Zelf aan de slag met patiëntenparticipatie Marjan ter Avest, directeur LPGGz Welkom. Veiligheidscultuur en patiëntenparticipatie, twee onderwerpen die volgens het LPGGz haast niet apart gezien kunnen worden. Want is participeren als cliënt niet ook bevorderend voor het gevoel van veiligheid? En is sfeer en cultuur niet ook afhankelijk van de mate dat cliënten meedoen? Hoe meer men zich serieus genomen voelt, oftewel hoe groter de participatie, hoe meer dat ook een gezonde en veilige cultuur bevordert. Ik ben dan ook blij met dit thema van deze najaarsconferentie, en hoop met deze presentatie ook wat inzicht te bieden in hoe men nu zelf aan de slag kan gaan met het bevorderen van de patiëntenparticipatie in de ggz. Nu is patiëntenparticipatie 1 van de 6 elementen van het veiligheidsmanagementsysteem in de ggz. Net hebben we al kunnen luisteren naar Kim Crowe, hoe in Engeland al meer wordt gewerkt volgens het uitgangsprincipe dat de cliënt ‘consument’ is, een meer vraaggerichte sturing in de zorg, ook op het gebied van de patiëntveiligheid. Maar hoe kunt u hier nu zelf mee aan de slag? Hoe is nu goed invulling te geven aan dat 6e element van het VMS? Vandaag wil ik u een overzicht geven van onze producten die daarbij kunnen ondersteunen, en straks in gesprek met enkele panelleden praten over hoe deze producten toe te passen.

Patiëntveiligheid in de ggz Patiëntveiligheid kan niet zonder de cliënten en familie te betrekken Inbreng van ervaringsdeskundigheid is nodig voor kwalitatief goede zorg Bij zorg onder dwang is de inbreng van ervaringen, wensen en voorkeuren van cliënten en familie onmisbaar Waarom is cliëntparticipatie zo belangrijk bij het thema patiëntveiligheid? Cliënten ervaren de zorg aan den lijve, en ervaren daarom ook direct de gevolgen als de zorg niet veilig is. Het is daarom van belang dat cliënten en familie hun ervaringen kunnen inbrengen bij de behandeling, vooral wanneer deze onder dwang plaatsvindt. Ook cliëntenraad en familieraad pikken signalen op, gezien vanuit een ander perspectief dan de hulpverlener, die een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan hoe het geregeld is op een afdeling, de werkwijze of het beleid.

Rol LPGGz bij veilige zorg Deelname aan de ontwikkelgroep en de stuurgroep patiëntveiligheid van GGz Nederland. Twee producten LPGGz: Handreiking Patiëntveiligheid vanuit cliënten- en familieperspectief Normenkader Patiëntveiligheid bij toepassing van dwang vanuit cliënten- en familieperspectief Het Landelijk Platform GGz heeft de afgelopen jaren deelgenomen in het programma patiëntveiligheid van GGZ Nederland, Veilige Zorg Ieders Zorg, om ook het cliëntperspectief goed aan bod te kunnen laten komen, en de participatie te bevorderen. Om instellingen hierbij te ondersteunen, hebben we twee producten ontwikkeld: De Handreiking Patiëntveiligheid vanuit cliënten- en familieperspectief, en het Normenkader Patiëntveiligheid bij toepassing van dwang vanuit cliënten- en familieperspectief. Ik ga een korte impressie geven van deze documenten, van de inhoud en de toepassingsmogelijkheden.

Handreiking Patiëntveiligheid Per speerpunt: Aanbevelingen, aanraders en goede voorbeelden voor patiëntveilige zorg vanuit cliënten- en familieperspectief Uitgangspunt is PARTICIPATIE: Informeren Raadplegen Adviseren Samen ontwikkelen, werken en beslissen Regie bij de cliënten en familie Om te beginnen wat over de Handreiking Patiëntveiligheid. Binnen Veilige Zorg Ieders Zorg is een aantal speerpunten geformuleerd. Per speerpunt geven we in de Handreiking een overzicht van aanbevelingen, aanraders en goede voorbeelden, om de participatie te bevorderen. Dit kan door middel van informeren, raadplegen, samenwerking of zelfs projecten mogelijk maken met de regie bij cliënten of familie. Participatie is hoe dan ook het uitgangspunt van de Handreiking.

