Evidence based richtlijnontwikkeling 30 maart 2011 Evidence based richtlijnontwikkeling Galgang- en galblaascarcinoom Marjolein van der Pol, procesbegeleider

(IKNL) richtlijnontwikkeling Taken werkgroepleden Inhoud van cursus (IKNL) richtlijnontwikkeling Taken werkgroepleden - Wat doet IKNL? - Wat wordt er van u, de werkgroepleden, verwacht?

Evidence based richtlijnontwikkeling Ontwikkeling van richtlijnen gebaseerd op hoogst mogelijke bewijslast (‘evidence’) die systematisch is gezocht en gewaardeerd volgens principes van 'evidence based medicine’ Om de kwaliteit van de zorgverlening te verbeteren Om klinisch handelen meer te baseren op wetenschappelijk bewijs dan op ervaring en meningen Om snel groeiende informatiestroom hanteerbaar te maken Om de diversiteit van handelen door professionals te verminderen Om transparantie te vergroten

Rol van IKNL bij richtlijn galgang en galblaascarcinoom Ondersteuning IKNL medewerkers Procesbegeleiding Bewaken deadlines en budget Administratieve ondersteuning Coördinerende rol programmabureau Mandatering/autorisatie In alle fases van richtlijnontwikkeling

Zeven fases in het richtlijntraject 1. Onderwerpkeuze en afbakening 2. Voorbereiding 3. Ontwikkeling conceptrichtlijn 4. Consultatie 5. Autorisatie 6. Verspreiding en implementatie 7. Evaluatie, actualisatie en revisie

Draaiboek Richtlijnen Ontwikkelen, implementeren en evalueren van richtlijnen Te vinden op ikcnet onder ‘richtlijnen’ Openbare versie Dynamisch document Links naar bijlagen: - Documenten voor richtlijnontwikkeling (formulieren) Uitwerking van specifieke onderwerpen (bijv. Oncoline format, handleiding voor schrijven van teksten) Voorbeelden van presentaties, samenvattingkaarten e.d.

Patiënteninbreng bij richtlijnen Leidraad patiënteninbreng bij richtlijnen van NFK en IKNL Pilot periode 2010/2011 met alle richtlijnen Twee ervaringsdeskundige (vertegenwoordigers) in richtlijnwerkgroep Via NFK inbreng knelpunten vanuit patiëntenperspectief Leveren commentaar op conceptteksten Nemen deel aan vergaderingen Betrokken bij opstellen indicatoren Tussenevaluatie: mondeling tussen procesbegeleider, ervaringsdeskundigen en voorzitter Eindevaluatie: schriftelijke vragen aan alle werkgroepleden

Onderwerpkeuze en afbakening Multidisciplinaire representatieve knelpuntinventarisatie Doel: Focus Gerichte uitgangsvragen Aansluiten van richtlijn bij dagelijkse praktijk Inbreng vanuit het veld Uitgangsvragen PICO formuleren op basis van geprioriteerde knelpunten

Goede PICO-uitgangsvraag Patiëntenpopulatie Interventie Controle/comparison Outcome measures Goede PICO-uitgangsvraag Voorwaarde voor evidence based richtlijnontwikkeling Helpt alle belangrijke onderdelen van uitgangsvraag te omvatten Helpt zoektocht te vergemakkelijken Vooral voor interventie vragen Vergroot samenwerkingsmogelijkheden

Beperkt aantal uitgangsvragen met als doel: - Kortere richtlijnontwikkelingstijd - Toegespitst op knelpunten - ‘Levendigere’ richtlijnen

Plan van aanpak - Op basis van knelpuntanalyse worden uitgangsvragen opgesteld - Vaststellen hoe om te gaan met bestaande richtlijntekst - Samenstellen richtlijnwerkgroep - Betrokken wetenschappelijke en beroepsverenigingen - Inventarisatie methodologische ondersteuning - Tijdpad - Geldigheidsduur richtlijn - Samenvattingkaarten/beslisbomen - Vertaling Engels - Indicatoren

Multidisciplinaire richtlijnwerkgroep Landelijke spreiding Academische en algemene ziekenhuizen Mandatering door wetenschappelijke en beroepsverenigingen Vertegenwoordiger van patiëntenvereniging, via NFK IKNL ondersteuning Keuze voorzitter Methodologische ondersteuning extern (ME-TA)

Literatuuronderzoek door methodologen in plaats van door werkgroepleden - uniformiteit - expertise - workload - timing - kwaliteit Werkgroepleden geven input en zijn klankbord en bewaken de balans tussen wetenschap en praktijk

In het geval van galgang- en galblaas wordt uitbesteed: Literatuuronderzoek In het geval van galgang- en galblaas wordt uitbesteed: Finetuning PICO uitgangsvragen Zoeken van literatuur Selecteren van literatuur Beoordelen van literatuur Samenvatten van bewijs in evidence tabellen Beschrijven van literatuur

Taken werkgroepleden literatuuronderzoek Alles in samenspraak met methodoloog 1. Literatuursearch Vaststellen uitgangsvragen Per uitgangsvraag: Definiëren selectiecriteria literatuuronderzoek (wordt vervolgd) Aanleveren drie golden hits Ondersteunen bij bepalen zoekstrategie (syntax) Afstemmen over zoeken literatuur Checken volledigheid van relevante literatuur

Taken werkgroepleden literatuuronderzoek De richtlijnwerkgroep stelt i.s.m. de methodoloog de volgende selectiecriteria van de literatuursearch vast, per uitgangsvraag: Taal: - Artikelen + richtlijnen in Ned. + Eng. (evt. Duits / Fr.) Tijdsperiode: - Richtlijnen + reviews: Vanaf vorige richtlijn of tot 10 jaar terug - Artikelen: 5 jaar terug Databases vaststellen: - Minimaal 2, inclusief Medline Kwaliteit: - Documenteer naar welke studies wordt gezocht (Pyramide van bewijs!). - Afspreken of er bij onvoldoende bewijs op een later tijdstip naar meer literatuur gezocht kan worden. Als er wordt afgesproken dat er niet verder gezocht wordt, kan deze literatuur niet meer toegevoegd worden aan de evidence tabel/conclusies.

