Werkdruk in beeld. Instrument voor de inventarisatie van werkdruk in het HBO Ben Fruytier (HU) Jac Christis (HG) Gerben Beetstra (HU) Maurice Hengeveld (HU) Delano Maccow (HG) Lydia Rongen (HU) Marian Thunnissen (HU) 5/4/17 WEHBO instrument

Wat is werkdruk? Onderwerpen Slimmer organiseren in het HBO WEHBO-instrument Pilotstudies 5/4/17 WEHBO instrument

Conceptueel-model voor onderzoek naar werkdruk en werkstress Werkcultuur Werk stressoren werkdruk Stress- reacties Werk/privé + Pers. beleid + - - Kwaliteit van : Het onderwijs de arbeid Efficiëntie van de productie - Persoonlijke hulpbronnen Beroep - - Steun + Autonomie Ik werk van achteren naar voren. Begin met de effecten. In een professionele organisatie als het HBO staat de kwaliteit van het onderwijs voorop. Efficiëntie is geen primair oogmerk: publieke organisatie. Kwaliteit van de arbeid van de docenten in het licht van de kwaliteit van het onderwijs. Waar wordt vanuit het perspectief van het werk die effecten door bepaald: Stressreacties: van tamelijk bot gedrag tot zwaar overspannen Persoonlijke hulpbronnen kunnen die stressreacties dempen (coping behaviour) Persoonlijke hulpbronnen: De ene mens is de ander niet. Wordt door veel meer bepaald dan alleen het werk. Nature-nurture discussie, maar ongeacht daarvan docent is meer dan een docent zowel in de tijd gezien (opvoeding etc) als in de ruimte: huismoeder, wijnliefhebber, voorzitter voetbalclub etc. Rolconflicten = Rechter/coördinator Werkcultuur bepaalt in sterke mate wat normaal is (wie niet overwerkt is lui is de manier om overspannen te raken Twee soorten oplossingen: De persoon: (wordt meestal gekozen, lekker makkelijk Het werk: Hoe verhouden die zich tot elkaar: volgende slide + Energie bronnen Bevlogenheid + Feedback + Etc. 5/4/17 WEHBO instrument

Theorie: Stress en copinggedrag Omgeving Persoon Effecten Risico’s: Gedrag: Veiliheidsrisico’s Veiligheidsgedrag Ongevallen Gezondheidsrisico’s Gezondheidsgedrag Ziekte Stressrisico’s Copinggedrag Stress Leermogelijkheden Leergedrag Leren Bij werkstress zijn twee factoren in het spel: De omgeving = Het werk: Kan een positief of een negatief effect hebben. De persoon = het gedrag: Kan een positief of een negatief effect hebben. Copinggedrag verschilt per persoon, is afhankelijk van persoonskenmerken (nature or nurture)/persoonlijke hulpbronnen: emotionele stabiliteit (stressbestendigheid), extraversie (actief, energiek), waargenomen eigen effectiviteit en efficiëntie (organisatie eigen werk) (self-efficacy), assertiviteit, optimisme en zelfvertrouwen. Maar nu niet zeggen: als mensen goed kunnen copen, is er geen probleem Ook al is iedereen voorzichtig, een gladde vloer blijft gevaarlijk Dus ook al is er geen stress, wel stress risico’s: preventie is noodzakelijk I 5/4/17 WEHBO instrument

Werkdruk: effect v/d arbeidsorganisatie Kwantitatieve werkdruk Kwalitatieve werkdruk *Taken * Regelproblemen *Uren * Regelmogelijkheden *(Regelmogelijkheden) (autonomie) Werkdruk Beroep Arbeidsorganisatie Personeelsbeleid Collega’s Combinatie Werkgebonden oorzaken Persoonsgebonden oorzaken Werkstress 5/4/17 WEHBO instrument