Handreiking Patiëntveiligheid Een aantal aanbevelingen (1) Speerpunt VIM Zorg voor een systeem waarin cliënten en familie veilig incidenten kunnen melden Speerpunt Cultuur en Agressie Zorg voor participatie van familie bij de behandeling en maak duidelijke afspraken over hun rol Film De Triadekaart Speerpunt Somatische comorbiditeit Zorg voor een regelmatige somatische screening Een kleine greep uit de Handreiking, om per speerpunt wat inzicht te geven in de verschillende aanbevelingen: Speerpunt 2 VIM: zorg voor een systeem of protocol waarin cliënten en familie veilig incidenten kunnen melden. ‘Veilig’ houdt in dat zij dit bijvoorbeeld ook anoniem kunnen doen. Informeer hen ook over deze mogelijkheid. Speerpunt 3 cultuur en agressie: zorg voor participatie van familie bij de behandeling en maak duidelijke afspraken over hun rol. Dit kan onbegrip en agressie voorkómen, en ondersteunt de cliënt en diens familie tijdens het behandelproces. Hierbij is de Triadekaart van Ypsilon een goed instrument. Het is slechts één van de vele aanbevelingen, maar wel één specifiek uit de cliëntenbeweging. Ik wil er dan ook even een kort filmpje over laten zien. [link aanklikken; na filmpje kort interview Leo] We hebben vandaag ook iemand van Ypsilon aanwezig, Leo Hulsebos, hij is ook familievertegenwoordiger bij Reinier van Arkel en tijdelijk voor GGZ Oost Brabant. Leo, over de Triadekaart: waarom is het belangrijk deze kaart te gebruiken? Kun je kort vertellen wat de samenwerking tussen cliënt, naast en hulpverlener, bijdraagt aan veilige zorg in de praktijk? (denk aan cultuur, agressie, dwang en drang) Wat zijn je ervaringen met het gebruik ervan? Over de huidige stand van zaken: hoeveel instellingen werken nu met de Triadekaart? Is het makkelijk te gebruiken / te implementeren? Waar kan men terecht bij interesse? [Dank Leo] Speerpunt 4 somatische comorbiditeit: Het blijft belangrijk, de lichamelijke gezondheid, ook in de psychiatrie. Zorg daarom op gezette momenten, bijvoorbeeld halfjaarlijks, voor een somatische screening. Het zorgt ook voor een betere communicatie tussen cliënt en behandelaar, onder andere over bijwerkingen van medicatie.

Handreiking Patiëntveiligheid Een aantal aanbevelingen (2) Speerpunt Suïcidepreventie Taxeer het risico op suïcide volgens de Multidisciplinaire Richtlijn Suïcidepreventie. Stel samen een signalerings-/crisisplan op. Speerpunt Dwang en Drang Hanteer de Crisiskaart om toepassing van dwang en drang zo veel mogelijk te voorkomen. Ervaringsverhaal Speerpunt 5 Suïcidepreventie; taxeer het risico op suïcide volgens de Multidisciplinaire Richtlijn Suïcidepreventie. Stel samen een signalerings-/crisisplan op. Houd het onderwerp altijd en open bespreekbaar. Hier kan trouwens de Triadekaart ook van toepassing zijn: met de familie kunnen afspraken worden gemaakt over hun rol, om risicogedrag te signaleren of de medicatietrouw bij te houden. Tenslotte als laatste Speerpunt 7 Dwang en drang; Hanteer de crisiskaart om toepassing van dwang en drang zo veel mogelijk te voorkomen. De inzet van een Crisiskaart kan een hoop ellende voorkomen. Ik wil nu een ervaringsverhaal laten horen van Henriëtte, en daarna met haar praten over wat de Crisiskaart voor haar had kunnen betekenen [Marieke leest stukjes voor van ervaringsverhaal Henriëtte. Daarna kort interview:] Henriëtte, kun je kort iets vertellen over wat de crisiskaart in jouw geval had kunnen betekenen? Wat is de meerwaarde van de crisiskaart voor mensen die met dwang te maken krijgen? Past het bij een meer patiëntveilige zorg? Denk je dat het voor iedereen een bruikbaar instrument is? Waar kan men terecht bij interesse? [Dank Henriëtte] Een andere aanbeveling binnen het speerpunt Dwang en drang is: hanteer het Normenkader Patiëntveiligheid bij toepassing van Dwang, een ander product van het LPGGz. Hierover nu meer.