Taken werkgroepleden literatuuronderzoek 2. Beoordelen literatuur op basis van titel en abstract Per uitgangsvraag: Controle gemaakte eerste selectie van titel/abstract Per uitgangsvraag: Controle gemaakte tweede selectie van full text artikelen 3. Methodologische beoordeling literatuur (critical appraisal) op basis van volledig artikel Notie nemen van resultaten critical appraisal 4. Samenvatting van bewijs in evidence tabellen Notie nemen van evidence tabellen Zoeken naar consensus op gebieden waar geen of onvoldoende bewijs is Documenteren van deze ‘gaps in knowledge’

Taken werkgroepleden conceptteksten Schrijven van conceptteksten in Oncoline format - Literatuurbeschrijving (uitbesteed) - Conclusies met niveau van bewijs - Overige overwegingen werkgroepleden - Aanbevelingen Raadplegen handleiding voor het schrijven van teksten (Reviseren van bestaande richtlijntekst) Redigeren concept richtlijn

Van literatuur tot aanbeveling Literatuurbespreking Conclusies Overige overwegingen Aanbeveling

Checklist overige overwegingen Veiligheid Patiëntenperspectief Professioneel perspectief Kosten effectiviteit Organisatie Maatschappij

Effect overwegingen op aanbeveling Items Uitleg (tekstueel): welke aspecten zijn van belang en hoe Prioriteit (1-6) Meenemen in het opstellen van de aanbeveling? Effect overweging op conclusie? 1. Veiligheid Ja Nee Versterkt Neutraal Verzwakt 2. Patiënten perspectief 3. Professioneel perspectief 4. Kosten effectiviteit 5. Organisatie 6. Maatschappij Niveau van bewijs conclusie Effect overige overwegingen op conclusie Classificatie aanbeveling Formulering aanbeveling 1 of 2 Hoge mate van bewijs Versterkt conclusie of is neutraal Sterke aanbeveling Er dient Verzwakt conclusie Aanbeveling Er wordt geadviseerd 3 of 4 Lage mate van bewijs Geen aanbeveling Er kan geen aanbeveling worden gegeven. Optioneel: de werkgroep is van mening dat

Oncoline format

Taken tijdens consultatiefase Procesbegeleider controleert definitieve richtlijntekst Conceptrichtlijn wordt aangeboden voor commentaar (max 3 mnd): - Wetenschappelijke/beroeps-/patiëntenverenigingen - IKNL (tumor)werkgroepen Landelijke tumorwerkgroep (Verzamelen en) analyseren commentaren door werkgroepleden Terugkoppeling naar commentatoren door procesbegeleider Vaststellen definitieve richtlijntekst door werkgroepleden Opstellen implementatieplan

Taken werkgroepleden bij indicatorontwikkeling Selectie van werkgroepleden stelt indicatoren op - gebaseerd op geprioriteerde aanbevelingen - met ondersteuning van procesbegeleider en epidemioloog (NKR) Interne indicatoren Evaluatie van de richtlijn Belangrijkste aanbevelingen Meetbare items Verbeterpotentieel

Autorisatie Autoriserende verenigingen vaststellen Definitieve richtlijn wordt voorgelegd voor autorisatie (1-3 mnd) Concept richtlijn kan op Oncoline (PDF) Tijdens deze fase voert het secretariaat de richtlijn in in Oncoline

Verspreiding en implementatie Lancering via Oncoline Alle PR activiteiten bij lancering door IKNL Eventuele uitvoering implementatieplan

Taken werkgroepleden tijdens fase van verspreiding en implementatie Aankondigen en terugkoppelen naar achterban ‘ambassadeursrol’ Publiceren bijv. in MC of NTvG Voltooien samenvattingkaart Controleren vertaling richtlijn in Engels

Evaluatie, actualisatie, revisie Meten van gebruik van richtlijn Opheffen werkgroep, selectie blijft betrokken bij evaluatieproject Evaluatie met indicatoren voor belangrijkste aanbevelingen Prospectieve evaluatieprojecten in ten minste 2 IKNL-regio’s m.b.v. de Nederlandse Kankerregistratie

Evaluatie, actualisatie, revisie Up to date houden van richtlijn Geldigheidstermijn is verlopen verlenging geldigheid richtlijn, verwijdering of actualisatie van richtlijn Landelijke tumorwerkgroep bepaalt of actualisatie noodzakelijk is Eerdere actualisatie bij nieuwe ontwikkelingen door nieuwe evidence en/of nieuwe knelpunten Belangrijk: in gereviseerde richtlijn duidelijk aangeven welke onderdelen nieuw, geüpdate of onveranderd zijn gebleven