Rob Gründemann TNO Kwaliteit van leven I Hogeschool Utrecht Duurzame inzetbaarheid congres Langer doorwerken Utrecht, 2 maart 2010 Rob Gründemann TNO Kwaliteit van leven I Hogeschool Utrecht congres Langer Doorwerken

Opzet van de presentatie Willen en kunnen doorwerken ‘Zware beroepen’ Preventief beleid Verplichtingen arbowet 2005 Samenvatting en conclusies congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Willen en kunnen doorwerken tot 65 jaar (45 plussers) Bron: NEA (Ybema et al, 2009) congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Willen en kunnen doorwerken tot 65 jaar (2008) Bron: NEA (Ybema et al, 2009) congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Arbeidsparticipatie oudere werknemers 2000-2009 (gegevens Statline CBS) congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Situatie ouderen (55-65 jaar) in Nederland (2008) (gegevens Statline CBS) congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Zware beroepen (voorlopige wettekst) Werknemers die zware werkzaamheden vervullen waarvan in redelijkheid niet verwacht kan worden dat deze langer dan 40 jaren verricht kunnen worden zonder uitzonderlijke slijtage (de zogenaamde zware beroepen), zullen in de toekomst tegen de tijd dat zij 30 jaar dit beroep vervullen een aanbod moeten krijgen van minder belastend werk. Krijgen zij dat aanbod niet, dan zal de werkgever financieel moeten faciliteren dat zij de mogelijkheid krijgen om op hun 65ste te stoppen met werken. congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Fysiek en emotioneel zwaar werk congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Ontwikkeling typen werk naar leeftijd congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Duurzame inzetbaarheid (voorlopige wettekst) Werkgevers en werknemers hebben gedurende de invoeringstijd van de wet voor de verhoging van de AOW leeftijd 10 jaar de tijd en de plicht om een duurzaam inzetbaarheidsbeleid in te voeren dat er op gericht is dat ieder de mogelijkheid krijgt om tijdig ander werk te gaan doen. Daartoe worden zowel werkgever als werknemer verplicht. De Arbeidsomstandighedenwet (arbowet) zal zo worden gewijzigd dat de werkgever beleid zal voeren dat gericht is op duurzame inzetbaarheid én belastbaarheid van werknemers. Werknemers moeten hieraan meewerken. Zo ontstaat een gezamenlijke verplichting. congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Terugdringen van belastende activiteiten Flexibele werktijden Preventief beleid Terugdringen van belastende activiteiten Flexibele werktijden Aanpassen van functies Employability en loopbaanbeleid Gezondheid en vitaliteit congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Arbobrede beoordeling: Alert welke risico’s staan duurzame inzetbaarheid in de weg? Fysiek Energetische belasting Tillen/dragen Duwen/trekken Werkhoudingen Hand arm taken Trillingen Fysisch Chemische stoffen Biologische agentia Straling Geluid/lawaai Warmte/Koude Veiligheid Psycho-sociaal Werkdruk Pesten, intimidatie Emotionele belasting Sociale steun Autonomie Uitdaging Volcontinu werken Percept-Mentaal Waarnemingsvermogen Concentratievermogen Verwerkingsvermogen Handelingsvermogen De werkbelasting van functies wordt beoordeeld op 4 belastingsvelden: …. Op basis van de stand der wetenschap, aangevuld met expertoordelen zijn binnen elk van die velden meerdere risicofactoren en bijbehorende gezondheidskundige grenswaarden gedefinieerd; Dit zowel voor de algehele bevolking als voor 55+ ers. NEA bestaande richtlijnen literatuur AI-blad Ouderen & Werk NPR-6070; sturen op duurzame inzetbaarheid (i.o.) congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Rekentool; gewogen oordeel maakt werkgever en werknemer ALERT Blootstelling o.g.v. werkplekonderzoek (metingen, observaties, interviews) Weging: Blootstelling*Effect*Waarschijnlijkheid Factorspecifieke correctie voor 55+ Om u een indruk te geven staat op deze dia een stukje van de tool; op de handout zal deze beter te lezen zijn Aan de linkerkant staan enkele van de risicofactoren binnen het veld fysieke belasting De blootstelling aan die risicofactoren bepalen we op basis van metingen, observaties, interviews en evt vragenlijstenonderzoek (afhankelijk van de gewenste mate van objectiviteit) Vervolgens