorgaanbod wordt moeilijk Decentralisaties

Datum Burger: bezuinigen of belasting verhogen?

faculteit economie en bedrijfskunde COELO Waardering gemeentelijke voorzieningen

Datum Waardering gemeentelijke voorzieningen Onderzoek lastig Enquêtes? Mensen kunnen waardering moeilijk kwantificeren “Hedonische” methode Kijk wat mensen ergens in de praktijk voor over hebben Voorbeeld: huizen rond Schiphol minder waard? → schatting omvang geluidshinder “Put your money where your mouth is”

Datum Waardering gemeentelijke voorzieningen Onderzoek COELO en CPB: Hogere algemene uitkering → hogere woningprijzen! want betere voorzieningen of lagere lasten

Datum Waardering gemeentelijke voorzieningen Onderzoek COELO en CPB: Hogere algemene uitkering → hogere woningprijzen! want betere voorzieningen of lagere lasten Door gemeenten besteed geld maakt plaats aantrekkelijker Er willen meer mensen wonen Dit drijft huizenprijzen op

faculteit economie en bedrijfskunde COELO Conclusie: gemeentegeld is goed besteed! Huizenkopers hebben er harde euro’s voor over Plafond lokale belasting onverstandig Weg met die macronorm!