Kwantitatieve werkdruk Medewerkers hebben een te grote taakomvang: Te veel taken toegewezen Te weinig uren voor de toegewezen taken Hebben niet de mogelijkheid dit probleem zelfop te lossen. Let op!: Onderzoek vereist de aanwezigheid van een taaklastverdelingsmodel: een systematiek voor het toewijzen van taken en uren. Vereist een Taakinventarisatie: Hoofdcategorieën Taakcategorieën Subtaken 5/4/17 WEHBO instrument

Kwalitatieve werkdruk Het Karasek-model 05/04/2017 Kwalitatieve werkdruk Het Karasek-model Regelproblemen Stressrisico’s Laag Hoog Laag Regel-mogelijk-heden Het zijn niet de problemen die tot werkdruk leiden. Het is de onmogelijkheid om die problemen op te lossen: Balans tussen regelproblemen en regelmogelijkheden Vraagt om een overzicht van de regelproblemen en van de regelmogelijkheden Leermogelijkheden Hoog 5/4/17 WEHBO instrument

Kwalitatieve werkdruk Relatie werkdruk en arbeidsorganisatie Toename kans op problemen Probleem ja Probleem opgelost: slimme organisatie ja Afnemende flexibiliteit Zelf oplossen? nee ja Versterken controle en arbeidsverdeling Met anderen oplossen? nee Inefficiënte en onbeheersbare organisatie ja In periodiek overleg oplossen? nee Stiekem oplossen? Ja, voor mezelf Geheime normen Wat-hoe-hoeveel nee Gedrag: verzuim Houding: vervreemding Gevoel: stress 5/4/17 WEHBO instrument

Slimmer organiseren in het HBO Onderwerpen Wat is werkdruk? Slimmer organiseren in het HBO WEHBO-instrument Pilotstudies Kracht van het werkdrukinstrument: Methode: door geamenlijk bezig te zijn de arbeidsorganisatie in beeld te brengen en te kijken naar de effecten voor de werkdruk, heb je al een eerste stap gezet naar de oplossing De aard van het instrument legt een rechtstreekse verbinding met slimmer organiseren!!! Het gaat over de vormgeving van de arbeidsorganisatie 5/4/17 WEHBO instrument

Slimmer organiseren in het HBO: Het belang v/h arbeidsorganisatorisch beleid Verwevenheid van onderwijs-, arbeidsorganisatorisch- en personeelsbeleid Arbeidsorganisatorisch beleid neemt in een essentiële positie in tussen Onderwijsbeleid en Personeelsbeleid. Dat betekent dat het onderwijsbeleid het arbeidsorganisatorisch beleid structureert en dat omgekeerd het arbeidsorganisatorisch beleid afgestemd moet zijn op het onderwijsbeleid en zo mede het succes van het onderwijsbeleid bepaalt. Naast het onderwijsbeleid en arbeidsorganisatorisch beleid is ook het personeelsbeleid van invloed op het succes van een schoolorganisatie. Goed beschouwd zit het arbeidsorganisatorisch beleid van een onderwijsinstelling tussen het onderwijsbeleid en het personeelsbeleid in. Waar de inrichting van het onderwijs de keuze van het organisatiemodel aan restricties bindt, bepaalt de inrichting van de functies in het arbeidsorganisatorisch beleid op welke vaardigheden, competenties, bronnen of talenten van docenten een beroep wordt gedaan. Het managen van die bronnen in het personeelsbeleid dient daarom afgestemd te zijn op het arbeidsorganisatorisch beleid en zo mede het succes van het arbeidsorganisatorisch beleid. 5/4/17 WEHBO instrument

Slimmer organiseren in het HBO: vorming van zelfsturende teams 05/04/2017 Slimmer organiseren in het HBO: vorming van zelfsturende teams Regelvereisten Laag Hoog Stressrisico’s Laag Regel-capaciteit Hoog Leermogelijkheden 5/4/17 WEHBO instrument

