Terug onder begeleiding Aard en omvang van de vrijwillige nazorg aan 18+ PIJ’ers Katrien de Vaan www.regioplan.nl katrien.de.vaan@regioplan.nl Den Haag, 07-10-2011

Inhoud presentatie Toelichting op het uitgevoerde onderzoek (doel, opzet) PIJ-traject Nazorg Organisatie en inhoud Aard en omvang Motivatie Theorie versus praktijk Vooruitblik naar verplichte nazorg

Onderzoek Vrijwillige nazorg vanaf 1-1-2008, eerst pilot, later structureel aan alle uitstromende 18+ PIJ’ers. Doel: kennis verzamelen over aard, omvang en acceptatie van nazorg en motivatiefactoren die daarbij een rol spelen Uitgevoerd in 2009/2010 Opzet: dataverzameling m.b.t. steekproef 18+ PIJ’ers bij JJI’s en reclasseringsvestigingen interviews met betrokken uitvoerders interviews met 18+ PIJ’ers Opzet: steekproef: data verzameld over kenmerken jongeren, PIJ-traject, proefverlof en nazorg alle JJI’s betrokken, en een steekproef van reclasseringsvestigingen, verdeeld over de drie deelnemende organisaties (RN, LJ&R en SVG).

Jeugddetentie/behandeling PIJ-traject Jeugddetentie/behandeling (1 tot 5,5 jaar) Proefverlof (½-1 jaar) Nazorg (½-1 jaar) PIJ-traject bestaat sinds de wijziging van de Bjj uit drie fasen: jeugddetentie, proefverlof en verplichte nazorg. Een traject in zijn geheel duurt maximaal zeven jaar: zes jaar voor detentie en proefverlof samen, en dan nog een jaar verplichte nazorg. En minimaal drie jaar: twee jaar voor detentie en proefverlof samen, en daarna verplichte nazorg (=voorwaardelijke beëindiging). PIJ-jongeren zijn jongeren met relatief ernstige problematiek: Meervoudige en ernstige gezins- en opvoedingsgerelateerde problemen Omvangrijke problematiek op het gebied van psychologie en functies, bijvoorbeeld zwakbegaafdheid, impulscontrole, empathie, probleembesef Idem op het gebied van psychiatrie en stoornissen (meer dan 30% in enge zin, bijna 90% minstens een vorm van psychiatrische stoornis, zoals antisociale stoornis). Verslavingsproblematiek Geen of een zeer beperkt sociaal netwerk

Vrijwillige nazorg Doel: Overgang van verblijf in JJI naar vrije samenleving optimaliseren; Netwerk van professionals rondom jongeren sluitend krijgen; Teneinde recidive te voorkomen. Drie fasen: Voorbereiding op uitstroom Uitstroom (proefverlof) (Vrijwillige) nazorg Doel: Fasen: Voorbereiding op uitstroom: (minimaal) een half jaar voorafgaand aan verwachte datum waarop de jongere de JJI verlaat Uitstroom (naar proefverlof op bij beeindiging PIJ-maatregel), maximaal een jaar Vrijwillige nazorg: na afloop van de PIJ-maatregel, maximaal een jaar

Organisatie en inhoud nazorg JJI heeft primaire contact met PIJ’er JJI begeleidt Rol JJI beperkt Reclassering maakt kennis Reclassering houdt toezicht Reclassering begeleidt Voorbereiding op uitstroom Uitstroom (proefverlof) (Vrijwillige) nazorg Inhoud Organisatie: Nazorg uitgevoerd door JJI en reclassering samen. Belangrijk dat reclassering vertrouwensband opbouwt met jongere. Dus: reclassering tijdig inschakelen (volwassenreclassering: RN, Leger des Heils Jeugdzorg en Reclassering (LJ&R) voor dak- en thuislozen en Stichting Verslavingsreclassering GGZ (SVG) bij verslavingsproblematiek. Kern voorbereidende fase: gezamenlijk motiveren voor nazorg. JJI draagt zorg voor realiseren proefverlof (aanvragen, basisvoorwaarden vervullen). Betrokkenheid reclassering neemt steeds verder toe, die van de JJI neemt steeds verder af. Rolvervaging tijdens proefverlof. Reclassering houdt toezicht, maar neemt met oog op nazorg ook begeleidersrol steeds meer op zich. Tijdens nazorg is JJI in principe niet meer betrokken, tenzij dat expliciet wordt afgesproken. Jongere nog meer losgelaten (geen sanctiemogelijkheden) maar reclassering investeert in contact en begeleidt waar nodig en mogelijk. Rol gemeenten! Inhoud: Idealiter wordt de hele lijn van voorbereiding, proefverlof en nazorg doorlopen en wordt tijdens deze fasen de in de JJI ingezette gedragsverandering voortgezet. Idealiter is er een nieuwe diagnose voorafgaand aan het proefverlof zodat duidelijk is welke problematiek (nog) bij de jongere speelt. Reclassering doet een risicoanalyse. Op die manier kan hetgeen tijdens de PIJ-maatregel in gang is gezet, worden voortgezet, versterkt en bewaakt tijdens het proefverlof en de nazorg. Invullen proef-verlof; motive-ren voor nazorg Jongere werkt/gaat naar school en woont zelfstandig of thuis. Houdt zich aan voorwaarden proefverlof. Gedragsverandering JJI wordt behouden en versterkt. PIJ-maatregel afgelopen. Jongere op zichzelf, met begeleiding reclassering. Er wordt gemonitord hoe het met de jongere gaat.