worden per factor en voor het hele veld risicoscores berekend door naast de blootstelling ook rekening te houden met de ernst van het effect dat kan optreden en de waarschijnlijkheid dat dat effect optreedt Vervolgens wordt per factor een correctie uitgevoerd voor risico’s die oudere medewerkers lopen Risico-classificatie congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Gezond roosteren/flexibele werktijden Onregelmatige werktijden voor veel mensen belastend (vooral op hogere leeftijd) Oudere werknemers vaak meer moeite met nachtdiensten; leidt tot ongewenste CAO afspraken (ontzie-beleid) Meer zeggenschap over de werktijden (zelfroosteren) is bruikbaar alternatief voor jong én oud en leidt tot grotere tevredenheid werk en betere afstemming werk - privé (onderzoek Zweden). Flexibele werktijden dragen meest bij aan door kunnen werken in huidige functie (gegevens NEA) Rooster-bezwaarlijkheidstool om roosters te vergelijken en te optimaliseren voor gezonde inzet van medewerkers Bezwaarlijkheid van dienstroosters (b.v. aantal onregelmatige diensten (avond/nacht) per jaar; aantal vroege opkomsten (vóór 7 uur); reekslengte; rotatierichting; rotatiesnelheid; regelmaat) Onregelmatige werktijden zijn voor veel mensen belastend, vooral op hogere leeftijd. Veel beroepen met onregelmatige werktijden kennen nu nog ontziemaatregelen. Als het aandeel 55-plussers toeneemt zal de continuïteit van de organisatie in gevaar komen. Door gezonder en flexibeler te roosteren kan mogelijk langer in roosterdienst worden doorgewerkt. Bovendien is het vinden van alternatieven voor medewerkers die niet meer in roosterdienst kunnen werken van belang. TNO ontwikkeld een bezwaarlijkheidstool om belastende kenmerken van roosters beter te kunnen identificeren en roosters ‘duurzamer’ te maken. Een betrouwbare en valide bezwaarlijkheidstool zal in 2010 worden opgeleverd. congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Aanpassen van functies Meer flexibiliteit in functiehuis door taken op andere manier samen te stellen; waardoor werk langer/beter geschikt blijft voor werknemer en andersom. Craftwerk-methodiek: participatieve methode om binnen het werkproces de bestaande verdeling van taken, rollen, relaties in en interpretaties van het werk zodanig te herorganiseren dat ze beter aansluiten bij wat werknemers kunnen én willen Kernelement is dat werknemers zelf een belangrijke rol spelen, en actief participeren in werkaanpassingen die bijdragen aan eigen inzetbaarheid en effectiviteit van werkgroep/afdeling. De Craftwerk-methode wordt in 2010 uitgezet en getoetst bij diverse bedrijven. congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Craftingsdomeinen Taak craften Cognitief craften Relationeel craften Aanpassen aantal, type, aard van de taken Taak craften Aanpassen kijk op de betekenis van het werk Cognitief craften Aanpassen van interacties met anderen Relationeel craften Aanpassen van werkplek/ context Contextueel craften congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Employability en loopbaanbeleid Behouden van mobiliteitsvermogen op arbeidsmarkt Leven-lang-leren (formeel en informeel) Voorkomen dat werknemers vastroesten in routine van werk (ervaringsconcentratie) Niet alleen aandacht voor verticale maar ook voor horizontale mobiliteit Ontwikkelen van een natuurlijke houding bij werkgevers én werknemers, waarbij activiteiten worden ondernomen, gericht op het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden en op een meer duurzame inzetbaarheid Doelstelling: gemotiveerd, competent, gezond en productief werken tot aan leeftijd van 65/67 jaar congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Leren in arbeidsorganisaties Leeftijd belangrijke factor; idem initiële opleidingsniveau Verschil oud – jong in Nederland groter dan in DK, F, GB Scholing en training dragen bij aan langer doorwerken Geslacht en etniciteit geen relatie met deelname aan leren Positieve relatie zelfvertrouwen en deelname formeel leren Parttimers/tijdelijke contracten nemen minder deel Bereidheid werkgevers varieert met aantal contracturen en niet met duur of aard (flexibel/vast) dienstverband Personeelsbeleid invloed op deelname formeel leren Idem steun leidinggevenden en collega’s