Normenkader Patiëntveiligheid Preventie van dwang staat voorop Dwang als uiterste middel: zo kort, zo veilig mogelijk en humaan Normenset vanuit cliënt- en familieperspectief patiëntveiligheid bij dwangtoepassing Normen zijn weergave van wat onze achterban als wenselijk en noodzakelijk ervaart Waarom een Normenkader? Het LPGGz wil dwang in de ggz tot het uiterste terugdringen. Uitgangspunt is vrijwillige zorg op maat. Preventie van dwang staat voorop. Dwang waaronder separeren en toediening van dwangmedicatie zijn zeer ingrijpende ervaringen voor een mens. Indien dwang als ultimum remedium (laatste oplossing) noodzakelijk is, dan zo kort, zo veilig en zo humaan mogelijk. Ook voorkeuren en wensen van cliënten dienen serieus te worden genomen, bijvoorbeeld vanuit een crisiskaart. In het kader van het patiëntveiligheidprogramma van GGz Nederland zijn wij op het speerpunt 7 een project gestart, gericht op het samenstellen van een set normen vanuit het cliënt- en familieperspectief met betrekking tot dwang. De normen beschrijven wat onze achterban van cliënten en familie belangrijk vindt bij toepassing van dwang. De normen zijn tot stand gekomen door middel van raadpleging met de leden uit onze themagroep dwang, en twee focusgroepen die we gehouden hebben met mensen die ervaring hebben met dwang in de ggz. Het normenkader is ook in de ontwikkelgroep van ggz nederland besproken.

Normenkader Patiëntveiligheid Bevat de volgende onderdelen: Algemene normen rondom zorg en dwang Verplaatsingen en vervoer Veiligheidsaspecten tijdens de dwangtoepassing Normen die vóórkomen in HKZ Eigen LPGGz normen Het normenkader is onderverdeeld in enkele hoofdcategorieën: Algemene normen rondom zorg en dwang, zoals het betrekken van familie, gastvrijheid/bejegening, en het belang van de inzet van ervaringsdeskundigheid. Normen rondom verplaatsingen en vervoer: vervoer zowel vanuit een ambulante setting (bijvoorbeeld de thuissituatie) naar een (tijdelijke) verblijfplek of opname. Daarnaast ook interne verplaatsingen van de ene naar de andere afdeling bijvoorbeeld bij een crisissituatie, van huiskamer naar een afzonderingsruimte of separeer. 3. Veiligheidsaspecten tijdens de dwangtoepassing: bijvoorbeeld het behoud van contact met de cliënt, onderzoek naar schade door fysiek ingrijpen, evaluatie van dwangsituaties met de cliënt, en nazorg. Een aantal normen die door onze achterban als belangrijk zijn benoemd zijn terug te vinden in HKZ zoals informatievoorziening rondom dwang, ruimtelijke veiligheid, hygiène, en brandveiligheid. Daarnaast zijn er specifieke normen benoemd die als eigen LPGGz norm kunnen worden gezien.

Normenkader Patiëntveiligheid Eigen LPGGz normen: voorbeelden Bij dwangtoepassing kan een cliënt binnen 24 uur een beroep doen op een ervaringsdeskundige die getraind is in het ondersteunen bij dwang. Tijdelijk verblijf in een politiecel is niet toegestaan tenzij er ernstige strafbare feiten zijn gepleegd; de instelling beschikt over ambulante geschikte tijdelijke verblijfsruimte. Indien er op een afdeling sprake is van een crisissituatie en iemand wordt verwijderd, dan is er voldoende aandacht voor medebewoners voor wie dit een ingrijpende gebeurtenis kan zijn. Een paar voorbeelden van de eigen LPGGz normen Bij dwangtoepassing kan een cliënt binnen 24 uur een beroep doen op een ervaringsdeskundige die getraind is in het ondersteunen bij dwang. Inzet van ervaringsdeskundigen is als belangrijk punt naar voren gekomen. Mensen hebben er behoefte aan om met iemand te kunnen spreken die net als zij (in het verleden) te maken heeft gehad met dwang. Dit is laagdrempeliger dan het contact met professionals als verpleegkundigen. Het schept meer vertrouwen. Tijdelijk verblijf in een politiecel is niet toegestaan tenzij er ernstige strafbare feiten zijn gepleegd; de instelling beschikt over ambulante geschikte tijdelijke verblijfsruimte. Het LPGGz is van mening dat ernstige zieke mensen of verwarde mensen niet in een politiecel dienen te worden opgesloten. Wij pleiten voor een landelijk dekkend netwerk van crisisplekken waar iemand tijdelijk kan worden opgevangen, indien dit nodig is. Politiecellen werken stigmatiserend, kan ook tot verdere escalatie leiden. Indien er op een afdeling sprake is van een crisissituatie en iemand wordt verwijderd, dan is er ook voldoende aandacht voor de medebewoners. Voor hen kan dit tevens een ingrijpende gebeurtenis zijn. De normen in het normenkader zijn zo concreet mogelijk vorm gegeven en kunnen dienen als een leidraad voor elke instelling die bezig is om dwang tot een minimum terug te dringen. U kunt in de pauze een exemplaar van de Handreiking en het Normenkader ontvangen.