Nazorgtrajecten 68% jongeren accepteert nazorgaanbod Niet alle trajecten starten daadwerkelijk Als een traject start, wordt het niet altijd voltooid Ernstige problematiek? Niet van invloed op acceptatie Vereist wel goede voorbereiding op de uitstroom Inhoud: maatwerk Begeleiding in eerste instantie praktisch van aard Ook, maar in mindere mate, aandacht voor immateriële en psychosociale problemen Doorverwijzing naar reguliere hulpverlening Jongeren willen zelf invulling kunnen geven aan de ondersteuning die zij in de nazorg krijgen. Structuur waarop jongeren na uitstroom terugvallen kan succes nazorg belemmeren Acceptatie is van na de uitrol van de pilot. Jongeren accepteren wanneer zij het nut van de nazorg inzien. Kan praktisch zijn, maar ook immaterieel. Maatwerk: er is geen vastomlijnde inhoud van de nazorg. Hangt mede samen met dat hele praktische zaken, zoals onderdak, dagbesteding of inkomen, bij uitstroom nog niet of niet goed zijn geregeld.

Extrinsieke motivatie Intrinsieke motivatie Straf, beloning, verwachting Schaamte, schuld, zelfwaarde Persoonlijke relevantie, betekenisvol Plezier, passie, interesse Verplichting, druk, stress Welwillend, psychologisch vrij gecontroleerde motivatie autonome motivatie Vier vormen van motivatie: intrinsiek en extrinsiek, waarbij extrinsiek uiteen valt in iets doen omdat het moet (ook wel externe motivatie genoemd), omdat het iets oplevert of omdat iemand zelf wil veranderen. Uit het onderzoek blijkt dat de motivatie voor de nazorg met name in het extrinsieke ligt: jongeren stemden er met name mee in omdat het ze iets opbracht, bijvoorbeeld woonruimte. moeten willen

Theorie versus praktijk Vrijwillige nazorg in theorie Vrijwillige nazorg in de praktijk In goede samenwerking tussen JJI en reclassering Geaccepteerd door de jongere Naadloze aansluiting op proefverlof Met name gericht op psychosociale begeleiding Outreachend Succesvolle afronding Samenwerking soms onvoldoende Jongeren niet goed voorbereid op terugkeer in maatschappij Jongeren extern/extrinsiek gemotiveerd voor nazorg Nazorg lang niet altijd geaccepteerd door jongeren Nazorg draait daardoor om praktische zaken en motiveren jongeren Veel uitval in vrijwillig kader Theorie: als alle voorwaarden voor een goede terugkeer van de jongeren in de maatschappij zijn vervuld, en de jongere met die terugkeer heeft kunnen oefenen in het proefverlof, krijgt de jongere nog verdere begeleiding bij de zaken waarbij dat nodig wordt geacht. Doel is daarbij hetgeen de jongere in de JJI en tijdens het proefverlof heeft geleerd, te doen beklijven. Daarvoor is nodig dat de jongere inzicht in de eigen situatie heeft en intrinsiek gemotiveerd is voor de begeleiding. Een dergelijke nazorg stelt dus eisen aan de behandeling in de JJI en aan het proefverlof. Niet goed voorbereid: behandeling in JJI onvoldoende, geen proefverlof komt voor in bijna een kwart van de gevallen in ons onderzoek. In die gevallen is uitstroom onverwacht (JJI had bijvoorbeeld op verlenging gerekend) of niet aan de basisvoorwaarden (zoals onderdak en dagbesteding) voldaan. Problematisch proefverlof: reclassering moet streng zijn; belemmert opbouw vertrouwensband met jongere. Samenwerking: in de pilot veel bereikt, maar met name tijdige inschakeling reclassering en inhoudelijke afstemming nazorg op traject in de JJI verdienen nadere aandacht.

Veranderingen bij verplichte nazorg Per 1 juli 2011 is de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen gewijzigd Gevolg: nazorg voor PIJ’ers is verplicht Beëindiging PIJ-maatregel is voorwaardelijk Tijdens voorwaardelijke beëindiging: reclasseringstoezicht Duur: 1 tot 2 jaar Implicaties voor nazorg: Sanctie op niet nakomen afspraken: externe motivatie Reclassering begeleidt minder, houdt meer toezicht Wat betekent dit voor de effectiviteit van de nazorg? Oplossing voor geconstateerde problemen met vrijwillige nazorg ligt niet in het verplichte kader, maar in het voortraject: behandeling en proefverlof. Doel is immers succesvolle terugkeer in de samenleving, niet het afmaken van het nazorgtraject op zich. Risico bestaat dat met verplichting van de nazorg de aandacht voor de inhoud ervan en de motivatie van de jongeren verdwijnt. Dat zou onterecht zijn, want beide verdienen aanhoudend aandacht. Verbinding met what works-principes rond risico, behoeften en programma-integriteit komt door het huidige maatwerk en de nadruk op het praktische onvoldoende in de nazorg tot uitdrukking. Responsiviteit, eigen context en professionaliteit krijgen meer invulling. Onduidelijk is dus: wat precies wordt verplicht.

Vragen?