Volgorderegels bij ontwerp arbeidsorganisatie missie visie doel- stellingen strategie macro structuur transformatie proces macro besturings- structuur productie- systemen van lokaal naar globaal van grof naar fijn meso structuur transformatie proces meso besturings- structuur besturing- systemen De architectuur van het ST-ontwerp stelt eisen aan de volgorde van ontwerpen: U-vorm. Eerst de macrostructuur: paralleliseren Dan de mesostructuur: segmenteren Dan de microstructuur: inrichten productiestructuur en besturingsstructuur van de segmenten: teamvorming Dan inrichting van de besturingsstructuur tussen de segmenten; Tenslotte de inrichting van de besturingsstructuur op het niveau van de paralelle stromen micro structuur transformatie proces micro besturings- structuur informatie- systemen + 5/4/17 WEHBO instrument

Onderwerpen WEHBO-instrument Wat is werkdruk? Slimmer organiseren in het HBO WEHBO-instrument Pilotstudies 5/4/17 WEHBO instrument

Methode van gegevensverzameling (Interviewformulieren) Handleiding WEHBO-instrument Methode van gegevensverzameling (Interviewformulieren) Handleiding 5/4/17 WEHBO instrument

Operationalisatie concepten Taakinventarisatie: Hoofdcategorieën Taakcategorieën Subtaken Inventarisatie regelproblemen: Netwerk als bron van problemen Elementen van het arbeidsproces als bron van verstoringen Inventarisatie regelmogelijkheden: Zelf oplossen Samen met anderen In periodiek overleg Stiekem regelen 5/4/17 WEHBO instrument

Netwerk als bron van problemen 5/4/17 WEHBO instrument

Elementen van het Arbeidsproces 5/4/17 WEHBO instrument

Handleiding gebruik WEHBO Voorbereiding Voeren van gesprekken t.b.v de inventarisatie van kwalitatieve en kwantitatieve werkdruk Genereren van oplossingsrichtingen Afronding van het project 5/4/17 WEHBO instrument

Voorbereiding Kennismakingsgesprek Opstellen projectplan Kick-off bijeenkomst met gehele opleiding Inplannen van interviews Voorbereiding van de geïnterviewden Bestuderen relevante documenten Voorbereiding door de uitvoerders 5/4/17 WEHBO instrument

Inventarisatie werkdruk Groepsgesprekken of individuele gesprekken Aanpak gesprekken Verslag gesprek 5/4/17 WEHBO instrument

Genereren oplossingsrichtingen Concept rapportage schrijven Brainstormsessie over oplossingsmogelijkheden Opzet brainstormsessie 5/4/17 WEHBO instrument

Onderwerpen Pilotstudies Wat is werkdruk? Slimmer organiseren in het HBO WEHBO-instrument Pilotstudies 5/4/17 WEHBO instrument

Pilotstudie TP (HG) Organisatie van het onderwijs binnen TP Kwantitatieve en kwalitatieve werkdruk per doelgroep Conclusies en Aanbevelingen 5/4/17 WEHBO instrument

Organisatie van het onderwijs Onderwijsconcept: Mate van individualisering Mate van integratie Mate van verbreding Organisatieconcept: Teamvorming Teamleiding Beleidsvorming 5/4/17 WEHBO instrument

Inventarisatie werkdruk (docenten) Kwantitatief Kwalitatief 5/4/17 WEHBO instrument

Inventarisatie werkdruk (ondersteuners) Kwantitatief Kwalitatief 5/4/17 WEHBO instrument

Inventarisatie werkdruk (teamleider) Kwantitatief Kwalitatief 5/4/17 WEHBO instrument

(conclusies) en aanbevelingen Per doelgroep: Quick wins en oplossingen op operationeel niveau Oplossingen op structureel niveau, verdeling van taken Oplossingen op strategisch niveau, aard van de taken Oplossingen op het vlak van opvattingen, normen, waarden en regels over het werk binnen de opleiding 5/4/17 WEHBO instrument

Thank you for your attention 5/4/17 WEHBO instrument