Meer deelname aan cursussen in grote bedrijven (40% vs 28%) Formeel en informeel leren versterken elkaar congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Tijd voor ontwikkeling advies Denktank Leren en Werken Leren moet een vast plek krijgen in de arbeidsrelatie Invoering opleidingscheque (gefinancierd door overheid én werknemer) Eerst voor werknemers 50 jaar en ouder; werknemers zonder startkwalificatie; werknemers met deeltijdbaan (max. 24 uuur); op langere termijn voor alle werknemers. Werkgevers én werknemers moeten werken aan leercultuur Speciale aandacht voor MKB Leerwerkloketten Verplichte scholing voor uitkeringsgerechtigden (bij niet nakomen zelfde straf als onvoldoende inzet bij zoeken naar werk) congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Vitaliteit van de Nederlandse beroepsbevolking op basis van de NEA congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Verzuim en vitaliteit Nederlandse beroepsbevolking op basis van de NEA congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Gezondheid en vitaliteit Werknemers moeten worden geholpen om zelf de regie te gaan voeren over hun eigen gezondheid Gaat niet alleen om fysieke maar ook om mentale gezondheid Mentale gezondheid hét arbeidsrisico voor nabije toekomst. Nu al meer dan 25% langdurig ziekteverzuim en arbeids-ongeschiktheid toe te wijzen aan mentale gezondheidsklachten Toekomstverwachting: één op vier werknemers mentale gezondheidsproblemen tijdens loopbaan WHO voorspelt mentale gezondheidsproblemen in 2020 op tweede plaats als oorzaak voor uitval uit het werk congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Campagne “Work in tune with life” Move Europe Initiatief Europese Netwerk voor Gezondheid op het Werk Europese Campagne in 2010 Gericht op bevordering mentale gezondheid op werk Doel: thema op agenda te zetten bij werkgevers en werknemers Aantal deelnemende landen: 16 Online scan “Hoe scoort uw bedrijf op mentale gezondheid?” Verzamelen van voorbeelden van goede praktijken Brochures voor werkgevers en werknemers Zie: www.mentaalgezondaanhetwerk.nl congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Nieuwe NEN – praktijkrichtlijn (NPR) Sturen op duurzame inzetbaarheid van medewerkers Praktijkrichtlijn: praktische norm met aanbevelingen Biedt handvatten om samenhang te brengen in initiatieven op terrein van vitaliteit, inzetbaarheid en werkvermogen Bevat scan duurzame inzetbaarheid (met twee clusters) 1. Integratie van duurzame inzetbaarheid in HR-beleid leiderschapsstijl; eigenaarschap; focus; communicatie 2. Inhoud en organisatie van het werk arbeidsinhoud, arbeidsverhoudingen, arbeids`omstandig-heden, arbeidsvoorwaarden Zie verder: www2.nen.nl congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Arbowet 2005 Minder verplichting (zoals bijvoorbeeld aansluiting arbodienst) en minder administratieve lasten Belangrijkste wijzigingen Arbodienstverlening ‘op maat‘ (contract arbodienst, of inhuren externe arbodeskundigen of eigen medewerker(s) aanwijzen als arbodeskundige(n), of interne arbodienst instellen) Aanstelling van één of meer preventiemedewerkers (15 plus) Toetsing van de RI&E door een arbodeskundige (25 min) congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Samenvatting en conclusies Een aanzienlijk deel van de oudere werknemers zegt niet te willen of te kunnen doorwerken tot de leeftijd van 65 jaar Lichter werk kan bijdragen aan langer doorwerken Nog geen derde van de 60 plussers werkt op dit moment Er is geen éénduidig criterium om ‘zware’ beroepen te duiden Er zijn nog veel mogelijkheden voor preventie door aanpassing van de organisatie van het werk, de inhoud en omstandigheden van het werk, de belastbaarheid (gezond en vitaliteit) van de werknemer en het HR-beleid (mobiliteit en employability) De gewijzigde arbowet (juli 2005) biedt ruimte om maatwerk te realiseren t.a.v. de duurzame inzetbaarheid van de werknemer congres Langer Doorwerken 2 maart 2010

Dank voor uw aandacht Wilt u meer weten? Dr. Rob Gründemann TNO Kwaliteit van Leven - Arbeid Postbus 718 2130 AS Hoofddorp Lector Organisatieconfiguraties en Arbeidsrelaties Hogeschool Utrecht T 023 554 9948 E-mail: rob.gründemann@ tno.nl Website: www.tno.nl congres Langer Doorwerken 2 maart 2010