Vervolgtraject producten LPGGz Handreiking en Normenkader in de praktijk Opleiden van ervaringsdeskundigen tot auditor Inzet van ervaringsdeskundige auditors in de interne veiligheidsaudits Pool van ervaringsdeskundige auditors Externe audits door ervaringsdeskundigen via het LPGGz Sterrensysteem LPGGz Wat gaat nu te doen met de producten? [klik] Het LPGGz zet zich nu in op verspreiding van de Handreiking en het Normenkader. Het LPGGz wil graag dat ze in de praktijk worden benut, geen papieren tijgers. Het zijn waardevolle instrumenten die inspireren, vertellen waar goede voorbeelden te halen zijn, en informatie genereren voor kwaliteitsfunctionarissen, directie en Raad van Bestuur, over participatie en patiëntveiligheid vanuit cliënten- en familieperspectief. Het heeft daarom een meerwaarde waarmee de kwaliteit van zorg kan worden verbeterd. We hopen dan ook dat ggz instellingen zelf met de handreiking en het normenkader aan de slag gaan. Verder zien we diverse mogelijkheden: [klik] Het LPGGz heeft de ambitie om in een vervolgtraject ervaringsdeskundigen op te leiden tot auditor. Deze auditoren kunnen worden ingezet in de interne auditsystematiek, zoals ook is vastgelegd in de meerjarenafspraken met HKZ. De auditoren checken zowel op aspecten rondom patiëntparticipatie bij veiligheid (handreiking) als het normenkader bij dwang. We hopen hiermee bij te dragen aan waardevolle input voor verbetering in de patiëntveiligheid, vanuit cliënt- en familiperspectief. Het zal bestuurders een realistische spiegel voorhouden van de patiëntveiligheid in de instelling. Daarnaast willen we een pool van ervaringsdeskundige auditoren beheren. Deze auditoren kunnen vervolgens worden ingezet door een ggz instelling voor een externe audit. Voordeel van een externe audit is de frisse blik. Het LPGGz kan aan de hand van de Handreiking en het Normenkader een vragenlijst opstellen voor een enquête richting cliëntenraden en familieraden. Op basis van deze uitkomsten deelt het LPGGz in de toekomst misschien wel sterren uit aan die instellingen die het cliënt- en familieperspectief ter harte gaat.

Hoe kunnen stakeholders aan de slag? Handreiking biedt concrete aanbevelingen en goede voorbeelden Het normenkader geeft heldere richtlijnen, wensen, voorkeuren. Wie kan er mee aan de slag? cliëntenraden, familieraden, directies en Raden van Bestuur, kwaliteitsfunctionarissen, ervaringsdeskundigen in dienst van instelling. We hebben nu een Handreiking, met concrete aanbevelingen en goede voorbeelden. En een Normenkader met heldere richtlijnen, wensen en voorkeuren. Hoe kunnen deze nu toegepast worden? De producten zijn geschikt voor cliëntenraden, familieraden, directies en Raden van Bestuur, kwaliteitsfunctionarissen, en ervaringsdeskundigen in dienst van een instelling. We hebben een ervaringsdeskundige medewerker, een lid van een familieraad, en 2 kwaliteitsfunctionarissen bereid gevonden om met ons hierover in gesprek te gaan. [Introductie van panelleden] Henriëtte aan de Stegge, ervaringsdeskundig medewerker GGZ Oost Brabant Leo Hulsebos, lid van familieraad Reinier van Arkel en tijdelijk GGZ Oost Brabant, en kaderlid Ypsilon (familievertegenwoordiger) Jacob Wijnia, kwaliteitsfunctionaris Leo Kannerhuis Claudia Severs, kwaliteitsfunctionaris GGZ Centraal Welkom. [zie verder het doc ‘vragen panel’]

Bedankt voor de aandacht! Wij zien de mogelijkheden en de kansen. Aan u samen nu de schone taak: aan de slag met patiëntenparticipatie. Waarom moeilijk doen als het samen kan? Ook wel ietwat prikkelend, want samen is misschien niet altijd makkelijker, maar levert in the end meer op?? Wij wensen u veel succes, en bedankt voor de aandacht. Bedankt voor de aandacht!